Bezoek aan IJsland met Halldor Laxness: Het teruggevonden paradijs

Als een Boekgrrl op vakantie gaat bereidt ze zich voor:

"(...) aangezien het reisdoel over ca. anderhalve week IJsland is, en ik ergens (waarschijnlijk in een reisgids) gelezen had dat er een NObelprijswinnaar voor de literatuur uit IJsland kwam, dacht ik mij daar maar eens op te storten.

Het is een "ouwetje" , al begin tachtiger jaren uitgegeven, maar gevonden in de bibliotheek. Het boek heet "Het teruggevonden paradijs". Korte samenvatting op de achterflap van het boek:

... Op een dag vindt de IJslandse boer Steinar Steinsson aan de voet van een rotspartij een veulen. Steinar, voor wie het een raadsel is waar het dier vandaan is gekomen, neemt het dier mee naar zijn afgelegen hoeve. De kinderen van de boer zijn direct verrukt van het dier, dat Krapi wordt genoemd. Krapi groeit op tot een paard dat zo fraai is, dat de kinderen het hun "wonderpaard" noemen. Met dit wonderlijke paard oogst de behoeftige familie vele bewonderende en afgunstige blikken... Tijdens een bezoek van koning Christiaan aan IJsland geeft Steinar de koning het paard ten geschenke. Op uitnodiging van de koning reist hij daarna naar Denemarken, waar Steinar echter niet de felbegeerde graventitel krijgt... Op de terugweg naar huis ontmoet Steinar een man die hem enthousiast weet te maken voor het nieuwe geloof. Niet lang daarna verlaat Steinar huis en hof en vertrekt naar Utah in AMerika, op zoek naar een rechtvaardiger en humaner wereld. ...

Nou ben ik ongeveer op een kwart van het boek en ik weet niet zo goed wat ik er van moet denken. Er zitten wel mooie beschrijvingen in van het landschap, van hoe de mensen daar leefden aan het eind van de 19e eeuw. Ook wel mooi verwerkt de historie en de onverschrokkenheid, trots van de IJslanders en hun viking-erfenis. Maar de beschrijving van de personen, de acties, er zit zo'n gelaagdheid in. Het staat allemaal tussen de regels. En dat vermoeit me zo. En ik vraag me dan af of ik niet meer in de tekst lees, dan er echt in zit. Een voorbeeld:

Als Steinar al in Denemarken zit krijgt de familie bezoek van het districthoofd die met een stel mannen en een hele hoop paarden langs komt. De paarden trappen het tere gras helemaal stuk, en iedereen weet dat daar de komende niets zal kunnen  groeien. Het districthoofd moet natuurlijk met nodige egards ontvangen worden, en de oudste dochter moet hem helpen zich te ontkleden. Als zij zich terug wil trekken naar de stal, om daar te gaan slapen, moet ze van het districthoofd aan zijn voeteneind gaan slapen. De volgende morgen legt hij voor haar een goudstuk neer. Alle daarop volgende keren dat hij komt moet zij hem helpen zich uit te kleden en ontvangt ze daarvoor zilverstukken en op den duur koperstukken. Het meisje wil het geld eigenlijk niet aannemen omdat ze weet dat haar vader dat niet zal waarderen. Als het distircthoofd dan uiteindelijk toch vertrekt vraagt ze hem waarom hij haar maar één keer een goudstuk heeft gegeven, en dan antwoord hij dat je een vrouw maar één keer met goud kunt betalen. Er staat nergens dat hij haar ontmaagd heeft, en of dat dan ook echt gebeurd is??? Als daarna haar vrijer komt omdat hij verhalen over het veblijf van het districthoofd heeft gehoord en er naar vraagt, zegt zij alleen dat ze aan zijn voeteneind heeft geslapen en altijd zo moe was dat ze niets ervan gemerkt heeft dat hij misschien tegen haar aan lag te duwen. Ze wil het geld wel aan de jongen geven. Hij vraagt daar dan naar en zei praat het districthoofd na en zegt dat je als vrouw maar één keer goud kunt krijgen. Dan trekt hij dus de conclusie dat zij haar maagdelijkheid kwijt is en dus voor hem niet meer interessant als huwelijkspartner. Maar het staat er allemaal zo omsluierd. (Citaat Een vrouw krijgt maar eenmaal goudd, zegt ze. Daarna krijgt zij alleen maar zilver. Jawel, op die manier, zegt hij. Dan is het toch zoals ik al gedacht had. Je hebt afstand gedaan van dat wat goud waard is) Maar er staat dus nergens wat er precies is gebeurd."

En dat schreef Erna. Ze had er nogal moeite mee, met dat tussen de regels door lezen, maar kreeg advies.

"Tegenwoordig zijn we zo gewend dat alles in alle details vertELD wordt - ik vind het wel een aardig idee dat een boek waarin de aktie 100 jaar geleden plaatsvind ook een beetje ouderwets symbolische taal gebruikt. Probleem is natuurlijk dat moderne lezers vaak niet weet wat ze mee aan moeten met symbolen. Moeilijk moeilijk... ligt er ook aan hOE het gedaan is natuurlijk. Misschien als ik het zou lezen zou ik het ook irritant vinden, maar het idee vind ik wel interessant."

" dit boek lijkt me bijna vòlkskunst, een ''sprookje'', dat binnen de eigen cultuur allerlei herkenbare symboliek bevat. ik heb hetzelfde met veel indiaanse vertellingen. er is zoveel symboliek die een westerling niet (her)kent. in vrijwel alle traditionele verhalen, worden man en paard niet genoemd. men wéét. en men herkent. dat brengt voor de luisteraar, de lezer juist de spanning. er begint iets te gloeien. dit is van ons. dit is onze trots. ook zitten er allerlei normen en waarden in een ''volks''verhaal, die voor bevestiging en herwaardering van de eigen cultuur zorgen. literatuur zou ik het niet noemen. het is net als het verschil tussen kunst en kunstzinnige ambachtelijke decoratie. volksvertellingen of verhalen die diep met de eigen traditionele cultuur zijn verbonden doen mij altijd denken aan de prachtige en tot in alle hoeken reikende versieringen van paleizen, tempels en moskeeën in oosterse en noord-afrikaanse culturen."

Dus Boekgrrl Erna leest door:

"Pffff, toch nog uitgekregen! Over de laatste honderd bladzijden heb ik nog bijna een week gedaan.

Het boek is eigenlijk een cirkelverhaal. De hooofdpersoon Steinar van Hlidar, een arme boer met vrouw en twee kinderen, woont aan de zuidkant van IJsland, met uitzicht op de Vestmanneilanden. De streek wordt prachtig omschreven, met aandacht voor de natuur. Steinar wil wat meer bereiken in het leven, hij wil voor zijn prachtige kinderen (hij vertelt hoe ontroert hij raakt als hij zijn kinderen in hun bedjes ziet slapen) een graventitel zien te bemachtigen. Dus als de Deense koning op bezoek in IJsland komt, gaat hij er heen, naar de Thing, hoewel hij niet uigenodigd is, en schenkt de koning zijn toverpaardje. De koning nodigt hem vervolgens uit om in Kopenhagen langs te komen. Hetgeen de boer dan het jaar er op ook gaat doen. Daar geeft hij de koning opnieuw een prachtig geschenk, een schrijnkastje wat je alleen met behulp van een vers kunt openen. Toch levert ook dit niet weer het gewenste resultaat op. Steinar ontmoet vervolgens de mormoonse bisschop, die hij in IJsland ook al meerdere malen had ontmoet, en geholpen. Deze overtuigd hem ervan dat hij naar het beloofde land Amerika moet gaan. Steinar gaat...

Hij komt uiteindelijk aan in Zion, vlak bij Zoutmeerstad (lullige vertaling) waar hij in de mormoonse gemeenschap wordt opgenomen. Hij wordt daar omgedoopt tot Stone P. Stanford (omdat hij stenenbakker wordt). De bisschop gaat na twee jaar bij Steinars gezin langs (dat hij beloofd), maar hun is na het vertrek van Steinar niets dan rampspoed overkomen. Totaal verarmd is het gezin opgesplitst. Het meisje is verkracht door de gevolmachtigde, en heeft een kind gebaard wat deze Bjorn niet wil erkennen. De moeder leeft met haar kleinzoon van de bedeling. De zoon werkt bij een boerenbedrijf als hulpje voor het zwaarste werk. De bisschop neemt ze mee naar Utah. Op de zeereis er heen, sterft de moeder. De bisschop huwt het meisje (echtgenoot nr. 4), en adopteert het kind. De jongen zal het ook goed doen in Zion. Als Steinar weer herenigd wordt met zijn familie is hij met stomheid geslagen.Hij heeft na het bericht van het overlijden van zijn vrouw een andere vrouw (een jozefiet) en haar dochter gehuwd. Hij vertrekt via Schotland naar IJsland om daar het mormoonse evangelie te gaan prediken.

In Schotland komt hij het districthoofd tegen, die hem zijn eigen boerderij weer terug geeft (hij was verkocht ivm schulden). Op IJsland komt Steinar niet zo aan prediken toe, het interesseert niemand. "Maar als de mormoon met zijn verkondigeningen begint, wordt die met dezelfde onverschilligheid ontvangen als waarmee volgens de oude saga's onze voorvaderen in het jaar 1000 een vreemd geloof aanvaardden en toch ook neit aanvaardden, omdat het hun teveel moeite was om herrie te maken; of hun schoenriemen gingen zitten vastknopen; omdat het hun teveel moeite was te vluchten als ze in de strijd werden overmand."

Steinar gaat uiteindelijk terug naar de plek van zijn boerderij om daar weer met het bouwen van een muur om de weide te beginnen. "Ik ben de man die het paradijs heeft teruggevonden nadat het lange tijd verdwenen is geweest en die het zijn kinderen heeft geschonken. (..) Ik heb de waarheid gevonden in het land waar zij woont, dat is zeker heel wat waard. Maar nu is het voor alles zaak deze omheining weer op te bouwen".

Steinar komt weer terug op zijn beginpunt (hij is weer op zijn boerderij) maar heeft ondertussen weer opnieuw vrouw en kind elders achtergelaten ! De gevolmachtigde die zijn dochter heeft verkracht is aan lager wal geraakt. Het districthoofd heeft goed geboerd en is rijk geworden. De dochter heeft een man gevonden, ze ervaart dat als de ultieme redding.

Waarom ik nou eigenlijk dit boek wilde lezen? In de hoop lekker in de stemming te komen, en dat is helaas niet uitgekomen (hoewel het neit aan stemming ontbreekt :-) De landschapsbeschrijvingen zijn wel mooi, en er zitten ook wel verwijzingen naar bv. de Edda in het boek. Maar het boek kon me eigenlijk niet zo boeien.

Vorig jaar heb ik in Noorwegen "Nooit meer slapen" gelezen van Hermans, en dat was een perfecte combinatie. Naar IJsland neem ik nog wel iets van Gerrit Jan Zwier mee, en misschien toch nog een bundel met Edda-verhalen. Kijken of dat beter bevalt dan dit boek."

Erna

Nog meer over dit boek....: 

relevante links:

    

schrijver: 

boektitel: 

Het herwonnen paradijs

isbn: 

9789044503388

genre: