Oorspronkelijke titel Summertime
Vertaald door Peter Bergsma
288 pagina's | Cossee | juli 2009

Er waren twee reacties (2!) en twee toezeggingen, dat "ze "het gingen lezen, dat het nog bij de bieb besteld was en zo... Misschien zegt het iets over Coetzee, iets over de grrls, iets over mij...  Ik had wel reclame gemaakt, maar misschien niet op de juiste manier. Nadat twee grrls hadden geschreven dat ze het niet zo'n goed boek vonden vroeg ik: "Weten jullie misschien nog waarom jullie het niet zo'n goed boek vonden? Gezien jullie toch allebei Coetzee fan zijn?" Beetje agressief wel van mezelf, misschien schrok dat toch wel wat mensen af! De grrls waren niet geschrokken en kwamen terug:

De opzet was me al niet sympathiek: andere mensen zogenaamd over jou laten vertellen. En de uitwerking: Coetzee als een koude, klungelige man neerzetten vond ik zeker onprettig. Zo denk ik niet over hem, wil hij tegenspraak uitlokken?
Hij geeft niet het echte verhaal, niet zijn huwelijk, het dodelijk ongeluk van zijn zoon, de scheiding van zijn vrouw enz. enz., als een serieus te nemen autobiografie is het kennelijk niet bedoeld. Bij Boyhood had ik nog de indruk dat hij wel oprecht over zijn jeugd schreef. Had ik het toen dan mis?
En als het niet als een autobiografie is bedoeld, is het dan als bespotting van de autobiografie bedoeld? Of vanwege de verschillende verhalen als een demonstratie dat we door niemand gekend worden? Dat lijkt me een open deur.
Erg boeiend vind ik de gesprekken en gebeurtenissen ook niet. Het is dat ik inderdaad een fan ben vanwege een aantal van zijn boeken, maar dat zou ik om dit boek niet geworden zijn.

Ook de andere grrl liet zich niet afschrikken en kwam terug met een mooi verhaal, waarin ze duidelijk maakte, wat Coetzee nou eigenlijk bedoeld had. Ik had dat in mijn aanbeveling ook geprobeerd, maar zó mooi kan ik het niet verwoorden.

Interessant is om te zien hoe Coetzee nieuwe wegen tracht te ontdekken. Hij trekt een lange neus naar lezers die nieuwsgierig zijn naar het leven van de schrijver. Zijn stelling is dat het niet mogelijk is om precies te weten te komen hoe een schrijver heeft geleefd en wat zijn motieven etc waren. Een biografie is een interpretatie, maar een autobiografie is dat ook. Een schrijver vertelt niet alles, hij laat bepaalde zaken weg, kiest een andere volgorde van gebeurtenissen omdat het beter leest, en zijn geheugen kan hem ook nog parten spelen.

Qua vorm valt Summertime op te vatten als het slotstuk van een trilogie, het eerste deel is Boyhood (1997), dan volgt Youth (2002) en als derde deze roman. Maar is het wel een roman... De feiten in het boek berusten grotendeels op waarheid ... en hier zit het addertje onder het gras. Coetzee heeft de waarheid naar zijn hand gezet, wat eerder ook al opgemerkt werd. Het resultaat is factie, een vermengeling van fictie en feiten berust op waarheid. Nog niet eerder vertoond is, dat de schrijver een zogenaamde autobiografie schrijft... nadat hij overleden is. Voor mij is dit een waardevol gegeven dat me aan het denken zet.

Daarnaast is er de inhoud. Vijf interviews met mensen die de schrijver goed zouden hebben gekend. Ze liepen niet met hem weg. (Dat is herkenbaar. Niemand zal kunnen beweren dat de schrijver Coetzee de persoon Coetzee heeft verheerlijkt. Hij is geen 'aardige' man. Jaren geleden heb ik hem kort, gesproken tijdens een Nexus-confrentie in Tilburg. Hij is zeker beleefd, maar niet 'aardig'. Hij wil niet gekend worden, en toch is hij een publieke figuur. Alweer die vermengeling van waarheid en fictie.

Ik heb verschillende passages aangestreept die mij raakten. Bijvoorbeeld, een van de vijf personages is Adriana, Braziliaanse schone en voormalig balletdanseres, woonachtig in Kaapstad. Zij is de moeder van Maria Regina, die bijlessen volgt in Engels. Adriana koestert de verdenking dat de  docent, Mr Coetzee, onkuise bedoelingen heeft met haar dochter. Want deze leraar schrijft gedichten. Wat is dat voor een man, die gedichten schrijft, denkt Adriana. Hij brengt mijn dochter het hoofd op hol. Dus ze geeft haar dochter opdracht om deze Mr Coetzee uit te nodigen voor de thee. Om zijn motieven toe te lichten. Daartoe is Mr Coetzee bereid. Fragment:

'If you would like me to explain my philosophy of teaching I can do so,' he said. 'It is quite brief, brief and simple.'
'Go on,' I said, 'let us hear your brief philosophy.'
'What I call my philosophy of teaching is in fact a philosophy of
learning. It comes out of Plato, modified. Before true learning can
occur, I believe, there must be in the student's heart a certain
yearning for the truth, a certain fire. The true student burns to
know. In the teacher she recognizes, or apprehends, the one who has come closer than herself to the truth. So much does she desire the truth embodied in her teacher that she is prepared to burn her old self up to attain it. For his part, the teacher recognizes and encourages the fire in the student, and responds to it by burning with an intenser light. Thus together the two of them rise to a higher realm. so to speak.' (163)

Mooi vind ik dit. Niettemin is mijn waardering voor het gehele werk nogal... technisch. Ik voel me niet betrokken bij de personages, er blijft een zekere afstand bestaan. Disgrace, de Barbaren, IJzertijd en Michael K boeiden mij vanwege het verhaal. Dus... vind ik dit boek minder sterk omdat er interviews in voorkomen met mensen die de hoofdpersoon nogal onhandig en antipathiek neerzetten... Ik ben er nog niet uit. (even tussen door zien jullie ook een overeenkomst tussen Coetzee en Grunberg).

De bovenstaamde bespreking doet Coetzee meer recht dan de mijne. Ik heb het boek niet in huis en het is al een half jaar geleden dat ik het las, dan is het niet eenvoudig om te zeggen waarom ik niet over het boek stond te juichen. Hoe valt hij bij andere grrls? Ik weet wel dat Grunberg een grote bewondering heeft voor Coetzee maar om nu te zeggen dat ik overeenkomsten zie.. zou niet zelf op dat idee zijn gekomen.

Grunberg en Coetzee, ik zie zeker overeenkomsten, juist met dit boek. Grunberg, die ook overhoop ligt met hoe de mensen hem beoordelen als persoon. Kijk maar hoe hij hier beoordeeld werd, als sekswellusteling. Wil ook niet meer naar prijs uitrijkingen, om dezelfde reden. Dit boek gaat over precies dat. Hoe lezers de schrijver en het boek op één lijn zetten.
Coetzee wil met dit boek aangeven, dat zoiets onzin is. Ik vond het vooral amusant, al die verschillende oordelen. Ze slaan nergens op. Waar het Coetzee en Grunberg om gaat is hun ideeën, en de manier waarop ze in het leven staan te verwoorden in het boek. Dat is voor hen het belangrijkste. Dit is niet echt een autobiografie, zo moet je het ook niet zien. Vooral bij Coetzee vind ik zijn ideeën fascinerend, of het nu over democratie gaat, of over de angst voor de vijand of over dierenrechten. Hij verweeft het prachtig in zijn heldere proza. Bij Grunberg is het vooral het Kwade in de mens, en zijn ondergang. Maar altijd vanuit dat wereldbeeld, allebei. Ik mag zoiets graag lezen, en het hoeft niet altijd een verhaal te zijn

Verder wil ik er nog iets aan toevoegen. Ik weet dat Palmen niet lekker ligt hier bij de grrls. Zelf mag ik haar graag lezen. In een nummer van Filosofie Magazine, heeft ze het over waarom lezen gelukkig maakt, en vanuit welk oogpunt ze schrijft. Ook weer dat autobiografische natuurlijk. Even wat quotes:

Eerst over het feit dat fictie verbeelding is:

"Je hebt verbeelding nodig om een wereld te kunnen ontwerpen, om zin te geven aan een betekenisloos universum, om een onvoorspelbaar leven van toeval en chaos en willekeur te ordenen, losstaande feiten met elkaar te verbinden en onder te brengen in vorm en structuur."

"We maken onszelf, we leven als een personage in een verhaal."

"Je vergeet gebeurtenissen die je niet onderbrengt in een verhaal, dat jij al van jezelf gemaakt hebt we zijn allemaal auteurs."

Ze noemt Philip  Roth, Salinger, Duras, Musil, en nog een paar. Allemaal mensen die door hun boeken gestalte proberen te geven aan wie ze zijn, en hoe ze als mens in het leven staan.
Wat Coetzee dus geprobeerd heeft met dit boek, dat mensen dat vaak niet kunnen zien. Zoals hierboven al aangehaald, dat hij probeert uit te leggen waarom hij les geeft. En alles wat die Braziliaanse hoort is vuur en passie, en concludeert: Vieze Man. Terwijl hij dus zijn hele ziel en zaligheid er in heeft gelegd!

Voor mezelf kan ik zeggen dat ik dat door te lezen ook doe. Ik relateer mezelf aan het boek. Ik neem daardoor standpunten in, ontdek bepaalde emoties, en vind al lezende mezelf terug in de wereld waarin ik leef. Ook lezen ordent, wat mij betreft. Ik zou niet zonder kunnen.
Ook met mijn blogjes, mijn mailtjes, mijn Facebookjes en twittertjes. Het zet me neer. Ik zeg deze dingen in verkleinwoordjes. Ik pretendeer niets, het zijn maar wat gedachten, het dient als wat bouwstenen, voor dat vaak troebelige universum van mij.

En dus vind ik Coetzee, plus de rest, en dat is erg persoonlijk, van levensbelang.

 Samenvatting Loes