Elisabeth Eybers schrijft in het Afrikaans en het Engels. Voor vandaag
heb ik een paar gedichten uitgezocht, die me om verschillende redenen
aanspreken. De soms vreemd lijkende woorden worden begrijpelijk als je
ze hardop leest.
Sisteem
Sy 't haar gebalde buik
die afgrond toevertrou
en kan nie terugkatrol
maar moet al sneller sak
al radeloser tol
tot waar die besemstruik
in oker skuim oopvou.
Met lig wat sy ontlas
ryg sy die blare vas
en koppel tak aan tak.
Sy span vanaf die spil
tien speke in 'n straal
en trek haar dun patroon
- die silwer dekagoon1 -
in spreiende spiraal
tot alles snaarstyf tril.
Sy strik die laatste knoop
en krimp bedees opsy,
geledig deur die vlyt.
Kyk - op haar rug die kruis
van barmhartigheid
wat elke argwaan stil.
maar as die raamwerk ril
sal sy elektries gly -
'n aarsellose oop
agtvingerige vuis.
Uit: Balans, Amsterdam, Querido 1963
Bij de KNNV zouden ze zeggen dat dit een heel nauwkeurige waarneming is.
Een kruisspin bouwt een web en gaat perfect voorbereid stil in een
hoekje zitten wachten op buit.
Er staat geen woord teveel in. Elk woord roept een beeld op. De gebalde
buik bijvoorbeeld, of terugkatrol, maar vooral het schitterend
samengevatte 'met lig wat sy ontlas'. Elke keer dat ik nu een spin zie
weven moet ik daaraan denken. Wat een combinatie! Als waarneming pakt de
beschrijving me. Afgelopen zomer heb ik een hele middag bij een wevende
spin gezeten die en paar keer 'bedees', totaal 'geledig' in een opgerold
verdord blad wegkroop om weer bij te komen. De rijmwoorden staan niet in
een vast schema, maar naar mijn smaak heeft het gedicht wel een lekker
ouderwets ritme. Je zou het makkelijk uit het hoofd kunnen leren. Alleen
struikel je even bij het woord 'barmhartigheid', daar zou je
barremhartigheid willen lezen. Maar dan glij je over de bedoeling van
dat woord heen, denk ik.
Waarom schrijft iemand een gedicht over een doodgewone spin? Ik weet
niet zoveel over het leven van de dichteres, eigenlijk alleen de paar
gegevens die hieronder staan, want het proefschrift over haar leven kon
ik niet op tijd te leen krijgen. Maar ook als je er niets achter zoekt,
vind ik het een mooi verwoord natuurgedicht. Áls er een diepere
bedoeling onder zit, zal die te maken hebben met misleiding en vanuit
een hinderlaag overvallen worden. Net als je denkt dat er een 'lig' is
daar voor je, blijkt dat 'ontlas' te zijn, waar je in vastkleeft, waarna
je uitgezogen wordt door een 'bedeesde' spin. Dat kruis van 'barmhartigheid'
zal beslist met die misleiding te maken hebben. Het gedicht spreekt me
ook aan door de aandacht en liefde voor het kleine en ogenschijnlijk
gewone.
Ik heb geaarzeld om het volgende gedicht ook nog te laten lezen. Het
beeld van de vrouw bij wie een borst is afgezet en die haar spiegelbeeld
bekijkt, lijkt wreed en hard, maar het slot is zo optimistisch dat ik
het toch graag wil laten zien. Eigenlijk is het een liefdesgedicht. Een
nieuw begin. Een tweede reden is dat een vrouw die ik tijdens een
vakantie leerde kennen er precies zo uitzag. Ze stond naast ons op een
naturistencamping. Dat ze zo haar lichaam liet zien, maakte grote indruk
op me.
Mammektomie
'n Wreed-berekenende deernis het
één van die tweelingheuweltjies geplet.
Dié spieëlbeeld sal sy voortaan nooit ontvlug:
uit één oog staar die vreemde torso terug.
'n Amasone, half-hermafrodiet,
kon feilloos haar gespierder vyand neerskiet
- die regterbors koelbloedig weggebrand,
niks tusse ribbehok en boogsnaarhand -
volgens Herodotus.
Dis nou te laat
en te onmitologies vir só 'n haat....
Te laat, goddank te laat: blindelings omvou
haar vriend die nuwe onvoltooide vrou.
Uit: Versamelde gedigte, Querido, 1990
De taal vind ik eenvoudig, mooi eenvoudig. Geen mooischrijverij, maar
zuiver. Skiet en skuim (en skat en skeiding) klinken voor mij heel
vertrouwd, dat kun je ook nog hier in de Achterhoek horen.
Hoe ik bij Elisabeth Eybers kwam? Haar naam hoorde ik voor het eerst van
een tante die gedichten van haar hardop voorlas. Dat zal in '49 geweest
zijn toen ik net naar de middelbare school ging. We hadden al
Muskietejag uit het hoofd moeten leren bij Kamman en 'Amsterdam' .....
met liggies dat teen walle klop.... .Het Afrikaans was een mix van
vreemd en vertrouwd. Prachtig om te horen. Vorig jaar toen Elisabeth
negentig werd verscheen het bundeltje Valreep/ Stirrup-cup. 91 jaar
wordt ze morgen (16.02.06). Ik hoop dat ze nog schrijft.
 Leidje
 Leuk
Leidje, om nog net voor bed je gedichten te vinden. Vooral Mammektomie
spreekt me aan. Morgen nog eens met een helder hoofd naar de precieze
inhoud van allebei de gedichten kijken. De besemstruik zal een brem zijn??
Toen mijn moeder geen kant meer op kon was een spinnetje bij het raam
een soort huisdier waar ze eindeloos naar kon kijken. Moet ik aan denken
nu.
Prachtig
vind ik beide gedichten. Het eerste over de spin deed me wat
betreft de preciese waarneming meteen denken aan De akelei van Ida
Gerhardt. Ik hou daar zelf erg van. Ik zie het enkel als een mooi
verwoord natuurgedicht, zoals jij ook al zei. Niet meer en niet minder.
Zoiets kleins en gewoons op deze manier bekijken en opheffen, maakt het
bijzonder. Het tweede gedicht is veel dramatischer en maakte bij mij een
gevoel los van _wow_ ! Prachtige eindregels, inderdaad. Heb nog een paar
woorden opgezocht in het sakwoordeboek; ik vind het Afrikaans zo mooi!
Je schreef: "prosodies? Uit de omschrijving bij Van Dale begrijp ik dat
dit met zangkunst te maken heeft."
In de taalwetenschap staat prosodie voor zinsmelodie en voor de speciale
kenmerken van de melodie van een taal. In de literatuur vaak voor metrum
en klankwerking, maar ook wel voor versleer. Het literaire tijdschrift
De Tweede Ronde heeft ooit een 'prosodisch nummer' uitgebracht, waarmee
zij bedoelden dat er extra aandacht werd besteed aan maat en rijm. Je
kunt met het begrip dus nogal wat kanten uit ;-) Waarom het in
prosodisch opzicht winst zou zijn dat het Afrikaans minder lettergrepen
nodig heeft dan het Nederlands om hetzelfde uit te drukken, zoals in het
stukje dat je citeert gesteld wordt, begrijp ik niet. Als iemand zoiets
bij een lezing zoiets zou beweren zou ik daar voorbeelden van willen
horen
:-)
blinde
gok: omdat kortere woorden gemakkelijker te matchen zijn dan
vierlettergrepige?
Ach...
't is maar wat je ervan maakt. Ze zeggen in het stukje trouwens niet dat
het Afrikaans kortere woorden heeft dan het Nederlands (wat overigens
denk ik wel vaak zo is), alleen dat het voor dezelfde mededeling minder
woorden nodig heeft.
>De
besemstruik zal een brem zijn??
volgens mij niet. de besembos, rhus erosa of in het engels broom karree,
lijkt in takkenstructuur wel op een brem inderdaad maar de gele
bloemetjes zijn heel anders. een soort, hmmm, spichtige pinksterbloemen
;) en dan in driehoeksvorm gegroepeerd. er staat een duidelijke close up
foto in mijn veldgids/bomenboek. online vind ik zogauw alleen
overzichtsfoto's
prachtige
eenvoud. inderdaad, alle woorden met betekenis, eigen beeld. geen woord
teveel. alleen de titel .. systeem? overeenkomst tussen mechanisch en
natuurlijk systeem? of slaat het op de dichtvorm, geordend, complex? of
allebei? stelsel van handelingen? in alle gevallen: ook de titel juist.
Dank
je wel voor die prachtige gedichten! En ook voor de toewijding waarmee
je ze ons hebt gepresenteerd.
Mij raakte Mammektomie het meest, na de onschuldige observatie van de
spin. Ook hier een soort observatie - maar veel minder 'onschuldig',
want buitengewoon beladen. Ik kan me jouw aarzeling om dit gedicht te
geven heel goed voorstellen. Ik weet niet of 'k 't zou hebben gedurfd!
(Nee,vast niet) Overigens deel ik jouw ervaring: in mijn naturistentijd
ontmoette ik een paar keer vrouwen met maar "een van die
tweelingheuweltjies". Bloot, bruin en trots, herinner ik me.
In het gedicht snap ik de verwijzing naar Herodotus niet. Maar dat doet
er ook niet echt toe: gebeurd is gebeurd? Het verstoort voor mij ritmiek
en noodzakelijke inhoud. Het zij zo.
Hoi
poesiegrrls die aanhaakten bij Elisabeth, De spinnetjestoelichting van
Jop, met een spin als een soort huisdier
voor haar moeder die geen kant meer opkon, is schrijnend, en zet me wel
aan het denken over mijn eigen mogelijke voorland, Van Edith weer veel
geleerd, nu over prosodies, maar ook dat, als je iets beweert, je wel
met voorbeelden zou moeten aantonen waarom het zo is. Ik zou het in dit
geval niet weten ;-) Miriam gaf een schitterende uitleg met
voorbeeldfoto's van een besemstruik, die zo te zien inderdaad skuim
oopvou. Bij mij kwam de aandacht en bewondering voor het nietige pas
toen ik ouder werd, Bernique, zo tegen de vijftig schat ik. De Akelei is
een goed voorbeeld van hoe kunstenaars zoiets kleins opheffen. -Het
Afrikaans heeft minder lettergrepen per woord dan in veel van de gelijke
Nederlandse woorden, en dat zal maken dat het voor Elisabeth Eybers
makkelijker maakt om zich bondiger uit te drukken.
Leidje
|
Informatie:
Het volgende stukje vond ik op de site van de universiteit van
Pretoria. Ik typ het over, gewoon om het plezier van Afrikaans schrijven.
Elisabeth Eybers is op 16 Februarie 1915 in Klerksdorp gebore. Sy het
grootgeword in Schweizer-Reneke. Haar vader was 'n leraar van die
Neder-Hervormde Kerk. Elisabeth het haar skoolloopbaan voltooi en is op
die ouderdom van 16 na die Universiteit van die Witwatersrand. Daar het
sy B.A. studeer en sy behaal haar graad met onderskeiding. 'n Redelike
tyd lank beoefen Elisabeth joernalistiek. In 1937 trou sy met mnr
A.J.J.Wessels. In 1934 en 1971 behaal sy die Hertzogprys vir poësie. Sy
is ook die eerste Afrikaansr vrou wat die Hertzogprys gewen het. < >
Elisabeth Eybers se gedigte spreek met 'n eie stem. Haar kuns word
gekenmerk deur egtheid, soberheid, eenvoud en warme menslikheid.
(Meer bij
Universiteit van Pretoria)
Verdere gegevens via de VPRO: Ze scheidde van de grootindustrieel
Wessels en ging in Amsterdam wonen. Sinds 1961 woont ze in Nederland,
maar blijft in het Afrikaans schrijven. 'Thuis is waar je boeken en
gedachten zijn'. Ze voelde zich verbitterd en wilde een nieuw leven
beginnen. Ze schrijft in de taal van haar vader " Afrikaans is nie
alleen die taal van my bewuswording nie, maar ek voel oortuig dat dit
poëties bruikbaarder is as Nederlands, veral vanweër sy groter
soepelheid en bondigheid. Die blote feit dat dat mens gewoonlik 'n
aantal lettergrepe minder nodig het in Afrikaans as in Nederlands om
presies dieselfde uit te druk, is al prosodies2
'n wins". Sinds enkele jaren schrijft ze ook in het Engels, de taal van
haar moeder. < > Het gaat bij haar om de kwesties van het leven zelf:
ouderdom en kindertijd, liefde, dood en afscheid. In 1991 ontving ze de
P.C.Hooftprijs. einde citaten
(Meer bij
VPRO)
In 'Afstand en verbintenis', het proefschrift van de Zuidafrikaanse Ena
Jansen wordt op fascinerende wijze verteld hoe zowel Zuid-Afrika als
Europa, zowel het Afrikaans als het Nederlands Eybers' poëzie hebben
gevormd. Eybers laat typisch Nederlandse zaken, zoals het Vondelpark,
merels en krokussen, een rol in haar gedichten spelen, maar ook de
ruimte en helderheid van haar Zuid-Afrikaanse jeugdwereld blijft steeds
een bron van verwondering. Lezers worden ingeleid in de dubbele wereld
van Elisabeth Eybers door besprekingen van specifieke gedichten, die
aantonen welke invloed ballingschap, heimwee en haar bewustzijn van de
naderende dood op haar werk hebben gehad. Zij komt ook zelf aan het
woord in thematisch geordende interviews die de afgelopen vijfendertig
jaar met haar zijn gevoerd.
(Meer bij
Amsterdam University Press
1
dekagoon, decagoon. Niet alleen een tienhoek, maar ook de
naam voor een bastion.
2
prosodies? Uit de omschrijving bij Van Dale begrijp ik
dat dit
met zangkunst te maken heeft.
Index Woensdag Gedichtdag
|
