Philip Roth: Alleman

In januari 2007 was dit de roman die als maandboek werd gekozen. Blijkens de citaten gaven veel lezers de voorkeur aan de uitgave in de oorspronkelijke, engelstalige versie. Everyman.

Om te beginnen een korte samenvatting van deze roman, volgens de aanbeveling die werd geschreven. Zodat we weten waar het ook al weer over ging. Aansluitend zijn onze leeservaringen zoveel mogelijk geclusterd.

***
Alleman is een kleine, sobere roman over ouder worden, aftakelen en doodgaan. De hoofdpersoon is een amerikaanse man van joodse origine. Was succesvol in de reclame - business. Hobby: schilderen. Drie maal getrouwd, drie kinderen uit twee huwelijken. Geboren in New Jersey als jongste zoon van een juwelier. Zal overlijden als hij 72 jaar is.

Het boek begint met zijn begrafenis, een paar pagina's maar. Een gewone begrafenis op een verwaarloosd joods kerkhof met familie en wat relaties die vriendelijke woorden spreken. Aansluitend ligt de 'hij-fguur' in een ziekenhuisbed voor wat z'n laatste - eenvoudige - ingreep zal worden. En hij herinnert zich al die vorige keren dat er iemand aan z'n bed zat, als hij weer eens in 't ziekenhuis was beland. Nu zit er niemand.

Volgt het verhaal van z'n leven, geconcentreerd rond lichamelijk 'gedoe' (vanaf een liesbreuk als kind tot langdurige problemen met hart- en vaatziekten) en de mensen daar omheen: ouders, geliefden. Maar relaties strandden en Alleman (hij blijft anoniem) is uiteindelijk een oudere,  langzamerhand vereenzamende man. Toch nog onverwacht zal hij in een narcose wegglijden.

***
De mail-discussie kwam kalmpjes op gang en zou ook in de loop van de maand geen heftige vormen aan nemen. Deze roman gaf daar kennelijk geen aanleiding toe.

"Wat mij trof in het boek is de eenzaamheid. De eenzaamheid van de laatste jaren. Spijt over de spannende slippertjes die zo makkelijk gemaakt werden (... ) Somber verhaal, intrigerend geschreven, met veel waarheid erin, ben ik bang. Oud worden met weinig gebreken is denk ik voor niet veel mensen weggelegd".

En :

"Het is een mooi, weliswaar weemoedig, maar zeer aangenaam geschreven boek. Een herkenbaar verhaal inderdaad, d.w.z. zo vergaat het vaker mensen die wat ouder worden".

" Het knappe van dit boekje vind ik dat de thema's, over ziektes en doodgaan, zo zwaar als lood zijn, maar dat het nergens sentimenteel of zwaar wordt"

Niet iedereen was onverdeeld gelukkig met deze roman.

"Zelf miste ik wat humor in dit boek". ("Ik denk dat relativeren nou even niet de bedoeling was".

"Ja, humor, altijd, ook bij de dood")

 

 " Ik geniet, eh.. genoot, want nu ben ik midden in de medische verhandeling van alle vaataandoeningen
waaraan onze hoofdpersoon geholpen wordt. Hopelijk houdt dat snel op en kan ik weer gaan genieten".

" Ik lees mooie zinnen, ik (h)erken rake observaties, de a-chronologie zit gelikt in elkaar, en toch ...ik had steeds
meer moeite om verder te lezen".

Een grrl genoot van sommige passages:
 

"Weergaloos vond ik de overgang op pagina 15 (Engelse versie) van zijn begrafenis naar 'zijn verhaal':

"In a matter of minutes, everybody had walked away - wearily and tearfully walked away from our species' least favorite activity - and he was left behind. (...) Though he had grown accustomed to being on his own..."

" Left behind - being on his own... Ik heb het wel 20 x gelezen. De man kan schrijven. Maar dan. Ik vond de hoofdpersoon, de Everyman, een vervelende vent. De eerste keer dat ik het las vond ik hem niet prettig. Bij de herlezing werd dat nog erger. De antipathie nam per bladzijde toe".

Een vervelende vent. Die mening werd door sommigen gedeeld.

"Ik had vaak een enorme hekel aan de hoofdkarakter ...met zijn levenspad van de steeds jongere vrouwen .."

Het was duidelijk: deze roman had als inspiratiebron de ME-se moraliteit Everyman. In de Middelnederlandse literatuur bekend als Elckerlyc. Roth in gesprek met Zeeman (Volkskrant 21/04/'06):

"De mooiste zin tussen Chaucer en Shakespeare: "O deth, thou comest whan I had thee leest in mynde".

Dus werd de Elckerlyc er op nageslagen.

".. ik ben eerst maar eens op gaan zoeken waar dat verhaal ook alweer over ging. In Elckerlyc wordt een man uitgenodigd door de Dood, maar hij wil pas meegaan als hij gezelschap heeft. Hij zoekt gezelschap voor de reis, maar het is nogal lastig iemand te vinden die mee wil gaan. Uiteindelijk vindt hij er toch een paar, maar helaas, te laat komt hij erachter dat niet één ervan van plan is om de hele reis mee te maken".

Er volgde een discussie over het personage Alleman. Een man van vlees en bloed of het verhaal van een anonieme 'male body' ? (Pag. 52: "Should he ever write an autobiography, he'd call it The Life and Death of a Male Body".)

"Ik vond het schrijnend dat iemand op het eind van zijn leven, hoewel hij dit zelf niet weet, eigenlijk vindt dat hij niets goeds tot stand heeft gebracht. Zou je zo worden als je alsmaar ziek bent en de dood steeds maar weer in de ogen moet kijken?"

