Antoni Libera is schrijver, vertaler en criticus. Hij woont en werkt in
Warschau. "Madame" is zijn literaire debuut. En meteen een succes!
Madame speelt in Polen tijdens de grauwe communistische jaren zestig van
de twintigste eeuw. Een intelligente, gevoelige en van kunst bezeten zeventienjarige jongen probeert zich op het gymnasium te onttrekken aan de
middelmatigheid die er de dienst uitmaakt, maar zijn pogingen mislukken.
Zijn leven verandert als de school een nieuwe directeur krijgt, een jonge
vrouw, die ook docent Frans is.
"De klas leefde als in een hypnosetoestand
van Franse les naar Franse les. De jongens werden zwaarmoedig, zij liepen
neerslachtig rond met ongezonde blosjes op het gelaat of diepe kringen
onder de ogen, die er geen twijfel over lieten bestaan waaraan zij zich
elk vrij moment overgaven. De meisjes liepen verdwaasd rond, zij hielden
dagboekjes bij waarin zij nauwgezet noteerden wat Madame op een bepaalde
dag droeg, wat voor rok, pakje, sjaaltje zij aanhad, of zij zwaar was
opgemaakt of licht en of haar kapsel wees op recent kappersbezoek. Uit die
aantekeningen werden vervolgens door combinatie en deductie conclusies
getrokken: de meisjes beschikten als geheim agenten en tegelijkertijd
archivarissen van de Veiligheidsdienst over een welhaast volledige lijst
van Madames eigendommen op het gebied van kleding en cosmetica. Zij waren
op de hoogte van zulke vergezochte details als het merk van haar mascara
en het nummer van de kleur van haar lippenstift; zij wisten dat zij
panty's droeg die in die tijd bijna niet te krijgen waren, en geen kousen
met jarretels, en dat een van haar bh's zwart was."
De ik-figuur, die nergens een naam krijgt, maar hoogstwaarschijnlijk sterk
autobiografisch is, raakt bezeten van Madame. Alles wil hij van haar
weten, wanhopig probeert hij haar aandacht te trekken, maar op een
volwassen manier, zonder te dwepen, of te slijmen.
Zijn speurtocht naar haar achtergrond is zeer interessant, het brengt hem
(en ons lezers) in aanraking met de Spaanse burgeroorlog, met de problemen
van een land dat zich geïsoleerd achter het Ijzeren Gordijn bevindt, en
waar de machthebbers dansen naar de pijpen van Rusland. Madame blijkt er
alles voor over te hebben om naar Frankrijk te komen en tot grote schrik
van de ik-figuur gebruikt ze ook hem als dat in haar straatje past.
"Ondanks een zeker voorbehoud wat betreft haar karakter en haar literaire
smaak... had ik respect voor haar. Zij was sterk en trots. En als het ware
onafhankelijk van de gedemoraliseerde en lelijke Poolse realiteit, die in
sombere waanzin door de volksdemocratie was geschapen. Met haar hele wezen
zei zij 'nee' tegen die wereld. Door haar uiterlijk, haar manieren, haar
taalgebruik, haar intelligentie. Zij was een stomme getuige van het feit
dat wij hier vastzaten in een moeras, in een zinloze situatie, en dat een
mens anders kan leven."
De hoofdpersoon is wel erg knap voor een zeventienjarige: hij kan citeren
uit vele literaire werken, spreekt vloeiend Frans, speelt piano en
toneel.
Hij is welbespraakt, waardoor vele gesloten deuren voor hem wonderbaarlijk
opengaan. Zo ondekt hij de kracht van het woord en besluit schrijver te
worden. Het is een boek vol humor, over de fascinatie voor een enkel
persoon tegen een politiek abominale achtergrond.
Libera schreef het in de jaren '80, maar het kon pas verschijnen na de
val
van de Muur.
Een aanrader!