'Hoe kan zo'n aardige schrijver mij zolang onbekend zijn gebleven? Er is
iets rot met de literatuurkritiek! Wat geen knal geeft komt niet in de
krant! Misschien kan Van Toorn eens zelfmoord plegen?'
Dat gaf
Gerrit Komrij in 1974 te kennen. Dan loop ik nog eens 30 jaar achter
want dit was mijn eerste boek van Willem van Toorn. En ik ben nu vast
net zo onder de indruk als Komrij toen. De titel van het boek was het
beslist niet die me aantrok, maar wel de foto die op de omslag van het
boek staat.
Eerst maar eens wat er op de achterflap staat:
"1882. Maarten Corbelijn is één jaar oud als zijn vader door
diens eigen rangeerlocomotief wordt doodgereden. Zijn moeder krijgt
daardoor geen pensioen van de Staatsspoorwegen. Het zware
wisselwachtersbaantje kan ze niet aan en ze wordt dienstbode in de
villa van meneer Van Duuren van de steenfabriek. Zo maakt Maarten
voor het eerst van dichtbij kennis met een andere sociale klasse.
Zijn moeder probeert hem bij de treinen weg te houden, maar de stoom
en het staal blijven trekken.
Na jaren op de vaart wordt de slimme Maarten pakhuisbediende aan het
Entrepotdok in Amsterdam. Al snel wordt hij gekozen tot opvolger van
de oude ijkmeester en gaat hij per trein het land door om schepen te
ijken. Maarten lijkt een 'meneer' te worden. Maar zijn oude
schoolvrienden Henk van Esch, inmiddels élève-machinist, en Jacob
Amstel, onderwijzer derde klasse, vertellen hem over de
socialistische partijbijeenkomsten met toespraken van Herman Gorter
en Henriëtte Roland Holst. Als in 1903 de spoorwegstaking uitbreekt
moet Maarten kiezen waar hij bij hoort: bij de bazen of bij de
nieuwe wereld van de arbeiders."
Nou vind ik dat deze informatie de lading van het boek onvolledig
dekt. Ja, de stakingen bij de spoorwegen en in de havens van Amsterdam
en Rotterdam spelen een grote rol, maar wat naar mijn gevoel een nog
grotere rol speelt is de hele ontwikkeling van Maarten als mens. Hij
komt als kind duidelijk liefde tekort bij zijn moeder. En aan het begin
van zijn pubertijd ontdekt dat de relatie tot haar werkgever niet
alleen maar die is van een werkgever en werkneemster. Die ontdekking en
het feit dat ze niet wil dat hij bij de spoorwegen gaat werken doen hem
als knecht op een rijnaak vertrekken.
In die periode ontdekt hij bij de vrouw van de schipper voor het
eerst hoe volwassenen bij elkaar "troost" zoeken. Had het vroegrijpe
meisje in zijn klas hem al enigszins ingewijd, aan boord van "De Gelria"
vindt zijn ontmaagding plaats. Sex is er volop in dit boek. Maar het
grappige is dat het net zo droog wordt beschreven als bijvoorbeeld de
scene waarin hij getuige is van het feit dat de merrie van zijn moeders
werkgever gedekt wordt. Deze scene speelt aan het eind van de 19e eeuw
en van K.I. is dan beslist nog geen sprake en komt er heel wat man- en
paardekracht bij aan te pas. Deze 'afstandelijke' beschrijvingen geven
de scenes een apart soort sensualiteit. Zakelijk, to the point en nooit
overbodig. Want juist door deze kontakten leert Maarten zijn moeder
beter begrijpen.
Maarten valt behoorlijk in de smaak bij de vrouwen en laat zich graag
in de loop van zijn carrière van schippersknecht tot ijkmeester
meeslepen in hun sensuele spel. Want spel dat is het. Liefde komt er
niet bij te pas. Totdat hij natuurlijk de ware ontdekt die hem ook laat
inzien dat hij veel te weinig weet en dat zijn vroegere schoolmeester
gelijk had, dat hij door moet leren. Als hij eenmaal die beslissing
genomen heeft, om naar de avond-avond hbs te gaan en advocaat te worden,
dan wordt voor hem de hele sociale beweging ook van belang. Ook zijn
grote liefde is een aanhangster van Troelstra, Gorter en Roland Holst.
Dan pas blijft het niet iets van zijn vrienden alleen. En ook dan
pas neemt hij weer kontakt op met zijn moeder.
Ik vond het een ontroerend verhaal en alles is zeer beeldend
geschreven. Daarmee kom ik weer terug op de foto die op de cover staat.
De foto die me overhaalde het boek te lezen en niet de titel. Als je de
eerste bladzijde leest realiseer je je al snel dat je leest wat er op
die foto gebeurt. Heel beeldend schrijft Van Toorn. En zo gaat het het
hele boek door. Elke keer dacht ik "zou hij daar ook een foto bij gehad
hebben". Schitterend gedaan.
Het is ook een zeer leerzaam boek. Indringend wordt de situatie van
de arbeiders beschreven en hun redenen om te gaan staken. Een heel mooi
tijdsbeeld waar ik hoe langer hoe nieuwsgieriger naar werd en waarover
ik verschillende achtergrond gegevens heb opgezocht.
Alzoekend op het world-wide-web kwam ik tot de ontdekking dat Van
Toorn ook dichter is en de meest mooie gedichten heeft geschreven. Dat
hij meewerkte aan aan het standaardwerk over de historie van het
kinderboek in België en Nederland: De hele Bibelebontse berg (1989). En
dat hij heel mooi schrijft over kunst en ook schilderijen een
inspiratiebron zijn voor zijn gedichten.
Ik ben erg blij dat die foto mij overgehaald heeft het boek te lezen,
want ik ben weer een stukje rijker geworden.
