Al ruim 18 jaar geleden verschenen, maar Publiek Geheim nu pas gelezen. Ik heb nu eenmaal een 2dehandstic met boeken en in die tijd studeerde ik nog (geen budget), maar las toen ook hele andere boeken. Maar wat zonde dat ik deze roman niet eerder heb gelezen! Ik vind dat echt een gemis en dat zeg ik niet snel. Bijv. was ik dit jaar erg onder de indruk van de boeken van Yalom (o.a. Schopenhauerkuur), maar als ik die pas over 5 jaar had gelezen, was dat absoluut geen ramp geweest. Maar waarom ben ik dan toch zo lyrisch? Ik zal het proberen op een rijtje te zetten.
Publiek geheim speelt zich af ergens in de jaren '80 in een fictief Oosteuropees land waar het communisme als overheersend regime is beeindigd, maar waar alle spelers in het boek nog zo mee worstelen. Het is niet eenvoudig om na jaren van indoctrine ingesleten automatismen en gewoontes los te laten. De "staatsterreur" is zoveel jaren lang stelselmatig op de mensen "afgevuurd", dat het handelen en denken conform die terreur is ingesleten. Het boek draait om die worsteling tijdens de indoctrine en vlak na de omwenteling. Let wel: het boek is uit 1987 en de meeste regimes in Oost-Europa zijn pas na die tijd gevallen. Toch? (maar geen geschiedenis-check gedaan...:-)).
Het centrale thema in het boek is de film die de staatstelevisie wil maken over Tomas Szass, een door het regime gedoogde doch omstreden auteur. Maar het boek gaat wat mij betreft niet alleen over Tomas Szass, hoewel hij wel de spil is. Natuurlijk volgen we Szass in zijn denken terug aan al die jaren en hoe hij, zijn vrienden en zijn vrouw m.n. in de periode tussen 1945 en 1961 hebben gehandeld. Er komen citaten uit Szass' boeken aan de orde (en die boeken zijn natuurlijk niet verschenen, maar Bernlef schrijft zo goed dat ik zelfs de drang had om de fictieve romans van deze fictieve auteur te willen gaan lezen, wat natuurlijk niet kan, want die zijn er niet, maar goed....).
Belangrijk item is ook de uitspraak van Szass in 1960 dat hij publiekelijk afstand doet van eerdere voor het regime belasttende uitspraken uit 1956 (die dus reden waren voor het regime om hem op te sluiten). Hij komt daardoor in 1960 plotseling vrij, maar heeft nooit willen verklaren waarom hij dat heeft gedaan. Dat was zijn "publiek geheim".
Maar we volgen ook Istvan Ber, de regisseur van de staatstelevisie die moet opboksen tegen de geheime politie die van de film meer een propagandafilm wil maken dan een geschiedkundig waarheidsgetrouwe biografie van Tomas Szass en daarin niet echt van harte ondersteund wordt door zijn baas. Daarnaast volgen we ook Clara Kessler, de regie-assistente (totdat ze op last van de geheime politie van de film wordt gehaald) die mbv het restafval van de film haar eigen film over Szass wil maken en zelfs eigen filmopnamen maakt.
Clara is in staat Szass zijn geheim te ontfutselen waarom hij in 1960 publiekelijk afstand deed van eerdere uitspraken. Of eigenlijk is ontfutselen niet het goede woord. Szass is er blijkbaar aan toe (en sterft daarna binnen enkele uren). Die verklaring is ontroerend en zal ik niet verklappen.
Het boek kent geen happy-end, maar zo'n boek is het niet. De karakters in het boek worden een voor een uiteindelijk genadeloos -doch niet bot- neergezet en dus in figuurlijke zin uitgekleed door Bernlef, maar dan ook weer op zo'n manier dat je als lezer respect hebt voor de karakters in het boek. Het heeft me echt getroffen.
De stad waarin het boek zich grotendeels afspeelt, doet me denken aan Boedapest. Ik ben daar maar 1keer geweest (1990 als ik het me goed herinner) voor mijn werk: ik organiseerde een studiereis voor gemeente-ambtenaren voor sport en recreatie. Ook toen proefde ik nog de
zelfopgelegde "onvrijheid" waarmee de lokale overheid worstelde. Ook herinner ik me nog de 5 drankjes bij de lunches (bij elke gang een ander drankje, maar dat terzijde).
Dit schreef YvonneP trouwens eerder over Publiek Geheim: "Grappig, ik wou het boek crossen en besloot het daarvoor toch nog te herlezen. En toen wilde ik het niet meer crossen. Dit schreef zij.
Echt, maar dan ook echt absoluut een aanrader en eigenlijk een must voor de grrls die dit boek nog niet kennen. Je moet dit echt gelezen hebben..
Marjan p