Edna O'Brien: In het Woud (In the Forest)

In juni 2003 lazen we "In the Forest" van Edna O'Brien (in Nederlandse vertaling bij de Bezige Bij verschenen als "In het Woud"). Het is een roman gebaseerd op een ware gebeurtenis: de gruwelijke moord op een moeder met kind en een priester in de bossen bij een klein dorp in het Westen van Ierland. De centrale figuur, Michen O'Kane, verliest als jongetje zijn moeder en wordt vanaf zijn tiende voor kleine misdrijven opgesloten in jeugdgevangenissen of tehuizen. Een combinatie van een psychische stoornis en zijn traumatische jeugd drijven hem uiteindelijk tot zijn gruweldaden, hoewel het als lezer altijd moeilijk blijft de tragische keten van gebeurtenissen te begrijpen. 

Het is niet zo zeer een thriller (je weet immers van tevoren hoe het afloopt), maar een soort kaleidoscoop waarin op de gedachten, gevoelens en reacties van allerlei leden van de dorpsgemeenschap wordt ingezoomd. ..... Sommige grrls vonden dat format een bezwaar: 

"Ik vond het een beetje een rare mengsel - een gefictionaliseerde versie van een ware gebeurtenis. Maar omdat je weet wat er gebeurd is, is er geen sprake van een spanningsboog in het verhaal - je weet al van te voren dat ze het niet gaan overleven." ..... 

"Het is denk ik bedoeld als een psychologische, spannende roman, geen who-dunnit, want de dader ken je. De afloop kun je vrij vroeg voorspellen (als je dus niet weet waar het boek op gebaseerd is), en even was ik bang dat het een excuusboek ging worden. Maar gelukkig niet. O'Brien constateert dat de dader niet bepaald een rooskleurige jeugd heeft gehad, maar wil daarom zeker niet de schuld van hem afschrijven. Aangrijpend? Ja, vanwege de slachtoffers, niet vanwege de dader. Die is gewoon grof gestoord, en daar is geen enkel excuus voor." ..... 

"Wat een ongelooflijk akelig boek! Zeer beklemmend geschreven, juist door de afstandelijkheid. Geen oordeel uitsprekend over wie dan ook. Doordat O'Brien het verhaal van heel veel kanten belicht krijgt het ontzettend veel diepgang. Zij zet de mensen rondom Michen neer op een "neutrale" manier, maar daardoor ga je nadenken over de mensen en wat je van ze vindt. En hoe zou je zelf handelen in zo'n situatie. Zou je ook angstig zijn dat een kinderschreck jou en je familie terug gaat pakken. En dat je dus niets doet. Ik kan mij gezien de verlatenheid van bepaalde stukken van Ierland me dat voorstellen dat je bang voor je geliefden bent. Ze zijn weerloos tegen kwaadwillenden. Alleen in het verlaten landschap. Het boek laat me niet zo maar los. Een aanrader om te lezen, maar niet voor een avondje lekker lezen." ..... 

Die mening hadden meer grrls: 

"Het verhaal is zo ijzingwekkend dat ik er niet van kon slapen. Ik las het terwijl ik voor het eerst alleen met mijn kindertjes op vakantie was, een overwinning op zich, en dan moet je dus niet een boek lezen over de ontvoering van een alleenstaande moeder met kind. Ril, ril. Pas achteraf las ik de blurb waarop vermeld staat dat het gebaseerd is op feiten. Och mijn hemel, twas maar goed dat ik dat niet van tevoren wist. Nu kon ik tijdens het lezen nog denken: gelukkig is het allemaal maar verzonnen. [...] Wat mij zo opviel was dat iedereen in het dorp zo gefixeerd was op zijn/haar eigen hachje dat ze daardoor dat wat ze zien of horen van hetgene er met Eily gebeurt, gewoonweg wegredeneren. Hier stelt Edna O'Brien voor mijn gevoel de lezer de vraag: hoe zou u reageren?"

"Toen de moorden al halverwege het boek gepleegd waren, heb ik het boek bijna weggelegd. Gelukkig toch doorgelezen, want ik vond het daarna beter worden. Aangrijpend vond ik de beschrijving van de vermissing, en hoe moeilijk het is de politie zo ver te krijgen dat er actie wordt ondernomen. Ook de ontvoering van de ex-schoolgenote, de zoektochten naar de vermisten en het uiteindelijke vinden ervan waren voor mij levensechter beschreven dan de gebeurtenissen die aan de moorden vooraf gingen. Misschien omdat de schrijfster zich hierover bij degenen die het hebben meegemaakt heeft kunnen informeren, zodat ze beter wist waar ze precies over schreef?"

"Een drama uit de werkelijkheid wordt psychologisch onderbouwd. Renate Dorrestein deed dat eerder en wat mij betreft veel overtuigender. Ik ben geen psychologe, zelfs geen amateur, maar ik had zelfs de indruk dat O'Brien niet goed wist aan welke stoornis ze de jongeman zou laten lijden."

"Ok daar waar het Dorrestein betreft, daar ben ik een Grote Fan van. IJzingwekkende plots kan die zeer geloofwaardig beschrijven. Aan de andere kant is dat geconstrueerd (100 % fictie) en probeert O'Brien een 'echte' zaak te reconstrueren door in het hoofd van Mich te kruipen (geromantiseerde non-fictie, hoe is de literaire term daarvoor ook al weer?). Dat ze daarbij geen naam geeft aan de gekte die hij heeft, stoorde mij in ieder geval niet, sterker nog, het viel mij niet eens op (ik ben dan ook niet eens een amateuristische amateurpsycholoog of zo ;o) )."

"Ik denk wél, dat O'Brien zijn jeugd zo uitvoerig beschrijft om hem recht te doen, anders zou die indringende beschrijving geen functie hebben [...] maar de compositie van de roman is niet fraai. Het boek gaat uit als een nachtkaars. Daardoor is het voor mij geen topper. Zo liep het ongetwijfeld in de werkelijkheid, maar een lezer wil een daverend slotakkoord, een katharsis. Deze lezer in ieder geval."

"Wat jammer, dan vallen er veel mooie boeken af voor jou, open eindes (wat is in vredesnaam het meervoud van einde??) of eindes die als het ware kabbelen zijn steeds meer in de mode. Ik ben het wel met je eens dat er altijd een excuus te vinden is voor iemand die slechte dingen doet, zelfs geboren worden met een kwade inborst, daar kan je niets aan doen in feite. Maar ik bedoelde meer dat de jongen gelukkig niet vrijgesproken wordt door O'Brien,in de zin van "hij kan er niets aan doen, want hij is zo zielig" Ze constateert, en laat het verder aan de lezer over." 

"Dat was niet wat ik bedoelde, want open is dit einde juist niet. We weten precies hoe het met hem afloopt. Ik denk dat ik het dan spanningsboog moet noemen. Je kunt niet van elk stuk werkelijkheid een roman maken. Na zijn gevangenneming gebeurt er eigenlijk niets meer. Ik zou ook niet weten wat ze had moeten verzinnen hoor om dat slot opzienbarend te maken. Misschien een ontsnapping en dan op het laatste nippertje een val die de dood tot gevolg heeft. Desnoods weten we niet of hij het overleeft -dus open einde -, maar wel blijft er dan spanning tot op het eind. Of een confrontatie met de vader, zodat de geschiedenis rond wordt gebreid. [...] Voor de een zal de constructie belangrijker zijn dan voor de ander, voor mij is een stevige vorm, een mooi bouwsel, bijna het belangrijkste. Daarom zal ik ook wel van gedichten houden, vormgeving in optima forma."

Toch konden ook poezie-liefhebsters het boek wel waarderen: 

"Ik heb het hele boek eigenlijk als een stuk poezie gelezen, en me mee laten drijven op de rhytmische golven van O'Briens taalgebruik, dat ik altijd erg - hoe moet ik het noemen - muzikaal heb gevonden. Niet altijd een prettige tocht; in het centrale hoofstuk (In the Forest) greep de beklemming me steeds dichter om de keel."

"Haar manier van schrijven is nog steeds prettig, net als in haar eerste boeken. Recht door zee, korte zinnen, korte beschrijvingen. Door de eveneens korte hoofdstukken met wisselende hoofdpersonen was het in het begin wat lastig om de draad te volgen, maar dat werd vanzelf beter."

Er waren door die wisselingen van perspectief meer dames die soms moeite hadden het plot te volgen: 

"Nog een vraagje over een stukje dat ik echt helemaal niet begrepen heb: In het hoofdstuk 'Father John' schrijft deze dat hij 'later' ontdekte dat hij Michen nog vaag kende omdat hij het kind van Michens zuster had gedoopt, en Michen op één van de foto's stond. Toch lijkt mij niet dat Michen twéé keer met father John naar het bos is gegaan. Hoe kan die dan later nog de doopfoto's hebben bekeken?"

Gelukkig is er dan altijd een behulpzame grrl bereid om het na te pluizen: 

"pagina 134: 'I discovered later on I had a connection with him through his sister [...] he appeared in one of the photograghs in a clean suit, holding the child. He asked me did I consider him good looking. I said very. He said he'd been in a lot of jails since then.' Dus Michen heeft de foto bij zich en tijdens de lange praatsessie met Father John brengt hij het te voorschijn. Dat is dus de 'later' waar de priester het over heeft. [...] Het lijkt me nou heel logisch als je in de gevangenis hebt gezeten dat je zulke familie foto's bij je hebt. Die zijn nou juist je enige link met de realiteit buiten je cel."

Ook was er iemand die de link legde met een bekende engelse legende, waar de schrijfster voor dit verhaal uit geput zou hebben:

"Iedereen uit een Engelsprekend land kent het verhaal van de Babes in the Woods dus Nederlanders die het boek lezen zonder de 'botten' van het verhaal te kennen missen toch een hoop dingen, lijkt mij." 

"Welke Anglofiele grrl kan ons dit verhaaltje vertellen? Er wordt ook alweer naar verwezen in Fingersmith om Charles en Sue te typeren. Is the Babes in the Woods een Hans en Grietjeverhaal?". 

Gelukkig leverde wat geGoogle snel resultaat: ..... 

My dear do you know,
How a long time ago,
Two poor little children,
Whose names I don't know,
Were stolen away
On a fine summers day,
And left in a wood,
As I've heard people say,
Poor babes in the wood! poor babes in the wood!
Oh! don't you remember the babes in the wood? 

And when it was night,
So sad was their plight,
The sun it went down,
And the moon gave no light!
They sobbed and they sighed,
And they bitterly cried,
And the poor little things,
They lay down and died.
Poor babes in the wood! poor babes in the wood!
Oh! don't you remember the babes in the wood? 

And when they were dead,
The robins so red,
Brought strawberry leaves,
And over them spread;
And all the day long,
The branches among,
They mournfully whistled,
And this was their song;
Poor babes in the wood! poor babes in the wood!
Oh! don't you remember the babes in the wood? 

Het einde van het boek leverde ook nog de nodige dicussie op: 

"Het allerlaatse hoofdstuk (Scallywag) had ze voor mij wel weg kunnen laten, of kan iemand van jullie er nog een 'diepere' betekenis aan geven?" 

"Dat laatste hoofdstuk is inderdaad nogal raadselachtig. Het lijkt een verhaaltje óver het verhaal. Verwijst het naar hoe een kind het zou beleven? Voor een klein kind is de dood niet definitief."

"Zou het kunnen zijn dat O'Brien er mee aan wil geven dat een leven maar toevallig loopt zoals het loopt? Dat als er andere reacties op een bepaald gedrag zijn een kind zich ook anders ontwikkelt? Een sprookje is niet voor iedereen, zegt ze. Ik denk dat ze daarmee bedoelt dat O'Kane pech gehad heeft."

"Ik zie de laatste paar pagina's als een soort sprookjesachtig epilogue. Ondanks alle vreselijke gebeurtenissen blijft het bos een plaats waar het toch goed mogelijk is dat een kind een nachtje in kan verdwijnen zonder problemen. Life goes on. Zoiets? [...] Volgens mij is het een soort Celtisch traditie om na afloop van het verhaal 'terug te gaan' om een laatste blik op de 'plaats des onheils' (huh?) te werpen. Even een andere licht erop laten schijnen... het is inderdaad misschien een beetje 'fey', een beetje ongrijpbaar, maar het hoort er voor mijn gevoel wel bij. Ik kan me nu natuurlijk niet zo snel illustrerende voorbeelden bedenken maar voor mij voelt het juist goed dat O'Brien dit zo doet. (‘Fey': Clairvoyant/visionary/in a state of high spirits/having a strange other-worldly charm)."

"Ga je ons nou ook nog uitleggen wat Scallywag betekent?". 

"tUUrlijk doe ik dat! (Had me niet gerealiseerd dat dat een deel van de vraag over de laatste hoofdstuk was ;-) Een scallywag is iets van... een stoute kind, maar dan stout op een soort niet-heel-erg manier. Deugnietje? zoiets." De officiele Nederlandse vertaling hield het op ‘dondersteen'. 

In de maand nadat we ‘In the Forest' hadden gelezen stonden o.a. de gedichten van nobelprijswinnaar Rudyard Kipling centraal. Toevallig was een daarvan een mooie afsluiting van onze discussies over Edna O'Briens boek. ..... 

The Way through the Woods ..... 

They shut the road through the woods
Seventy years ago.
Weather and rain have undone it again,
And now you would never know
There was once a road through the woods
Before they planted the trees.
It is underneath the coppice and heath,
And the thin anemones.
Only the keeper sees
That, where the ring-dove broods,
And the badgers roll at ease,
There was once a road through the woods.

Yet, if you enter the woods
Of a summer evening late,
When the night-air cools on the trout-ringed pools
Where the otter whistles his mate.
(They fear not men in the woods,
Because they see so few)
You will hear the beat of a horse's feet,
And the swish of a skirt in the dew,
Steadily cantering through
The misty solitudes,
As though they perfectly knew
The old lost road through the woods . . . .
But there is no road through the woods.


Rianne

Nog meer over dit boek....: 

relevante links:

schrijver: 

boektitel: 

In het woud

isbn: 

9789023401902

genre: 

leeslijst: