Harry Mulisch: De ontdekking van de hemel


WIE OF WAT IS QUINTEN EN WIE IS ZIJN VADER?
De vragen omtrent Quinten gingen vooral over: wie is zijn vader? En is hij
een (omgekeerde) verlosser of een tegenhanger van Mozes?

-----
Ik meende uit het boek opgemaakt te hebben dat Max de vader is, met name
door de ontdekking ergens aan het einde, van die vrouw (die kennelijk de
moeder van Max is) die net zo’n bijzonder blauwe ogen heeft als Max en
Quinten hebben.

In het allereerste deel waarin de engelen het woord voeren wordt expliciet
genoemd dat Max de vader is. Ik vond dat heel erg leuk gedaan: je weet al
wie de vader is, vervolgens ontwikkelt het verhaal zich en wordt het
steeds onlogischer dat het Max is. Aan het eind van dat eerste deel vallen
de stukjes in elkaar. Ik ben er bijna 100% zeker van, omdat ik meende dat
gelezen te hebben en daarom juist nog eens heb teruggebladerd omdat het
halverwege ‘Het begin van het begin’ een heel andere kant op lijkt te
lopen. Ik dacht dat het verhaal voor een groot deel daar juist op draaide:
Max gaat uit een soort plichtsbesef/schuldgevoel toch ook voor Quinten
zorgen (met de moeder van Ada).

Dat is ook zo volgens mij: Max weet bijna zeker dat hIJ de vader is en
biedt daarom, zonder iemand van zijn ware beweegredenen op te hoogte te
brengen, aan om de opvoeding van Quinten samen met oma Sophia op zich te
nemen.

In mijn dikke rode uitgave staat onderaan pagina 13, na een betoog over de
ouders van Max, dat hun zoon de vader is van de hoofdpersoon van het boek.
(Wordt in een halve pagina uitgelegd; geen twijfel over mogelijk.) Verder
staat helemaal aan het eind van deel een (Het begin van het begin) wanneer
Max en Ada in zee liggen te vrijen “Ja nu” geroepen door de engelen
(dus niet als Ada Onno verleidt). Het ‘Ja Nu’ verwijst dan tenminste
ook naar het eerste engelengedeelte, waar de ene engel aan de andere
vraagt hoe het verhaal dan loopt etc. etc. Het is dus volgens mij helemaal
niet onduidelijk wie de vader is van Quinten; het is wel een kwestie van
(goed) lezen, en vooral ook de stukken van de engelen (ik heb in de trein
nu al meerdere malen gehoord dat iemand tegen een ander zei dat die het
engelengedeelte maar moest overslaan “want dat is zo saai”; ja, zo mis
je wel een essentieel deel van het boek).

Ik heb hem nu 2 keer uit. Heb wel over wat dingen nagedacht want in het
begin dacht ik ‘Waar was Onno eigenlijk voor nodig ook al weer?’ Hij
was noch de biologische vader noch de opvoeder dus wat was zijn rol in het
verhaal? Maar hij dAcht dat hij de vader was, en dat dacht Quinten ook
dus... (en nu wordt het vaag), Quinten heeft wel degelijk wat van zijn
heerlijk arrogante zelfverzekerde houding in het leven overgenomen en dat
had hij nodig om zijn taak te volbrengen. Plus natuurlijk Onno’s
taalkundig hulp in de vertaling van oude stukken hier en daar. En in het
begin heeft de engel gezegd dat hij een manier had gevonden om ‘de
Vonk’ die ze nodig hadden om de taak in 3 generaties voor elkaar te
krijgen in plaats van 4 – had dat ook iets met ‘nature + nurture’ te
maken? Hij kon een generatie DNA mengen overslaan als hij maar precies de
juiste mens in de juiste plek kon brengen om dat kind wat dingen bij te
brengen die niet in zijn genen zaten? In feite gaf hij Quinten twee
‘vaders’...

Cuba, als bijna verpersoonlijking van het linkse idealisme en eigenlijk
ook de ondergang ervan. Max, Ada en Onno gaan er naar toe, door een
misverstand worden Max en Onno bij een congres revolutionairen ingedeeld,
dat Onno later zijn politieke carrière kost, Quinten wordt er verwekt:
het dubbele overspel (Onno en María, Max en Ada). Max die vermoedt wat
Onno gedaan heeft, en Onno die pas aan het eind van het boek vermoedt dat
Quinten wellicht (ook) de zoon van Max is.

Verder vond ik het mooi dat het losse eindje van Onno’s kennis over
Max’ vaderschap (dat hij de vader was leek me wel vast te staan vanwege
het gedoe met de duimen en z’n bèta-denken tegenover Onno’s
alpha-hoofd) daar alsnog werd vastgeknoopt: Max’ paniek over z’n
‘verraad’ tijdens de zwangerschap (een geweldig gedeelte van het boek
waarin de spanning te snijden is). Dat met die vrouw met die blauwe ogen
en het kampnummer was natuurlijk een enorme kunstgreep, maar dat was
eigenlijk niet belangrijk: het ging er, lijkt me, niet om dat die vrouw
Max’ moeder wás, maar dat Onno aan het denken werd gezet over de
mogelijkheid van een familierelatie tussen Max en Quinten.

Volgens mij was Onno een soort Job: alles verloor hij: zijn vrouw, zijn
zoon, zijn volgende vrouw, zijn talent als multilinguïst, zijn carrière
(zowel wetenschappelijk als politiek), zijn vriend. En alleen daardoor kon
hij zich aan het eind van het boek richten op het helpen van Quinten.

Wat het personage Quinten betreft:
Zijn naam? Waarom deze naam?
Quinten is een jongensnaam die afstamt van het Latijnse telwoord quintus,
dat vijfde betekent. Weet een van de muziekgrrls soms waarom deze naam
gekozen is? Het zal niet voor niets zijn dat hij zo’n engelachtig mooie
jongen is. Is hij een engel op aarde zonder dat hij het zelf weet?
Opvallend is dat zijn ‘leraren’ opduiken op het moment dat Quinten aan
bepaalde informatie toe is en hij zuigt die informatie dan op als een
spons. Hij heeft die informatie nodig in zijn queeste op zoek naar de
vader en naar de burcht die zich al vroeg in zijn geest gevormd heeft.

Ik schrijf voor je op wat ik over Quinten heb gevonden:
De naam Quinten heeft Onno bewust vanuit de muziek gekozen voor zijn zoon:
“de twee-staat-tot-drie van de dominant. De reine quint!” Hier is de
‘twee-staat-tot-drie’ behoorlijk dubbelzinnig gezien het vaderschap.

Quinten is een Jezusfiguur. Hij is de volmaakte die uit de hemel afdaalde
en een menselijk lichaam aannam. Ook van hem wordt het voorgeslacht
genoemd, zoals in de Bijbel de afstamming van Jezus uit het geslacht van
Jesse. (Zijn grootmoeder heet Eva Weisz, een spiegeling van de naam van
Mulisch’ moeder, Alice Schwarz). Het is de vraag wie zijn vader is. In
christelijk perspectief is Quinten natuurlijk een anti-Jezus, want Jezus
Christus heeft aarde en hemel met elkaar verzoend door lijden, dood en
opstanding, terwijl Quinten door ‘de Chef’ is ingehuurd om de band
tussen hemel en aarde te verbreken, nadat ‘de Hemel’ ontdekt heeft dat
de mens op het punt staat de hemel te ontdekken.

Verder vroeg je over Quinten: Is hij een engel op aarde zonder dat hij het
zelf weet?

Misschien gaat het zelfs verder. Een soort tegenhanger van Mozes (dat
betekende zoon, toch?) die het verbond mocht vastleggen tussen mens en God
en Quinten moet dit verbreken, terug opeisen.

Even nog over die moeder van Max die alsnog ten tonele werd gevoerd en van
wier verschijning Mart bijna misselijk werd. Mulisch een los eindje
vastknopen? Mwa, denk van niet. Daarvoor even terug naar zijn overtuiging
dat de wereld te gronde gaat aan de technologie. Ik snapte die visie pas
toen ik het volgende las uit De compositie van de wereld, een essay van
Mulisch uit 1980: De technologie zal ervoor zorgen dat de mens zijn
identiteit en zijn ideologie verliest aan apparaten, machines en
werktuigen. Een sprekend voorbeeld is de geschiedenis van Adolf Eichmann.
Deze man had het bevel tot jodenvernietiging uitgevoerd zonder in het
minst een ideologie aan te hangen, ook niet de antisemitische. Dat was
zijn moderniteit. Eichmann werd ‘ontledigd’ door het gebruik van
technische middelen, zoals treinen en gaskamers; het zou anders zijn
geweest als hij de mensen met eigen handen had moeten wurgen. Daarvoor had
hij een dwingende ideologie nodig gehad. Het einde van de ideologie
betekent voor Mulisch het einde van de macht van Het Woord: het einde van
de moraal. Dat is het centrale thema van De Ontdekking van de Hemel. Maar
(aldus Piet Calis in De Gids [1993]) Mulisch is een optimist. Hij ziet
toch twee ontsnappingsmogelijkheden: de literatuur en de wereld van de
moeders. Juist het feit dat de mogelijke grootmoeder van Quinten Auschwitz
overleefd heeft, biedt de mogelijkheid dat ‘de wereld der moeders’ nog
een kans heeft. Die gedachte kan troost geven. In zijn ultieme moment ziet
Quinten, omringd door moeders, ‘een netwerk van ontelbare, in elkaar
gevlochten cijfers 8’: de verdubbeling van de magische cirkel. Quinten
komt thuis bij zijn moeder: in de hemel van de creativiteit. Waarmee de
reddende begrippen ‘literatuur’ en ‘wereld van de moeders’ met
elkaar verbonden worden. Het voorbeeld van Eichmann die zo ver kon gaan
doordat er zoveel techniek stond tussen zijn beslissingen en de uitvoering
ervan vond ik meesterlijk gekozen.

Tja, in een eerdere reactie noemde Job hem al een soort Jezus (hij die
redt). Jezus herstelde het verbond tussen God en de mensen en Quinten redt
de Hemel, hij verbreekt het verbond immers weer als hij met de stenen
tafelen ten Hemel vaart?? Een omgekeerde Jezusfiguur dan?

Quinten is de tegenhanger van Mozes, en niet van Jezus... Mozes bracht de
geboden naar de mens (op de stenen tafelen), Quinten brengt ze terug,
beter gezegd: laat ze vrij.

Ik dacht dat dat een keer letterlijk in het boek wordt gezegd? Of denk ik
dat omdat ik het zo vanzelfsprekend vond? De link met Mozes wordt in ieder
ook gelegd doordat Quinten door zijn eigen vader wordt opgevoed terwijl
men denkt dat het een pleegvader is, waar Mozes door zijn echte
‘moeder’ werd gezoogd en opgevoed zonder dat men dat wist. Beiden
komen in de pubertijd ‘terug’ onder de hoede van hun eigenlijke
pleegouders (vader/moeder).

En je schreef ook nog dat Quinten thuis komt bij zijn moeder, dat klopt
want op hetzelfde moment sterft zij, ze komen zeg maar tegelijkertijd
‘thuis’.


index boekgrrls bespreking Ontdekking van de Hemel


 

 

 


De diverse onderdelen
van de Ontdekking van de Hemel
die de boekgrrls bespraken:

Het verhaal

De proloog

Intermezzi en hemelse plannen

Getallen, symbolen, geometrische figuren, muziek en architectuur

Sleutelfiguren en andere verwijzingen

Foutjes

Overige mails over de inhoud

Waardering

 


 

Boekgrrls

Laatste keer bijgewerkt: 30/10/07  Eisjen