Thomas Rosenboom:
Publieke Werken
Over "Gewassen vlees" van Thomas Rosenboom werd behoorlijk negatief geschreven. Opmerkingen als "dit boek deugt niet" en "ik heb het rotboek weggegeven" inspireren niet bepaald tot het lezen van een volgend werk van dezelfde schrijver. Vandaar dat de eerste mails over Publieke werken begonnen met het overtuigen van de grrls toch vooral dit met de Libris Literatuur Prijs 2000 bekroonde boek te lezen.
De inhoud
Het boek speelt aan het eind van de 19e eeuw toen in Amsterdam het Centraal Station gebouwd werd en daartegenover het Victoria Hotel. In een van de huizen die zouden moeten wijken voor het Victoria Hotel woont de vioolbouwer Vedder, tevens schrijver (onder pseudoniem) van ingezonden brieven over de publieke werken in de stad. Deze Vedder wil, wanneer de stadsvernieuwing zijn eigen straatje betreft, niets liever dan voor zichzelf en zijn buurman eens flink onderhandelen over de prijs waartegen hij hun huizen zal verkopen.
Parallel daaraan speelt het verhaal van zijn neef Anijs, apotheker te Hoogeveen. Anijs is boven zijn stand gehuwd en hij voelt zich daar tegenover zijn kinderloze vrouw schuldig om. Pogingen hierin verandering te brengen mislukken, en zeker wanneer er een nieuwe apotheker in de stad komt. Deze heeft een getuigschrift aan de muur hangen waarop staat "Doctor Pharmaceuticus", wel even iets anders dan het diploma dat hij zelf heeft opgehangen. Anijs richt zijn aandacht dan steeds meer op de mensen voor wie hij wel degelijk een autoriteit is: de straatarme veenwerkers/turfstekers uit een nabij gelegen gehucht. Het hart van Anijs staat vooral open voor Bennemin, de vrijwillige leraar, diens dochter Johanna en zoontje Klein Pet.
Intussen heeft Vedder in Amsterdam zo zijn eigen zorgen. De onderhandelingen met Ebert vlotten niet erg en Theo, om wiens liefde hij verlegen zit, wordt steeds afstandelijker. Het mankement in de viool van Ebert kan hij ook al niet vinden. Toch blijft hij ervan uitgaan dat het onteigeningsgeld eens zal komen. Zo overtuigd is hij daarvan dat hij instemt met het plan van Anijs om de arme mensen uit het veen (het veen raakt en er is geen alternatieve werkgelegenheid) te helpen door ze naar Amerika te sturen. Dit mede onder invloed van nog weer een vage neef uit Amerika die Amsterdam aandeed. De lezer van nu kan het huisje van Vedder nog steeds als in het hotel gebouwd zien staan en weet dus dat het geld er nooit is gekomen. Hoe loopt dat af?
De grrls over de inhoud van Publieke werken:
Ik werd erg ontroerd en getroffen door de min of meer parallel lopende verhalen van de twee neven. Je voelt dat het fout zal gaan voor beiden. Gedwongen door een sociale drang om zich te willen verbeteren in de wereld, met het hoofd tegen die muur van neerbuigendheid van de hogere klasse aan te lopen, en toch vasthouden. En je er dan ook weer tegen willen afzetten.
Ik vond het verhaal van Vedder eigenlijk het meest trieste. In eerste instantie strijdt hij gedreven door een soort Calimero-gevoel tegen de machtige ontwikkelingen in de stad. Later wil hij zijn nog niet ontvangen geld vooral inzetten ter verbetering van de omstandigheden van de arme werklui uit het Drentse veengebied (en om zijn pleegkind Theo weer aan zich te binden). Hij wordt tot die nobele daad dan wel door zijn neef Anijs overgehaald.
En ook komt er wel een stukje geldelijk gewin naar voren. Maar het gaat er beide neven uiteindelijk om dat ze zich met deze actie weldoeners kunnen voelen die niet onder hoeven te doen voor de sociaal hogere laag. Maar toch, door zich aan dit idee van Anijs te compromitteren, zet Vedder zich volledig vast. Hij moet ervan uitgaan dat Ebert en Henkenhaf [Ebert onderhandelt met de huizenbezitters uit naam van de hotelbouwer Henkenhaf] hem uiteindelijk dat geld wel gaan betalen. Vedder heeft zichzelf aan alle kanten klem gezet door voordat hij het geld daadwerkelijk heeft, allerlei verplichtingen aan te gaan.
Zijn waanbeelden kun je heel goed begrijpen want hij wil alle waanzinnige ontwikkelingen verklaren, zonder dat hij zich van zijn beslissing afvraagt of het de juiste is geweest. Hij kan dat ook niet meer, want hij moet tenslotte de overtocht van de Drentse veenwerkers betalen. Hij heeft ten slotte gelijk, dat beeld is al naar voren gekomen in de parabel over het lijk wat door de rivier wordt meegesleurd.
[Voor degenen die het boek niet lazen: de parabel gaat erover wie er recht heeft op het lijk: de familie van de overledene of de mensen bij wie het lijk is aangespoeld.] De "rechter" stelt uiteindelijk beiden in het gelijk.
Vedder bedenkt zich pas veel later dat in die parabel ook de andere partij door de wijze in het gelijk wordt gesteld, en dus de partijen nooit tot elkaar zullen komen.
En hoe vonden we het boek?Aanvankelijk werden er positieve berichten ontvangen:
Hoe de levens van vioolbouwer en apotheker verder verlopen, dat is toch ook een mooi staaltje van vertelkunst, vind ik. Beiden boeten ze voor hun koppigheid, voor het slechte in hun aard, voor hun egoïstische houding.
Rosenboom heeft zich ook in de Drentse volkskunde verdiept, lijkt het, en beschrijft krasse staaltjes van rituelen rondom vruchtbaarheid. Of het historisch klopt, weet ik niet, maar hij beschrijft fantastisch goed de uitzichtloze situatie van de mensen uit het turfgehucht.
Daarbij het is boeiend en ook wel beklemmend om de dreiging te voelen van hoe dit uit de hand moet lopen (HOE zal ik niet verklappen). De folkloristische gebruiken zijn wel rauw beschreven, 't zijn haast surrealistische taferelen.
Helder van structuur vond ik de twee verhaallijnen over de Amsterdamse en de Hoogeveense neef wel. Het perspectief wisselt per hoofdstuk en af en toe was ik zo nieuwsgierig dat ik er stiekem eentje oversloeg.
De beide hoofdpersonen in het boek vond ik dit keer niet door-en-door slecht en onaangenaam, maar zelfingenomen, ijdel, inhalig op een algemeen menselijke en daardoor (voor mij) invoelbare manier.
Bij "Gewassen vlees" heeft mijn ergernis over de slechtheid van de hoofdpersoon me waarschijnlijk het zicht op het fraaie taalgebruik ontnomen, maar nu heb ik er van genoten. Hij schrijft op een enigszins plechtige wijze en gebruikt allerlei ouderwetse woorden waarvan ik geen idee heb of ze echt of verzonnen zijn, maar het effect vind ik heel mooi.
Voor zo'n dik boek vond ik de verhaallijn nogal mager. Na de eerste hoofdstukken weet je al hoe het afloopt en is het naar mijn idee meer van hetzelfde. Ik vond het nogal saai en slaapverwekkend geschreven. Ook vond ik vooral Vedder niet echt levend overkomen en de bijfiguren zoals Theo, de heer Ebert en neef Al kwamen al helemaal niet goed uit de verf. Hoofdpersoon Anijs vond ik wat te onnozel neergezet nadat eerst uitvoerig was uiteengezet in hoeveel besturen hij zat of had gezeten.
Anderen hadden er wisselende gevoelens bij:
Ik moet zeggen dat ik op voorhand niet zo snel naar dit boek zou hebben gegrepen. Toch heeft dit boek me gegrepen. De onafwendbaarheid van het verhaal, de vaart die de meeste stukken wel hadden. Ik wilde het toch uitlezen. Gelijk na de eerste hoofdstukken bekroop mij wel zo'n gevoel van verwachting, spanning: waar gaat dit heen. En dat gevoel is niet teleurgesteld. Het verhaal komt tot een mooie climax, met voor de beide neven weliswaar niet een al te best eind, maar wel in de lijn van het verhaal passend. En ik was toch zo blij voor de arme Drentse veenwerkers dat het voor hen allemaal goed afliep. Ik was daar stiekem wel een beetje bezorgd over ;-)
Al met al voor mij een aanrader!
Soms vond ik er heel ontroerende passages in en dan dacht ik weer: schiet nou eens op het is zo langdraaaadig. Al met al een wisselend boek wat ik toch niet graag had willen missen.
Ik heb het boek een paar maanden geleden met veel plezier gelezen. Het is een feit dat je van dergelijke boeken niet vrolijker wordt. Net als in "Gewassen vlees" zet Roosenboom personages neer die getormenteerd zijn, erg met zichzelf en de wereld in de knoop liggen, en dus ook geen plezierig leven leiden. De bijfiguren zijn niet uitgewerkt zoals de hoofdpersonages; ze zijn dan ook maar bijfiguren en dienen enkel om de hoofdpersonen extra diepgang te geven.
Toen ik tijdens de zomervakantie in Amsterdam was, kon ik het niet nalaten om weer terug te denken aan de bouw van het hotel tegenover het Centraal Station. Het leek allemaal zo levensecht beschreven in het boek van Roosenboom, dat ik de neiging moest onderdrukken om de gevel ervan te bestuderen...
En dan de uitsmijter:
Ik vind het een prachtig boek: schitterend gecomponeerd met de parallelle figuren van de beide neven in al hun dwaze en grootse menselijkheid; een goed invoelbaar beeld van de ontwikkelingen in een grote en een kleine stad in de laat-negentiende eeuw; een zeer eigen taalgebruik, waarvan het archaïsche karakter, dat vooral in het begin, later in de roman minder voorkomt, mij niet hinderde en waarvan ik de vele poëtische vergelijkingen en metaforen verrassend goed gevonden vond.
In eerdere mails las ik over een vertraging in het midden, waardoor het boek daar minder boeiend werd gevonden. Dat het daar wat vertraagt, of eigenlijk meer dat het in de climax aan het einde aanzienlijk versnelt, is waar, maar ik vond het er niet minder boeiend door. Door de uitwerking van de figuren van Anijs en Vedder, door het oproepen van de sfeer in het snel veranderende Amsterdam, het benauwende Hoogeveen en de harde turfstekersgemeenschap en door het boeiende, persoonlijke taalgebruik vind ik "Publieke werken" een boek van formaat.
Paula
De NRC over de avond van het Libris feest.
Amsterdam Centraal Station
Het eerste stationsgebouw in Nederland waarvan het ontwerp aan architecten werd toebedeeld
De geschiedenis van Hoogeveen die blijkbaar begint met de aankoop van vijfduizend 'morgen' veengebied.
Veenarbeiders en het wonen in een plaggenhut
Een bespreking van het boek door Regionaal Historicus Albert Metselaar
(Meer relevante links toe te voegen, of commentaar? Laat me het even weten: eisjen@boekgrrls.nl)
Laatste keer bijgewerkt: 09/12/04 Eisjen
