Deze roman, waarover al eerder enthousiast was gemaild, stond voorgedragen voor de leeslijst Maar haalde het niet. Tot verdriet van sommige grrls. "Zonet deze roman zeer gefascineerd uitgelezen. Jammer - jammer dat 't niet op de lijst is gekomen. Want er vallen heel wat mailtjes over uit te wisselen, lijkt me zo". En "het enige boek in mijn leven, dat ik meteen een tweede keer ben gaan lezen. Jammer ja, dat het niet op de lijst kwam".

Maar wat gebeurde? Het boek werd toch gelezen. En hoe! Vele tientallen mails werden er in zeer korte tijd aan gewijd. Enthousiast, analyserend, zoekend naar nog meer verwijzingen en evt. dubbele bodems. Het internet werd geraadpleegd, literatuur werd nageslagen - het werd een vrolijke exercitie. Maar dominant bleef: wat een prachtige, ontroerende roman is dit!

Eerst maar een korte beschrijving van de inhoud. Een Engelse student-Frans (de ik-figuur) is bezig met een promotie-onderzoek naar het werk van de romancier Paul Michel. Deze schrijver zou sterk onder invloed staan van de filosoof Foucault. De student vertrekt, dwingend gestimuleerd door zijn vriendin, 'de Germaniste', naar Frankrijk om kontakt te zoeken met zijn auteur, van wie hij inmiddels weet dat die als schizofreen patient in een psychiatrische inrichting zit. Dit kontakt komt tot stand en er ontstaat een fascinerende relatie met een verrassende afloop. Een dramatische afloop ook: Paul Michel pleegt zelfmoord.

Uit de lijstaanbeveling: "Op een heel verteerbare manier wordt (wat) filosofie door een mooi, maar triest en ook wel raadselachtig eindigend verhaal heen geweven. Op zich 'zware' thema's zoals schizofrenie en homosexualiteit ...[Michel is homoseksueel, evenals Foucault dat was]...worden zeer helder en pakkend beschreven. Maar voor mij gaat het boek vooral over het schrijven en de relatie tussen de schrijver en 'zijn' lezer."

Het wordt lastig samenvatten, de discussie over deze roman. Sommige grrls hadden het boek uit en begonnen met vragen over het einde: waarom....? Anderen staken, enthousiast gemaakt, later in, hadden verrassende suggesties en toen begon 't lezen soms weer van voren af aan.

Lastig wordt deze samenvatting ook, omdat de discussie met name ging over 'details' in de roman die de grrls die het boek niet lazen, niets zullen zeggen. Maar vooruit, laten we er maar aan beginnen. En we volgen 't verloop van die discussie. Inclusief verklappers en toelichtingen, ook uit de tekst [..].

De eerste kwestie bleek het einde van het verhaal: de zelfmoord van Paul Michel. "Paul Michel gaat dood, en wilde ook dood,

(............). Betekent dat nu dat zijn dood door een negatief gevoel (teleurstelling, angst, misschien falen) of door een positief gevoel (de belofte is ingelost, zijn leven is 'af') is ingegeven?"

"Een negatief gevoel? Nee, daar geloof 'k niks van. Past ook niet bij de personage PM: trots, onafhankelijk, 'buiten de orde'. (Faal)angst past daar niet bij". "De zelfmoord wordt door PM zelf aangekondigd: hij heeft als schrijver geen boodschappen meer te verkondigen, dus rest hem niets anders dan te sterven." "Zijn leven was af."

Onherroepelijk kwam bij de dood van PM de functie van de uil ter sprake. [Citaat pag. 164, uitg. De Prom: "Een gigantische witte uil (.....) richtte zijn grote ogen strak op zijn gezicht en stortte zich op de Citroen. Het dier knalde door de voorruit en sloeg zijn klauwen in zijn gezicht en hals."]

 

Wat moeten we met die uil? Komt vaker in 't boek voor. "Ja, bizar, maar waarom? Heeft het iets te maken met de 'uilachtige blik' van de germaniste?"* "Tja, die uil is zeker een symbool voor iets.. wijsheid? mystiek? silent killers? Owls hunt at night...?"

*[ Cit. pag. 25: "Ze had zulke dikke lenzen dat haar ogen erdoor vergroot werden. Het resultaat was een uilachtige intensiteit (....... ) betrapte ik me op overpeinzingen over het feit dat uilen levende zoogdieren aten".

 

Een nieuwe mailster meldde zich:

"Gisteravond begonnen en ik ben laaiend enthousiast. Die strakke zinnen, wat een verademing na eerdere lectuur."

 

Ze kwam met een verrassende suggestie.

[De Germaniste heeft kontakt met haar vader en stiefvader; haar moeder is buiten beeld]

" Op blz. 19 staat: ''She's got two fathers.'' "'I suppose one of them is Zeus'', said Mike." Dat deed een belletje rinkelen. De dochter van Zeus, de godin Athene, werd o.a. voorgesteld als uil. Ik kom al heel wat Athene-trekjes van haar tegen: o.a de moeder die geen rol speelt (Athene werd geboren uit het voorhoofd van Zeus) en Athene was ook niet bepaald een hartelijk tiepje".

"N.a.v jouw Pallas Athene -associatie - nou --- daar zeg je zowat!! Heb even gescharreld in mythologieboekjes. Was 't niet PA die Telemachus op pad stuurde om Odysseus te zoeken/redden?! Kijk kijk - dat lijkt een hele goeie!" [ De germaniste 'stuurde' de ik-figuur zo ongeveer naar P.M]

"Nee, PA was "geen hartelijk tiepje"; maar wel een bemiddelaar en een regeltante, begrijp ik. Zeer intelligent en "de lieveling van haar vader", las ik." "Dit geeft een heel nieuwe dimensie aan een boek dat ik toch al lang geweldig vond. En daarom natuurlijk hebben de meeste karakters geen naam! Ze zijn figuren geleend van de mythologie".

 

En daar kwam de uil weer in beeld:

"Behalve dat de uil staat voor Pallas Athene en de Gemaniste (de uilogige was ook een naam voor Athene) staat hij in de Griekse en vele andere mythologieen voor de boodschapper of brenger van de dood.

Zie dit stukje:
Bij de Kwakiutl stammen hoorde een persoon die zou sterven zijn naam roepen door de uil. Bij de Tsimshian geloofde men dat de uil, die gewoonlijk de helper was van de Sjamaan, de dood bracht bij de persoon waar hij overheen vloog. De uil is ook de stille en wijze schakel naar de spirituele wereld."

 

Over de psych met de haaitandjes

"Ik zit in 't achterhoofd alsmaar te utteren over die psych. met de haaientandjes. Moet ergens naar /naar iemand verwijzen! Kennen we het epiteton "de haaientandige..."? Ikke niet. Ja, Poseidon woedde rond met een drietand, maar dat slaat op niks."

"Ah, dat heb ik voor zoete koek geslikt, maar dat is eigenlijk wel opvallend raar ja. Het ging om puntig geslepen tanden en niet alleen maar hoektanden à la Dracula hè? Wel kwam ik de Leviathan tegen, nu bekend na onze discussie van een tijd geleden. Ze lopen op pag. 94 steeds verder de gangen van de psychiatrische kliniek in ''The stench persisted(..).We went on, deeper and deeper, into the body of Leviathan.''

" Overigens: draken bewaken de diverse instituties (onvriendelijke dames bij bibliotheek en de kliniek). Een combinatie van Foucault (uitsluiting binnen instituties) en de Odyssee (de held die draken verslaat)?"

"Ik herinner me wel de cyclopen. Wellicht eerder die Leviathan?? Ja, ik weet nog steeds niet of we de toespelingen alleen maar in de klassieke hoek moeten zoeken. De Leviathan is nou weer een bijbels beeld. Jammer dat ik van Foucault weinig meer weet dan wat encyclopediekreten."

"Ik herinner me alleen maar tongetjes. Maar eet je muizen, dan kom je toch niet ver met alleen maar een tongetje? Roofvogels hebben scherp gebogen snavels waarmee ze stukken vlees van hun prooi afscheuren en dan doorslikken. Trouwens, een uil van een beetje formaat slikt een muisje gewoon in zijn geheel door, (je vindt altijd tandjes en botten in hun braakballen) ze hebben in ieder geval echt geen tanden nodig. Ik geloof dat we nu misschien te ver doordraven met achter _alles_ een dubbele bodem zoeken...(maar heel misschien is er een andere figuur in de mythologie met geslepen tanden dan... ;-0) Trouwens ik zocht net 'uil' op in de woordenboek omdat ik niet zeker was of braakballen de juiste vertaling was van 'owl pellets' en vond o.a. de uitdrukking 'uilen naar Athene dragen.' Huh? Heb ik nog nooit gehoord, en eerlijk gezegd snap ik niet wat hiermee bedoeld is, maar het heeft vast ook iets met dit boek te maken..."

"Elma schreef een toelichting op het eetgedrag van de uil en zegt: Ik geloof dat we nu misschien te ver doordraven met achter _alles_ een dubbele bodem te zoeken...

Kijk, dat weet ik dan weer. En nee, ik ben ervan overtuigd, dat we nog hooguit een kwart van de verwijzingen gezien hebben, we zoeken er niet teveel achter. Als Duncker van Jacques Martel, de psychiater die bij The Bank of England op bezoek is zegt, dat hij puntig geslepen tandjes heeft, dan doet ze dat niet voor de gezelligheid maak ik op uit de rest van het boek. Maar ik had terug moeten lezen, want er staat duidelijk bij: suggesting the jaws of a shark. Deze psychiater blijkt de zaakwaarnemer van PM te zijn, maar had daar niets van gezegd toen de ik hem in Londen verteld had dat hij PM ging opzoeken. Terwijl hij wel over het bestaan van een zaakwaarnemer had gepráat met de ik. Hij had trouwens niet alleen haaientanden, maar ook een gigantisch lijf, meer dan twee meter lang. Deze achterbakse meneer vervult weer een functie. Helaas weet ik te weinig van Foucaulds ideeën over krankzinnigheid en psychiaters, alleen maar dat hij daar zo zijn ideeën over had"

 

Van 'tandjes naar minautarus'

"Het lijkt er op, dat de Germaniste en Jacques Martel er een vooropgezette bedoeling mee hadden om de ik/de lezer naar Michel te sturen. Het leek me wel leuk om in Paul Michel de Minotaurus te zien en dan is de ik de koningszoon die zich ''vrijwillig'' bereid verklaarde om aan de Minotaurus geofferd te worden. Nu ga ik misschien wel te ver, maar zo uitproberend kom je nog eens ergens. Of nergens. So what. Het is niet voor niets dat iedereen behoefte heeft om dit boek te laten nasudderen. Ook al ken ik de exacte mythologische verhalen vaak niet, de inhoud is fundamenteel en komt in allerlei sprookjes en verhalen terug, we hebben allemaal weet van die thema's, halfbewust op zijn minst. Je voelt dat het boek geen vrijblijvend verhaal is. Volgens mij is zelfs elk detail betekenisdragend. Ik zag, dat Duncker hoogleraar in de Engelse letterkunde is, ook in Duitsland en Frankrijk gewerkt heeft, ze zwemt dus in literatuur,dat is voor haar een vanzelfsprekende bron"

" Over het ziekenhuis in Clermont-Ferrant: de naam van de Minotaurus valt. Dat was het mensenetend monster dat was opgesloten in het labyrinth van Kreta. Het ziekenhuis heeft inderdaad een heel gangenstelsel waarlangs dokter Pascale Vaury (Ariadne?) de ''lezer'' naar de opgesloten schrijver leidt. ''De lezer'' bevrijdt de Minotaurus (Paul Michel) met de liefde als wapen. In de mythe zegt het orakel tegen Theseus, ''Aan uw onderneming zal een gelukkig gevolg beschoren zijn, wanneer gij de liefde als leidsvrouwe kiest''. Fraai ook de twee ''schikgodinnen'' die bij de receptie zitten, twee oude vrouwen, in de Nederlandse vertaling op blz. 105. ''Hun handen plukten aan hun rokken''. In het Nederlands is dit een mooie zinspeling op het spinrokken van de (eigenlijk 3) schikgodinnen, de Moiren"

 

Een koud of warm boek?

"Na de eerste keer lezen warm, na de tweede keer wisselend. De humor van PM maakt de relatie tussen hem en de student prachtig én warm. Bij tweede lezing realiseer je je echter al in het begin dat de student voor de germaniste vooral (alleen?) een instrument is, dus dat maakt het ook een verhaal van kille berekening. Ik weet niet meer wie dat schreef, maar invalshoek dat zij kan worden gezien als Athene, en dat voor goden mensen maar pionnen zijn, vind ik wel passend en haalt de kou er een béétje uit naar m'n gevoel."

" Het is het een boek over homosexualiteit, over liefde. Hierbij kun je stellen dat het "koud" eindigt, iedereen "gebruikt" elkaar, van echte liefde is geen sprake. Passie misschien, maar dat levert verdraaid weinig op."

"Uiteindelijk is niet PM, maar vooral de ikfiguur het slachtoffer van de Germaniste/uil. Hij is door haar gebruikt en dus haar prooi geweest. Zij heeft in haar uilgedaante PM geholpen te sterven en is zo met hem verenigd in de dood. De ikfiguur heeft beiden verloren. Nu begrijp ik ook beter dat die ogenschijnlijk vredige droom aan het begin van het boek hem tot hysterisch gillen brengt. (...). Voor mij is het boek toch warm, maar onderdehand wanhopig warm, omdat de lezer van Michel, de student, zijn ideale schrijver liefhad"

Afrondend:

" Foucault was hoogleraar in Clermont-Ferrand. Dat het verhaal zich daar afspeelt is alweer een betekenisvol detail. Volgens de dankbetuiging van Duncker in haar boek is zij in dat ziekenhuis geweest en bedankt ze staf en patiënten . Zij heeft van de echte Pascal Vaury, Pascale gemaakt en van Jacqueline Martel Jacques. Hoef me dus niet af te vragen of ze nog wat wilde met die namen. Nee, zo gauw mensen van haar een naam krijgen, kun je ze met rust laten denk ik. Niet helemaal bij Paul Michel. Leuk, dat Paul Michel overgaat in Michel Foucault."

"Een element dat ik nog een beetje miste in de discussie was het mooie beeld van de keten van lezers en schrijvers die de tijd overstijgt. Had iemand het niet over het Droste effect? Een schrijver pakt je als lezer, je hebt het gevoel dat zij/hij persoonlijk tot je spreekt, zij/hij inspireert je misschien tot bepaalde houdingen of handelingen (al dan niet het schrijven). Maar die schrijver is zelf ook weer lezer, in meer of mindere mate beinvloed door andere schrijvers, die op hun beurt (..). " >

Mart