"Mijn gedachte: je zou in deze roman niet zozeer hoeven te personificeren. 't Gaat hier niet in eerste instantie
om een individu, maar om 'de sterfelijke mens'".

"Jij vond dat ik niet zoveel zou moeten personificeren. Dit boek gaat volgens mij echter niet alleen over Het Lijf als een Idee. De Hoofdpersoon mag dan geen naam hebben,
hij is luid en duidelijk aanwezig, hij is wel degelijk iemand. Dit gaat over vergankelijkheid, ziek zijn en sterven. Dat is een universeel iets, maar tegelijkertijd iets heel persoonlijks. Je leest het, naar mijn idee, vanuit je eigen belevingswereld en tegelijkertijd vanuit een algemeen menselijk perspectief."

"Dat leek me juist de kern van wat Roth zeggen wil: in ziekte en dood zijn we allemaal gelijk, in 'leven' zijn we
uniek".

" Everyman, onze Elckerlyc, is geen individu met alleen voor hem kenmerkende karaktertrekken, maar een personage dat door universele deugden en ondeugden
wordt begeleid. Maar deze Alleman? Zijn maker mag zijn voornaam dan ongenoemd laten, maar verder is hij niet erg anoniem: zijn hele, specifieke levensgeschiedenis wordt in een aantal fragmenten uit de doeken gedaan, tot in details. (....) Het hinken op twee stijlen (het onpersoonlijk-universele van de parabel en het persoonlijk-unieke van de psychologische roman) maakte
het voor mij tot een wisselende leeservaring waar ik licht teleurgesteld uit tevoorschijn kwam".

Naast de anonieme Alleman figureren een aantal vrij onuitgewerkte personages (die overigens wel degelijk een naam kregen). Een ex, de dochter, de broer. Dat bleef niet onopgemerkt.

"De 'platte' personages van de broer en de dochter hebben door hun vlekkeloosheid wel iets van de allegorische figuren in de oude moraliteit. Zij onderstrepen in hun volmaaktheid de achteloosheid van de hoofdfiguur".

"Ik weet niet of Roth in bv de personen van 'de broer' en 'de dochter' allegorische figuren heeft willen neerzetten. Geloof het eigenlijk niet. Althans zo heb ik niet gelezen. Ik zag hen meer als de mensen die ooit aan A's ziekenhuisbed hadden gezeten en nou allemaal foetsjie zijn. Inderdaad - geen romanfiguren. Want slechts vanuit een enkel perspectief bekeken".

"Het gekke van Everyman is, dat hij dus geen maatje kan vinden. Alle mensen in zijn omgeving zijn of al dood (zijn ouders), of druk (zijn broer), of inmiddels door hemzelf verlaten ....of anderen hebben hen nodig (dochter). Het gekke is dat Roth de situatie eigenlijk omdraait. Zolang hij in gezelschap is gebeurt hem niets. Hij komt immers elke keer goed door de operaties heen? Die laatste operatie is de situatie anders: hij ondergaat die alleen. En juist dan wacht de dood niet langer en slaat toe".

Waardering was er alom voor de structuur van de roman. Geen citaten daarover. Ook was er aandacht voor motieven.

"En verder natuurlijk de symboliek van de tijd (klokken, horloges) die voor niemand te stoppen valt. In dat opzicht vond ik het citaat over de winkel van vader erg mooi:

"It's a big deal for working people to buy a diamond," he told his sons, "no matter how small. (.........) His wife owns something that is imperishable. Because beyond the beauty and the status and the value, the diamond is imperishable. A piece of the earth that is imperishable, and a mere mortal is wearing it on her hand!"

En natuurlijk ging het ook over die scene met de grafdelver op dat oude joodse kerkhof. Alleman ging daar een kijkje nemen, kort voor zijn laatste ziekenhuisopname. Zijn ouders lagen daar begraven. Dat hier sprake was van een verwijzing naar Hamlet, werd duidelijk. Zeker na een toelichting, rechtstreeks uit Shakespeare.

"Act 5, Scene 1: Hamlet staat met een schedel in zijn hand (hij loopt in een kerkhof rond en komt een paar grafdelvers tegen waarvan hij vindt dat ze een beetje slordig met de botten omgaan die ze hier en daar tegen komen tijdens het graven) en betreurt het feit dat zo'n levenloos stuk bot alles is dat overblijft van deze ooit zo grappig persoon. Hij gaat verder doorfilosoferen en concludeert dat zelfs van de grootste mannen uit de geschiedenis er niets meer dan stof overblijft."

" Het lijkt echt een antwoord op Hamlet. Met de grafdelver voert 'Alleman' een behoorlijk praktisch gesprek (hij krijgt uitleg over hoe het grafdelven in z'n werk gaat), maar voordien, als hij nog alleen over het kerkhof wandelt waar zijn ouders liggen en hijzelf niet lang daarna ook zal liggen, formuleert hij (staande bij het graf van zijn ouders) zijn eigen bottenfilosofie:

"Between him and those bones there was a great deal going on, far more than now transpired between him and those still clad in their flesh. The flesh melts away but the bones endure. The bones were the only solace there was to one who put no stock in afterlife and knew without a doubt that God was a fiction and this was the only life he'd have."

Dat was het zo ongeveer. Conclusie? Gemengde gevoelens. Waardering , twijfel en tegenzin. Om met een grrl te spreken: "Kortom, een goed rotboek".

 

Mart
maart 2007

Nog meer over dit boek....: 

Alleman, 2006
De Bezige Bij
Vertaling Ko Kooman

Everyman 2006
Jonathan Cape / London

schrijver: 

boektitel: 

Alleman

genre: 

leeslijst: 

maand: