Josefina Aldecoa: Geschiedenis van een schooljuffrouw

Voor iedereen met interesse in de ontwikkeling van het onderwijs, koloniale verhoudingen en de achtergrond van de Spaanse burgeroorlog, een absolute aanrader deze roman.

Van de achterflap.

'Gabriela López komt in 1923 van de kweekschool en wordt onderwijzeres in een plaatsje in het bergachtige noorden van Spanje. Haar ontwikkeling als vrouw, moeder en lerares speelt zich af tegen de achtergrond van de politieke situatie in de jaren twintig en dertig. Centraal in haar leven staat de periode van de Republiek: de jaren 31-38, waarin de 'verlichting' Spanje in zijn greep had en ook de vernieuwing van het onderwijs aan de orde was. Na de illusie van de Republiek kwam de Burgeroorlog en daarmee een hardhandig einde aan alle hoopgevende experimenten.'

Vol bewondering heb ik gelezen hoe Josefina Aldecoa in staat is dit verhaal in alle rust te schrijven. Een verhaal dat lijnrecht staat tegenover de spanning van de geschiedenis. Een spanning die ondanks al die prachtige, weloverwogen zinnen met de bladzijde stijgt.

1923. Oviedo.
De hoofdpersoon beëindigt de "kweekschool" (nu de Pabo).

"Gabriela López Pardo, Onderwijzeres... Het einde van een etappe en het begin van een droom".

Vol energie loopt ze met haar vriendin over straat. Er passeert een trouwstoet. In de koets zitten "Mej. Carmen Polo y Martinez-Valdés en Luitenant-kolonel D. Francisco Franco Bahamonde".
De sfeer is gezet.

Ze geeft heel kort les op twee eenmansscholen in dorpen waar de kinderen nauwelijks kunnen lezen en de ouders geen enkele interesse vertonen omdat ze in barre armoede op het land leven. Dan krijgt ze een school in de bergen.

"Het waren er ongeveer dertig. Ze keken me uitdrukkingloos en zwijgend aan. Vooraan, op de grond, zaten de kleintjes. Daarachter, in banken met lessenaars, de iets oudere kinderen. En daarachter, de oudsten, staand. Dertig kinderen tussen de zes en veertien jaar, stond er op de lijst die ik op mijn tafel had gevonden."

Van haar vader, een atheist, heeft ze geleerd dat: 'het niet mee valt om de onlogica van het leven te moeten accepteren.' Daarom moest ze begrijpen dat: 'er mensen zijn die een godsdienst nodig hebben als antwoord op hun angsten.'

Als je dan in al je onschuld je droom probeert te verwezenlijken en mensen, ongeacht hun achtergrond, probeert te voorzien van kennis en daarmee hun angsten weg kunt nemen, dan krijg je natuurlijk de Kerk tegen je en in haar kielzog het Kapitaal. 'Hou jij ze dom en onderdanig, dan hou ik ze arm.' Een eeuwenoude, stilzwijgende overeenkomst tussen die twee K's.

Heel boeiend wordt verteld hoe ze zonder materiaal iets op weet te zetten in het dorp. Haar enige afleiding is de natuur, die prachtig beschreven wordt, en de gesprekken met de enige intellectueel van het dorp. Een oude man met, natuurlijk, een verleden vol verhalen.

"Ik ging niet uit lafheid weg uit het dorp, of omdat ik er genoeg van had. Het was een onverwacht afscheid, een beslissing die mijn vader in een opwelling nam toen hij me kwam opzoeken en me uitgeput aantrof, herstellende van wat vermoedelijk een longontsteking was, al had niemand de diagnose gesteld. "

Als ze na een jaar hersteld is, mag ze zelf kiezen waar ze naar toe gaat en ze kiest in 1928 voor Fernando Po, het eiland dat voor de kust van Equatoriaal Guinea ligt en dan al 150 jaar een kolonie van Spanje is.

De periode die dan volgt, zou ook op kunnen gaan voor Suriname. Ze moet de kinderen lesgeven, wederom zonder enig materiaal, in een taal die niet die van hun is, vaak over dingen die hen niets zeggen, zoals de seizoenen en de cultuur van Spanje. Ze is zich ervan bewust dat dit belachelijk is en probeert aan de hangt van de natuur van het eiland les te geven en van de zaken die ze leert en hoort van de jonge, zwarte arts Emile, net terug van zijn opleiding uit Frankrijk. En natuurlijk vindt ze dan weer die twee K's op haar pad. De kerk wijst haar er op dat blanke vrouwen niet met zwarten mogen trouwen. Volkomen onterecht, want nergens wordt gerefereerd aan amoureuze contacten tussen beiden, alleen op een diepe vriendschap. Het kapitaal meent dat Emile de arbeiders opzet tegen de gevestigde orde.

Haar leerproces is minstens zo interessant als dat van haar schoolkinderen, totdat er weer een eind aan komt door haar gezondheid. Als ze bijna ten onder is gegaan aan zware koortsen stuurt Emile haar terug.

'Het schiet niet op met mijn droom. Het is een akelige droom. Ik sta nog altijd aan het begin.....'

Deel twee van het boek, heet dan ook 'De droom'.

Terug in Spanje trouwt ze met de onderwijzer Ezequiel.

'Ik moet bekennen dat er van liefde, liefde, wat je noemt echte liefde, geen sprake was tussen ons. Wat mij betreft althans. Toch heb ik nooit het gevoel gehad me te hebben vergist. Ik heb altijd gevonden dat ik een gelukkige keus had gedaan, en dat Ezequiels eigenschappen ruimschoots opwogen tegen de fata morgana's van de verliefdheid die ik bij andere stellen zag.'

Met Ezequiel, het afzetten van Koning Alfonso XIII van Spanje en de uitroeping van de republiek (die echt onderwijs beloofd in een land waar 31 procent van de bevolking boven de 10 jaar analfabeet is) en de komst van hun dochter Juana lijkt de droom verwezenlijkt te worden. Ze komen te wonen in een mijndorp, maar daar - en in de rest van het land - is het het Kapitaal, met behulp van Franco, die de droom in revolutie doet opgaan.

De hele periode die voorafgaat aan de Spaanse Burgeroorlog wordt beschreven vanuit het dagelijkse leven van mensen die merendeels leven onder de armoede grens, uitgebuit door het Kapitaal en onderdrukt door de Kerk. Nooit verdwijnt de rust in de stem van de vertelster, maar de emotie en de spanning stijgen per bladzijde.

Dit boek is deel I van een trilogie. Het eindigt in 1936 met:

'Mijn levensloop vertellen..... Ik ben moe, Juana. Hier houd ik op. Wat volgt, weet jij even goed als ik, dat kun jij je beter herinneren dan ik. Want het is je eigen leven.'

Ik wil graag weten hoe het verder gaat. Ben blij dat de vertelster zo rustig en mooi vertelt, want wat komen gaat kan nooit veel goeds brengen. Deel II: Vrouwen in het Zwart.

Eisjen

Nog meer over dit boek....: 

 relevante links:

Francisco Franco
Spaans dictator van 1939 tot zijn dood in 1975. Hij stond bekend als el Caudillo ("de leider").
In 1936 was Francisco Franco de leider van een militaire opstand tegen de gekozen linkse regering van Spanje.  (meer)

Carmen Polo Y Martínez Valdés De Franco, byname Doña Carmen Spanish consort who was thought to be the force behind many of the religious and social strictures imposed on Spain during the repressive regime of her husband
Encyclopidia Brittanica

Equatoriaal Guinea werd na 190 jaar een kolonie te zijn geweest van Spanje in 1968 onafhankelijk. 

Fernando Po, een eiland voor de kust van Equatoriaal Guinea,  is bijzonder regenachtig vanwege zijn bergachtigheid. Er valt in dit land bijzonder veel regen. Tussen december en februari kunnen zich enkele droge periodes voordoen. Door de hoge temperatuur, vochtigheidsgraad en lichte bewolking is het hier altijd drukkend.

Spaanse Revolutie 
In het begin van de jaren '30 is Spanje een land dat zich op het eigen verleden richtte: de ontdekking van Amerika had het land verrijkt, maar daarna keerden de grote handelsroutes zich weg van het Iberische schiereiland. De oude dominante klassen - de adel en de kerk - zijn in staat van ontbinding en de burgerij is nog steeds zwak. 70% van de aktieve bevolking werkt in de landbouw, waarbij het grootgrondbezit het grootste deel van de boeren in armoede dompelt. De kerk is één van de grootste grootgrondbezitters. De moderne industrialisatie beperkt zich tot het Baskenland. Het buitenlands kapitaal koloniseert er de winstgevende sektoren: de mijnen, de scheepsbouw, het spoor, de telekommunikatie,...  (meer)

Josefina Aldecoa, (1926) weeft geschiedenis, collectief geheugen en indivuele getuigenis door elkaar in deze trilogie. Door middel van het centrale thema 'onderwijs' is Aldecoa in staat uiting te geven aan haar eigen persoonlijke evaringen, tezamen met die van een generatie. (Berkeley University)

schrijver: 

boektitel: 

Geschiedenis van een schooljuffrouw

isbn: 

9789074622103

genre: