Marcel Proust

oekgrrls

We gaan niet alleen "licht en luchtig" door het leven, maar pakken ook wel meer serieuze onderwerpen aan. Zoals de schrijver Marcel Proust en er ontstond een geheel nieuwe Proust-theorie. Dat verliep zo.

Allereerst kwam het boek "De kant van Swann" aan de beurt.

• Trouwens ondanks mijn algemene afkeur voor Frans literatuur lijkt het me echt wijs om te kunnen zeggen dat ik iets van Proust heb gelezen;-) Is dat boek over de Zwanen (huh?) wel te doen dan?

• 't Is alweer heel wat jaren geleden dat ik het las (januari 1986 staat er in het boek, oei), maar ik heb er toen van genoten. Proust schrijft lange zinnen - hij wijdt sowieso uit (lelijk zinsbeeld zeg!) en daardoor kon ik zijn boeken niet achter elkaar lezen. Swann = deel 2 van de cyclus 'A la recherche du temps perdu' - op zoek naar de verloren tijd; onderdeel 'Du cote du Swann' - de kant van Swann. Mocht je Proustiaan worden, dan is er in ieder geval de komende jaren voldoende voor je te lezen. Alle delen zijn nu in het Nederlands vertaald en wat er aan leesvoer rondom Proust is verschenen krijg je in een mensenleven niet meer uit.

• In : Een liefde van Swann wordt de liefdesrelatie van Swann en Odette geanalyseerd. De kunstliefhebber Swann ziet in Odette enkele trekken van Zéphora, op het schilderij van Botticelli in de Sixtijnse kapel. Daarom is ze aantrekkelijk voor hem. In Swanns verliefdheid zit iets ambivalents: Odette wordt voor hem begeerlijker als hij merkt dat andere mannen aandacht aan haar schenken. Als Odette onbereikbaar is, verlangt Swann naar haar. Is ze nabij, dan ontstaat er verveling, teleurstelling.. De liefde is een vorm van ziekte, zinsbegoocheling, soms langdurige verstoring van de persoonlijkheid. Swann heeft zeer geleden onder de trouweloosheid van Odette en langzaam blust zijn liefde voor haar uit. Uiteindelijk trouwt hij wel met haar omdat ze hem chanteerde met het kind dat uit hun verhouding was geboren.

Een liefde van Swann is afzonderlijk uitgegeven en is verfilmd.

"En te bedenken dat ik jaren van mijn leven verspild heb, dat ik heb willen sterven, dat mijn grootste liefde geweest is voor een vrouw die mij niet aantrok, die mijn soort niet was."

En dan wordt er met de volgende opmerking een link gelegd naar heel iets anders.

• misschien ga ik nu iets heel doms zeggen, maar ach, dat is zeker niets nieuws: is dit niet allemaal vaag een beetje bekend van de ballet Swan Lake?? Ik bedoel, daar heet de hoofd dames swan ook Odette toch?

Hiermee hebben we het dus in één keer over ballet en klassieke muziek.

• Ik heb die associatie nooit gemaakt, goed van je. Ik heb even op de achterkant van mijn LP gelezen waar het Zwanenmeer over gaat.

"Prins Siegried wordt verliefd op de Koningin van de Zwanen Odette. Op het bal neemt hij bij vergissing de dochter van de tovenaar tot bruid (Odile). Before the heart-broken Odette jumps into the lake she forgives her lover, who follows in her wake and thus breaks the evil spell."

En ook daar weten we het één en ander van.

• Dat was zeker geen vergissing. De tovenaar - een heel mysterieus figuur overigens - heeft daar op aangestuurd en domme, van verliefdheid blinde Siegfried ziet niet dat zijn zwaan er toch enigszins anders uit ziet en over wel heel andere krachten beschikt.

• De witte zwaan heet Odette, de zwarte zwaan heet Odile. Ik moest wel grinniken om je beeld... waarom niet? Alleen is zwaan in het frans geen 'Swann' (zoals hij heet), maar cygne.

• ja, ok, maar heel misschien sprak dat goede man ook een woordje over de grens? (Nee, je hebt gelijk - een Fransman? zal wel niet ;-)

De mogelijkheid wordt onder de loep genomen dat het ballet "het Zwanenmeer" door Proust gebuikt zou zijn.

• Het Zwanenmeer is gebaseerd op een oud Duits sprookje uit de bundel "Die Volksmarchen der Deutschen" In de tijd van Proust, 'Swann' is van 1913, was het Zwanenmeer een veel gedanst ballet, maar voor de 'modernen' had het afgedaan. Voor hen was er Nijinksi (de danser) en bijvoorbeeld de muziek van Debussy. Ik maak me sterk dat Proust ook daar van hield. Als hij het Zwanenmeer heeft gebruikt dan denk ik dat het ironisch is bedoeld en in ieder geval niet compleet.

• nou ja, IK kan in ieder geval de naam Odette niet horen zonder aan Swan Lake te denken, dus ik dacht - de held van het verhaal heet ook Swann - zal er nu echt helemaal geen link zijn? Maar misschien is Odette gewoon een heel vaak voorkomende franse naam, en Swann ook, en ik zit nu meer dan mijn normaal nivo onzin uit te kramen. Dat kan natuurlijk OOk.

• Odette is een vaak voorkomende Franse naam, maar Swann niet volgens mij en ik vind het geen onzin, maar een amusante, nee dat klinkt denigrerend en dat bedoel ik niet, het is dus een gedachtenlijn die net zo goed waar zou kunnen zijn. Dat kan natuurlijk ook!

Hebben wij geen Proustkenner onder onze boekgrrls?

Die hebben we.

• Eindelijk iemand die een beroep op mij doet! Het is lang geleden dat ik iets van me heb laten horen op deze lijst - die ik ondertussen wél genietend tot me genomen heb - maar nu kan ik me niet meer drukdoenerig verschuilen achter "teveel andere dingen aan mijn hoofd" en zal ik weer eens een poging doen er zelf een zinnige bijdrage aan te leveren.

(Qua zinslengte zitten we meteen al in "le vif du sujet", meen ik)

Ook ik moest grinniken om de suggestie omtrent Odette ("de hoofd dames swan"; daar moet ik net zo hard om lachen als om het "lulletje rozewater" waarmee één van de boekgrrls de verteller uit de Recherche ooit eens omschreef). Maar Proust had wél iets met namen:

'Noms de pays, le Nom' gaat over de fantasieën die een naam bij je kan oproepen. Het aura dat om de Duchesse de Guermantes hangt, heeft ze voor een groot deel te danken aan haar naam. (In dat verband heb ik altijd een zwak gehad voor F. Quoirez die onder het pseudoniem Françoise Sagan is gaan schrijven omdat er een Princesse de Sagan in het werk van de grote Meester voorkomt). "Albertine" lees ik als 'Albert' en achter "Gilberte", de andere grote liefde van de verteller, zit 'Gilbert'. Die namen lijken ook erg op elkaar, iemand heeft ooit eens ontdekt (!) dat ze maar liefst 7 letters gemeen hebben. Et voilà: zij zijn de verpersoonlijking van de Liefde! ( ongrijp- en inwisselbaar) Van de naam 'Odette' weet ik alleen dat hij niet bijzonder veel prestige heeft in Frankrijk. Wel eigenaardig trouwens -maar nu laat ik me meeslepen door het onderwerp- dat ze niet gewoon Claudette heette, daar had ik stiekem Claude van kunnen maken. Zou het niet kunnen dat we gezamenlijk iets gewichtigs aan het ontdekken zijn?

• Jij kunt het beoordelen: misschien heeft Proust de figuren van Siegfried (= de oliedomme Zwanenmeerprins), Baron Von Rotbart (de tirannieke Zwanenbaas) ook wel gebruikt????

• Ja, gegarandeerd. En nog wel in één persoon verenigd: Madame Verdurin, van de 'petit clan'.

• Oliedom en tiranniek... klopt.

• Overigens: met een beetje goede wil moet het lukken hier een sluitende theorie van te maken, toch?

• In de Recherche voert Proust haar aanvankelijk op als 'La dame en rose' als de verteller haar voor de eerste keer ontwaart bij zijn oom, maar later als 'La dame en blanc'...., ik bedoel maar. (Onze Odette jumpt echter niet heartbroken into the lake, zoals die op de achterkant van die elpee)

• ik dacht dat ze gewoon héél langzaam dood ging... veel balletic gefladder van vleugels enzo - kan me niet herrineren dat ze in de lake springt (wat trouwens een niet al te voor de hand liggende manier is voor een zwaan om zelfmoord te plegen als je eroverna denkt...) Maar ach, tis jAren geleded dat ik dat gezien heb (zou best nog een keer eigenlijk, maar als er weer een voorstelling in de buurt is dan ik vind het OF te duur OF de kaarten zijn al uitverkocht...)

Met deze gedachtengang gaan we weer een andere kant op en wel die van de "Stervende Zwaan" en krijgen we meer ballet achtergrond te horen.

• Wat dacht je dan van veel balletic gedribbel op punten van tenen enzo??? Je bent in de war met 'de stervende zwaan' een solo die Fokine (choreograaf) schreef voor Pavlova (ballerina) in 1907. In die tijd was het een volledig baanbrekend ballet. De danseres deed inderdaad met haar armen vleugels na, maar dat was nog nooit vertoond. Bovendien - en dat was nog veel bijzonderder (???): er wordt gedanst met de voeten naar binnen (en dedans) in plaats van en dehors, zoals de klassieke techniek voorschrijft. Dat maakte het sterven realistischer.

• leuk om te weten (ik vind het prettig om namen voor dingen te weten en dit wist ik dus niet) Geeft inderdaad een ziek/stervende effect.

Via een omweg komen we weer bij de literatuur.

• Is er een verbinding tussen Diaghilev en Proust? Voor het ballet Le Dieu Bleu gebruikte deze muziek van Reynaldo Hahn (de pianist uit Swann?). Dit speelt in 1909 toen was D. en zijn Russisch Ballet in Parijs. En Diaghilev hield erg van jongens.....

• Er is bij mijn weten wel sprake van een verbinding tussen Diaghilev en Proust, maar niet van een verbintenis... Zo was Diaghilev één van zijn disgenoten tijdens een diner in het jaar 1922. (De overige genodigden heetten Pablo Picasso, Stravinsky en James Joyce. Na afloop van dat diner sprak Joyce de gedenkwaardige -en voor veel literatuurliefhebbers troostrijke- woorden: "Ik heb nog nooit iets van mijnheer Proust gelezen"). Met Reynaldo Hahn, de ex van Saint-Saëns (wist je dat?!), schijnt de vriendschap wel iets heviger vormen te hebben aangenomen. Ik zeg 'schijnt', maar dat lag er dus dik bovenop. Net als Odette en Swann hadden zij een herkenningsmelodie, een 'petite sonate', en dat was er niet een van Vinteuil maar van Saint-Saëns. Of de jongens van de Ballets Russes ook opgetrommeld werden als Reynaldo die van Marcel moest voorspelen, dat vermelden de boeken niet, maar het kàn natuurlijk altijd... In de hele Recherche komt trouwens de naam van Tsjaikovski niet voor. (Ik heb een index!) Toeval: Manon Uphoff geeft in het nieuwe 'volkskrant magazine' een voorbeeld van een 'ongenuanceerde uitspraak' : "Tsjaikovski was de James Last van de vorige eeuw". Daar moest ik wel even om grinniken...

• Ik ook en toen dacht ik meteen dat aardig kunnen schrijven nog niet betekent dat je goed kunt luisteren....:-)

• <Met Reynaldo Hahn, de ex van Saint-Saëns (wist je dat?!), >

Nee... ik had in die tijd geen abonnement op de Story :-)

Dat laatste abonnement heeft natuurlijk weinig met literatuur te maken en we stappen weer over op ballet en muziek en komen in de Sixtijnse Kapel.

• 1922 was het jaar dat Diaghilev voor het eerst in jaaaren een klassiek ballet op muziek van Tjaikowski (bewerkt door Stravinsky) in uitvoering nam. Niet Het Zwanenmeer, maar De Schone Slaapster. Het werd een ramp! Diaghilev heeft veel dans laten maken op muziek van Stravinsky. De Vuurvogel. Petruska. Picasso maakte dan de decors of de ontwerpen voor programmaboekjes.

• En hij trok inderdaad partij voor Debussy en Fauré, in zijn tijd zeer omstreden ... Zijn Engels was trouwens goed genoeg om John Ruskin te vertalen. (Brits estheet). Wel een naam die aan het mijmeren zet, Swann, en ik ga maar gauw weer eens naar de Sixtijnse Kapel.

• ??????????/ Doe je daar?

• Er werd al vermeld dat Odette Swann doet denken aan Zephora, door Botticelli op een fresco in de Sixtijnse kapel vereeuwigd. Vandaar mijn regelmatige bezoeken aldaar: puur vereenzelviging met roman- figuren!

Dan komt er een behoorlijk overtuigend argument voor de door de Boekgrrls ontwikkelde theorie dat "Het Zwanenmeer" iets te doen zou hebben met "Swann", het boek van Proust.

• Proust hield van het gedicht: Le Lac (Lamartine). Hierin klinkt de klacht van de dichter als een opstand tegen "la fuite du temps" Niet alleen de gelukkige uren en de dingen gaan voorbij, ook wijzelf. In La Prisonnière besteedt Proust veel aandacht aan de dood van Charles Swann. De verteller richt zich rechtstreeks tot Swann en deze wordt opeens Charles Haas. Hier wordt dus vermeld dat Charles Haas (1832-1901) model stond voor Swann. In het boekje Gezicht op Proust geschreven door Jacques Kruithof staat op blz 13 een foto van Haas (Swann).

• Een schitterende link! Wij omcirkelen en naderen ons doel, ik voel het. Je biedt het essay toch wel aan aan Eisjen voor publicatie op de site. We kunnen hier wel spreken van een revolutionair nieuw inzicht in het werk van P.

Het is dan wel geen essay geworden, maar hopelijk een amusante samenvatting. Wat het in ieder geval werd was een uitstapje IRL (In Real Life) naar de balletvoorstelling " het Zwanenmeer" van enkele grrls.  Men kwam er _lyrisch_ van terug.

Samenvatting
Eisjen

Laatste keer bijgewerkt: 26/03/02   Eisjen