A.s.
woensdag is weer de uitreiking van de Librisprijs. Grijp je kans en vul
de poll in bij de Volkskrant en lees ook even het prachtige stuk van
Arjan Peters (tja, ik ben bevooroordeeld), waar ons boek van de maand in
één alinea wordt verklaard:
"Muziek is de hoogste der kunsten, volgens Rudolf Herter. Daarin
bestaat helemaal geen wat, alleen hoe. En precies daarom is
Kreutzersonate van Margriet de Moor, woord geworden muziek tenslotte,
het meest kunstzinnige waagstuk van de Libris-selectie. Zelfverzekerd
brengt De Moor een ode aan de 'Kreutzersonate' van Leos Janacek (en via
hem aan de gelijknamige novelle van Tolstoj en de sonate van Beethoven).
Kunst reageert op kunst, ze komt uit kunst voort, en kan de levens van
personages binnendringen op een dwingende manier, zodat fatale explosies
(in relaties, en in vliegtuigen) bijna noodzakelijk worden."
Arjan
Peters, Volkskrant
Prachtig
verhaal van Peters. Zou de jury er al uit zijn? Anders ben ik toch
achterdochtig en bevreesd dat ze nu expres weer wat anders kiezen ;-))
Wat een
geweldige opsteker voor Margriet de Moor! Ben benieuwd of ze hem (de
prijs) krijgt, ik zal voor haar duimen, want ook al heb ik "Kreutzersonate"
nog niet gelezen, dat ze goed kan schrijven heeft ze voor mij met
"De hertog van Egypte" bewezen.
Grappig is
wel dat hij (AP) het boek dat hij het beste vindt (MdM, Kreutzersonate),
het kortste bespreekt. Als een soort van Deus ex machina komt voor mij
de aanbeveling dat dit boek de prijs verdient.
Ik ben er overigens al een aardig eind in (in ons maandboek) en ik
moet zeggen dat, zelfs voor een niet-zo-into-klassieke-muziek-grrl (pfff,
wat een woord!), MdM mij nieuwsgierig maakt naar de Kreutzersonate. Ik
had echt iets van de klok en de klepel: in mijn herinnering was dat een
stuk van Beethoven, maar MdM zegt dat het van Janacek is (een voor mij
Grote Onbekende, bloos, schaam). Gelukkig las ik in het stuk van AP dat
er OOk een Kreutzersonate is van Beethoven. Pfjoe! (ik wis het zweet van
mijn voorhoofd). Daarom durf ik het natuurlijk hier te melden. Over het
boek meer als ik het uitheb.
"De
Moor baseerde de structuur van haar verhaal op de structuur van het
verhaal van Tolstoj. Tolstoj baseerde zijn verhaal op de Kreutzersonate
(voor viool en piano) van Beethoven. Janacek baseerde zijn strijkkwartet
- de Kreutzersonate - op het verhaal van Tolstoj. Margriet de Moor
gebruikte Janaceks Kreutzersonate in haar verhaal."
Heerlijk he, die combinatie van muziek en literatuur? :-)
(Kijk hiervoor trouwens ook eens bij de afdeling Lezen
en Muziek van de grrls of bezoek de Muziekgrrls)
Ik heb
beide Kreutzersonates twee maanden geleden gelezen en ook de
muziekstukken
waarop ze gebaseerd zijn beluisterd. Ik denk dat Tolstoy een hele andere
bedoeling had met zijn verhaal dan Magriet de Moor met het hare. Tolstoy
was moralistisch en de Moor wilde over muziek schrijven.
Mijn (Engelse) uitgave van Tolstoy's Kreutzersonata heeft een
voorwaard van de vertaler. Daar staat in dat Tolstoy (later in zijn
level) in de tijd dat hij het schreef diep doordrongen was van het
Christelijke begrip van goed en kwaad. Zelfs sex binnen het huwelijk
wordt door hem
veroordeeld. Alle levenslust uit
"Oorlog en Vrede" en de wijsheid van "Anna Karenina"
zijn verdween, en Tolstoy is een knorrige oude man geworden en de mensen
in zijn boeken tobberige nietsnutten. Wel weet Tolstoy alles
psychologisch heel aannemelijk te maken door het verhaal heel langzaam
uit de doeken te doen. Er zijn prachtige poetische zinnen. Beethoven's
Kreutzersonate wordt een keer in het verhaal genoemd en ik zie het
verband tussen het boek en het muziekstuk niet. Ik kan me dan ook niet
voorstellen, dat dit voor Margriet de Moor een inspiratie is geweest.
Margriet de Moor werd geinspireerd door de muziek van Janacek. Haar
gegeven is opzich veel interesseanter : de muziek van Janacek is alles
behalve saai en een blinde muziekcriticus die zijn mooie ziende vrouw
van ontrouw verdenkt gaat er altijd goed in bij het grote publiek. En
natuurlijk is seks geen taboe. Maar de Moor probeert er
een beetje teveel een thriller van te maken,
daardoor wordt het verhaal oppervlakkig en de personages
een beetje stereotype. Gezellig om te lezen, maar ik houd er weinig aan
over.
Gisteren
heb ik het maandboek De Kreutzersonate uitgelezen. Over het einde van
het boek ben ik mijn hoofd nog aan het breken, zo eigenaardig vond ik
dat! Morgen, heen en terug in de trein naar Utrecht, lees ik de novelle
van Tostoi. De sonate van Beethoven heb ik al weer -tig keer beluisterd,
zo mooi, en vrijdag ben ik van plan de cd van Janacek te kopen met het
strijkkwartet. Ik vind het altijd leuk als boeken je op het spoor zetten
of kennis laten krijgen van prachtige dingen buiten het boek zelf waar
je nog geen weet van had.
Ik heb daarover wat dingen op papier gezet, die ik alvast wil laten
weten.
Er zijn twee vertellers. De eerste is de ik-figuur en vanuit zijn
perspectief ontrolt zich het verhaal. De tweede is de persoon die aan de
eerste zijn levensverhaal vertelt, en dit gebeurt voornamelijk in
wachtruimtes op vliegvelden en in vliegtuigen. Zij ontmoeten elkaar
alleen toevallig, op weg naar of terug van altijd muzikale evenementen,
maar er is een zekere wederkerige aantrekkingskracht, waardoor zij dan
tijdelijk met elkaar optrekken.
De rode draad door het boek zijn drie Kreutzersonates: die van
Beethoven, Opus 47 uit 1802 voor piano en viool, die van Tolstoi, zijn
novelle uit 1890, en die van Janacek, zijn Eerste strijkkwartet uit
1924. De laatste twee spelen de voornaamste rollen in het boek van MdM.
In beide gaat het
om de verbeelding, in taal en
muziek, van een mislukt en dramatisch eindigend
huwelijk. Het boek van MdM sluit als vierde de reeks Kreutzersonates!
De 'vliegtuigbewegingen' vind ik aardig gevonden. Minder
geslaagd vind ik de manier van vertellen. De ik-figuur is, volgens mij,
meestal de
hoofdpersoon in zijn eigen verhaal,
maar hier niet. Hij blijft passief en is meer toehoorder, heel soms de
helpende hand, van de muziekcriticus Marius van Vloten. Hij krijgt zelfs,
als ik het mij goed herinner, nergens een naam. Hij fungeert als
doorgeefluik. De hoofdpersoon, voor mij Marius van Vloten, had het ook
van begin tot eind zelf kunnen vertellen. Dat moet een functie hebben.
Maar welke? Daar denk ik nog over na.
De structuur van het verhaal vind ik knap uitgedacht, maar daarbinnen
blijft het een wat bloedeloos geheel. Het was of ik
toneelstuk las in 3 of 4 aktes, maar ik werd niet echt meegesleept. De
geschiedenis van Marius van Vloten is dramatisch genoeg, gaat over
liefde, passie en haat, maar die dingen spetteren niet van de bladzijden.
Haar taalgebruik vind ik als altijd mooi, maar hier en daar ook
gekunsteld en wat cryptisch. Ik heb daar wel voorbeelden van genoteerd.
Ik vind het zeker niet haar beste boek. 'Eerst grijs dan wit dan blauw'
blijft
bovenaan mijn waarderingslijstje staan. Ook
van 'De virtuoos' heb ik meer genoten dan van dit boek.
Margriet
de Moor Kreutzersonate: een tussenstand.
Voor de tweede keer ben ik begonnen aan de Kreutzersonate. Nu ben ik een
eind over de helft en ga ik het ook zeker uitlezen. De eerste keer hield
ik op omdat die andere Kreutzersonate nog zo in mijn hoofd zat en ik
maar steeds op zoek was naar vergelijkingen/afwijkingen. Ondanks mijn
voornemen
De Moors boek als een op zichzelfstaande roman te zien, is me dat de
tweede keer ook niet gelukt. Althans, nog niet en ik ben ver over de
helft. Ik weet niet of het door Tolstoj komt, maar het boek van Margriet
boeit me maar matig. En niet omdat niet van haar houd. Ik heb met veel
plezier onder meer 'Eerst wit, dan grijs, dan blauw' (vertelprocede wel
afgekeken van Menuet, dacht ik) gelezen. Misschien dan toch door Tolstoj?
Het begint er al mee dat de ikfiguur en Van Vlooten elkaar op het
vliegveld tegenkomen. Bij Tolstoj zitten ze in de trein. De ikfiguur
zegt eigenlijk liever met de trein te reizen. Wanneer het verhaal zoals
bij Tolstoj helemaal verteld zou worden door Van Vlooten aan de ik, zou
de
trein meer voor de hand liggen. Bij De Moor zit
er tijd tussen de samenspraak en dan is het vliegtuig en een gedeelde
interesse handiger (anders zouden die ontmoetingen op het vliegveld wel
erg toevallig zijn).
Maar het gevoel van een kunstgreep blijft bij mij bestaan. En dat
gevoel wordt dan nog versterkt wanneer de ikfiguur van alles over de
relatie
Suzanne/Marius weet te vertellen op basis
van wat hij terloops heeft opgevangen van vrienden en omstanders. Voor
mij loopt het daarom niet, het leest niet lekker. Al meteen in het begin
doet Van Vlooten heel erg aan die man bij Tolstoj denken in zijn mening,
nee niet mening, in de toon waarop hij over het
huwelijk spreekt: "ten slotte trouwen jullie er eentje na voor
jezelf logisch en goed beargumenteerd uiteengezet te hebben waarom zij
de ware is, en wordt er een hypotheek op beider naam afgesloten. Ik
zou u willen vragen: wat richt dit alles in godsnaam uit?:
En verder zitten de overeenkomsten in veel details: het milieu waaruit
van Vlooten afkomstig is, de manier waarop zijn gezichtsuitdrukkingen
door de ik beschreven worden, tussenwerpsels in het gesprek als "U
weet zeker dat u het wilt horen?" En ook al wordt er bij Tolstoj
heel sterke thee gedronken en hier whisky, door de
nadruk lijkt het toch hetzelfde. En vergelijk: "Een vrouw ging in
die tijd niet zo gauw met een man naar bed. De vrouwen waren trotser en
dierljker. Zich aan een man geven, zo noemde zelfs de meest lichtzinnige
onder hen haar liefdesgunsten, en zelfs de meest lichtzinnige erkende de
in haar wezen verborgen wet die zegt dat elk organisme er in de eerste
plaats op uit is zijn eigenschappen voort te zetten en te verfijnen, ze
kon, kortom, zwanger worden." Met "Het gaat hier niet om zich
iets toe te staan, doch door de handelingen van de man buitenshuis wordt
een gezin niet vermeerderd. Maar een vrouw dat is geen waterdicht
vat."
En natuurlijk zijn er veel verschillen. In de eerste helft van het
boek
zijn er behoorlijk wat verschillen in het
verhaal. Bij Tolstoj wordt er 1 relatie met een vrouw beschreven en hier
gaat het om twee relaties. Hoewel die eerste
relatie lijkt eigenlijk meer in het hoofd van Van Vlooten te
hebben bestaan, maar de gevolgen zijn er niet minder om. Ik denk dat het
het voorwerk is voor wat nog gaat komen, maar zo ver ben ik nog niet.
Het lijkt er vanaf hoofdstuk 9 op dat de verhalen van Tolstoj en De Moor
inhoudelijk meer op elkaar gaan lijken.
Dan heb ik het ook nog helemaal niet over de muziek gehad. Dat is ook
een vrij onbekend terrein voor mij. Wat ik eruit begrijp is dat het bij
Tolstoj om de Kreutzersonate van Beethoven gaat en bij De Moor om het
kwartet van Janacek met dezelfde naam. Ik ken (helaas) geen van beide
muziekstukken. Het zou natuurlijk leuk zijn om te kijken naar hoe die
twee zich tot elkaar verhouden en dat te vergelijken met de verhouding
die
tussen de beide boeken bestaat. Maar goed, dat
is niet voor mij weggelegd.
Ik ben ook niet helemaal negatief over dit boek. Voor mij begint nu
juist de vergelijking tussen beide boeken spannend te worden, waar het
me eerder juist stoorde. Ook staan er wel een paar mooie beschrijving
in. Zoals die van de schoonheid van een vrouw die een geheime liefde
koestert: levendig,
grillig, gekweld, terughoudend,
stil, apathisch, smekend, klagend, buitensporig,
onvermoeibaar, onbezorgd, roekeloos, gepassioneerd, uitzinnig
als een melodie op de g-snaar en paniekerig als de tremolo op de kam,
dat ze, kortom, zo mooi was als de noten waarmee ze nu al dagenlang in
haar hoofd rondliep." Of beschrijvingen die te maken hebben met de
blindheid van Van Vlooten: bomen zijn alleen bomen zolang het waait,
huizen zijn op stille maandagochtenden met rijen tegelijk van de
aardbodem weggevaagd totdat er iemand een raam
opengooit,"
Nu maar eerst eens uitlezen, hopelijk in het zonnetje En dan ben ik
natuurlijk heel benieuwd naar reacties van grrls die juist eerst De Moor
hebben gelezen en daarna Tolstoj.
MdM heb ik
uit, Tolstoy/i (gek toch altijd met van die namen/woorden vertaald uit
een taal met een ander schrift, goed, iedereen
weet wie ik bedoel) ligt klaar (ga ik zo in beginnen). Ik kan dus (nog)
niets zeggen over eventuele parallellen tussen beide boeken. En nog een
handicap: ik ben ook niet zo thuis in de klassieke muziek. Dus ik
beoordeel MdM's Kreutzersonate op zichzelf.
Ik vond het een mooi boek. Er zijn 4 fases in de relatie tussen
Suzanna Flier en Marius van Vlooten te herkennen: voordat het wat werd
(Marius' zelfmoordpoging), toen het wat werd (Bordeaux), hun
huwelijksjaren en na de scheiding (?). Inderdaad eigenaardig dat de naam
van de ik-persoon nooit genoemd wordt. Aan de
andere kant maakt dat voor het verhaal niets uit, dus waarom een naam
verzinnen die er niet toe doet?
Wat me het meest opviel aan het boek waren de stukken over de tweede,
derde en vierde fase in hun relatie. Het eerste deel trok
me niet zo. Dat verhaal over de 1e vriendin van Marius, haar 'verraad'
en zijn zelfmoordpoging. Ach ja, ik dacht toen: dit boek is het niet
voor mij. Maar toen begon het eigenlijk pas echt. Over de tweede fase: 'Maar
één ding staast voor mij achteraf vast: de twintig minuten gedurende
welke Marius van Vlooten het liefdesmotief opnieuw,
maar met eigen, heel moeilijk te sturen krachten,
in zijn leven toeliet, zijn de twintig minuten
geweest waarin het Schulhoff Kwartet een Kreutzersonate speelde waar
de stukken vanaf zijn gevlogen.' Wat ik hier ook heel mooi beschreven
vond was dat de ik-persoon aan Marius beschrijft hoe Suzanna eruit ziet
en dat hij (Marius) telkens maar moet denken aan een schilderij dat hij
ooit in Berlijn zag (ik kan me nu niet zo goed meer herinneren of ze
datzelfde doek later ook nog samen zien hangen in dat museum met die
fontein). Dat hij later beschrijft dat beelden vervagen (ook dat van
Suzanna), omdat hij dat niet kan 'verversen'.
Over de derde fase:
V
E
R
K
L
A
P
P
E
R
De subtiele manier waarop ze elkaar pesten: zij door meubels net even
IEts te verplaatsen, hij door haar opgesloten te
laten in (was het het stookhok?). Prachtig
beschreven. Dat dat uitmondt in een moordpoging zie je van veraf
aankomen, maar vond ik in ieder geval wel heel spannend: nadat ze in het
tweede deel al bijna te pletter gevallen was, zou dit een mooi 'ronde'
verhaallijn zijn geweest. Heel mooi vond ik hier ook de passage die
begint op p. 91, als hij verduisteringsgordijnen heeft laten ophangen
omdat zij 'gezegd had dat ze 's nachts eigenlijk alleen echt lekker,
echt diep kon slapen in het pikkedonker'. HIJ merkt het verschil natuurlijk
niet, zij is totaal onthand als ze de kamer binnenkomt: 'dat zij op dit
ogenblik op de intiemste plek van haar woning als een beschonkene stond
te wankelen en tegen de meubels opbotste.
Over de vierde fase ben ik in verwarring: de
ik-persoon leest jaren later haar overlijdensadvertentie. En komt door
de namen die daaronder staan tot de conclusie dat Marius en Suzanna weer
samen zijn gekomen na de poging tot moord en zelfs, zo fantaseert hij,
nog een tweeling hebben gekregen. Die conclusie deel ik niet 123. Voor
mijn gevoel (en nu slaat mijn fantasie lekker op hol :-) ) had er ook
iets kunnen zijn als: ex-man en zoontje staan eronder en daarnaast haar
nieuwe liefde (lesbisch) en hun dochter? Of... nou ja, vul maar in. Ik
kan me niet zo goed voorstellen dat ze weer samen zouden zijn gekomen.
Namen eronder zeggen niets over de relatie die ze met hen zou kunnen
hebben gehad. Ik vroeg me ook af hoe ze aan haar einde was gekomen: toch
door een val? Enz. enz. Voldoende openeindjes om lekker over door te
kunnen denken.
En nu Op naar Tolstoy/i
Reacties op bovenstaande:
>
De subtiele manier waarop ze elkaar pesten: zij door meubels net even
IEts te verplaatsen,
deed zij dat echt of was het niet dat hij dat dacht omdat hij
paranoid was en steeds dacht dat zij een minnaar in hun huis ontving
toen hij weg was? Ik vond het allemaal heel errug
Othello-achtig zelf. Hij maar jaloers zonder dat er eigenlijk reden voor
was, dus verzon hij maar redenen.
> maar vond ik in ieder geval wel heel spannend:
nadat ze in het tweede deel al bijna te pletter gevallen was, zou dit
een mooi 'ronde' verhaallijn zijn geweest.
ja, ok, ik geef toe, dat stukje was wel spannend (ook al was het een
beetje vergezocht om speciaal een huis te kopen om je vrouw ervanaf te
gooien, maar ach, rijke mensen doen wel vaker gekken dingen met hun
geld)
> Voor mijn gevoel (en nu slaat mijn fantasie lekker
op hol :-) ) had er ook iets kunnen zijn als: ex-man en zoontje
staan eronder en daarnaast haar nieuwe liefde (lesbisch) en hun dochter?
was er niet iets van een leeftijd erbij dat op het bestaan van een
tweeling wees? Anders zou ik ook niet zo snel
weten waarom hij op dat idee zou komen toch? (Boek
al terug gegeven dus niet meer bij de hand om het te controleren) Maar
desalniettemin - mooi bedacht van je ;-)
> Ik kan me niet zo goed voorstellen dat ze weer
samen zouden zijn gekomen.
ik wel eigenlijk... euhh... gewoon, zo'n gevoel van, zij hield wel
van hem en zijn jaloezie was een teken voor haar dat hij ook van haar
hield - zoiets?
> Ik vroeg me ook af hoe ze aan haar einde was
gekomen: toch door een val?
vliegtuig ongeluk toch? die beroemde net buiten New York van een paar
jaar geleden? Daarom al dat continue gezever over vliegreizen in het
boek - allemaal 'hints' naar de dramatische climax. (Gaaap... oeps,
sorry).
Nog een opmerking bij het uitlezen van het boek.
Gisteren,
inderdaad in het zonnetje, Kreutzersonate van De Moor uitgelezen. Ook
nog weer een stuk teruggelezen. Nu veel meer waardering voor het boek.
Juist terwijl ik dacht dat de parallellen met Tolstoj zouden
toenemen vond ik ze juist afnemen. Het kan natuurlijk ook aan het
zonnetje gelegen hebben, want het is misschien met boeken net als met
muziek. Op pag. 65 staat geschreven: "Ook het luisterpubliek denkt
trouwens niet aan de galop van een span paarden
maar laat de klanken als een fontein van vreemde emoties neerregenen op
de emoties die al in hun hart aanwezig waren." Mijn emoties waren
gisteren wellicht beter afgestemd op die regen van vreemde emoties.
Samenvatting:
Eisjen