Marguerite Yourcenar: Herinneringen van Hadrianus

Vertaald 1998 door Jenny Tuin

Dit boek geeft een literaire reconstructie van het leven en de persoon van Hadrianus die leefde van 76-138 en keizer was van Rome. Het beschrijft, in de vorm van een lange brief aan zijn aangenomen zoon (een brief die steeds meer een herinneringsboek wordt) hoe Hadrianus op latere leeftijd terugkijkt op zijn leven en werk. Vanuit het perspectief van zieke oude man (hij is dan 59, in die tijd heel oud) vertelt hij hoe zijn leven zich heeft ontwikkeld. Hoe hij als jonge man uit Spanje in Rome aankwam, wat hij heeft geleerd, welke functies hij heeft bekleed en hoe hij langzamerhand toegroeide naar het keizerschap.

Hadrianus begint het boek met te vertellen dat zijn lichamelijke gesteldheid slecht is en hoe hem dat langzamerhand heeft bevrijd van de dwang van alles te moeten; hoe hij nu tevreden en rustig in het leven staat en zijn einde afwacht.

Het vertelt over oorlogen waarin hij deelnam, deels noodgedwongen deels uit plichtsbesef deels uit plezier in het handwerk van legers goed te laten opereren. Oorlogen die bij hem steeds meer de wens gingen oproepen om vredig samen te leven met de barbaren , alles wat niet romeins was. De conflicten tussen verschillende godsdiensten, de grensconflicten, het bouwen van de verdedigingswal in Brittanië. Hoe de latere keizer ertoe is gekomen om zich in zijn regeringsperiode in te zetten voor een vreedzame co-existentie, op basis van strijdkrachten aan de grenzen, dat wel; maar dat niet alleen: vooral het overbrengen van de helleens/romeinse beschaving en onderwijs ziet hij als mogelijkheid voor wereldvrede. Hadrianus verhaalt ook over zijn verhouding tot religie, zijn inwijding in de eleusische riten en zijn latere verbod op alle extreme godsdienstuitingen.

Hij beschrijft zijn reizen, zijn voorliefde voor Athene en de daaruit afkomstige filosofieën en levensinzichten, zijn reizen in alle delen van het romeinse rijk en zijn aandeel in het laten bouwen van steden, gebouwen, forten, tempels en al wat maar gebouwd kan worden; veel dingen die de eeuwen hebben overleefd.

Een hoofdstuk is gewijd aan de grote liefde van zijn leven: de jongeling Antinoös, die op 20 jarige leeftijd zelfmoord pleegt om op die manier zijn levenskracht toe te voegen aan de levenskracht van de keizer. Dit gebeurt uit liefde, opoffering maar ook uit angst om bij het volwassen worden niet meer door Hadrianus bemind te worden, iets dat voorheen vaker was vertoond. Voor deze gestorven geliefde worden tempels en vele beelden opgericht, hij wordt tot god verklaard en blijft nadien altijd het leven van de keizer beïnvloeden.

De verhouding met de keizerlijke familie, voordat Hadrianus zelf keizer wordt komt ook ruim aan de orde; met zijn oom Trajanus die keizer was vóór hem had hij geen goede verstandhouding. Met diens vrouw Plotina had hij juist een zeer goede verhouding, gebaseerd op wederzijds respect en gedeelde interesse voor literatuur en belangrijke levens- en staatskwesties.

Gekweld door een slechte gezondheid, waardoor hij zich echter zo min mogelijk laat beperken, schrijft Hadrianus zijn herinneringen, in een verblijf aan zee. Met het relativeringsvermogen van een oude man, met milde zelfspot kijkt hij naar zichzelf; ook schroomt hij niet handelingen en overwegingen uit zijn vroegere leven af te keuren en zijn aangenomen zoon te manen om dingen anders/beter te doen dan hij.

Dit boek mag men wel het levenswerk van Marguerite Yourcenar noemen. Gedurende haar hele leven heeft zij studies gemaakt over deze keizer, manuscripten geschreven en weer vernietigd (een totaaloverzicht staat in het boek). Zij heeft haar hoofdpersoon op allerlei manieren geportretteerd maar was niet eerder tevreden dan tot aan dit boek. De in het boek beschreven plaatsen heeft zij voor een groot deel zelf bezocht, de gebouwen meerdere keren (vooral de Villa) en nauwgezet studie gemaakt van alle mogelijke historische bronnen. Bronvermeldingen staan ook in het boek.

Het boek is te karakteriseren als een soort literair studieboek, temeer daar het verhaal niet altijd even boeiend is maar soms heel traag verloopt. Toch word ik wel aangetrokken door deze hoofdpersoon, deze door het leven getekende en tot rust gekomen man die erg veel invloed gehad heeft op de ontwikkelingen in zijn tijd in de geschiedenis. De hoofdpersonen in het boek komen voor mij wel tot leven, maar heel veel genoemde namen blijven namen, soms in opsommingen die wel wat veel worden.

Toch blijft het voor mij wel een boek om telkens naar terug te grijpen, niet omdat het verhaal zo ongelooflijk spannend is want een literaire thriller is het volstrekt niet; maar vooral omdat er veel stof tot nadenken in verwerkt is, op gebied van oorlog en vrede, van wereldorde , van intermenselijke betrekkingen. En er is ongelooflijk veel informatie in verwerkt, het is echt boeiend om af en toe de plaatjes erbij te zoeken en de atlas erbij te houden. In de nieuwe uitgave staan twee kaarten die duidelijk maken welk een groot gebied het Romeinse Rijk heeft beslagen.

De vertalingen.
Toen ik dit boek voor de eerste keer las, was dat in de vertaling van J.A. Sandfort uit 1952. Daarin zijn de zinnen vaak erg complex, vrijwel letterlijk uit het frans qua zinsconstructie, wat het lezen ingewikkeld maakt en waardoor je soms meerdere keren moet lezen om te begrijpen wat er staat. In deze vertaling van 2005 is het taalgebruik veel vloeiender, heel begrijpelijk nedelrlands en prettig om te lezen. Hoewel lange zinnen natuurlijk lang blijven, met alle bijzinnen van dien is het toch begrijpelijker en rustiger lezen. Een boek dat ik met plezier telkens weer oppak.


Elli

Nog meer over dit boek....: 

Uig. Athenaeum-Polak&van Gennep, Salamander klassiek 2005
ISBN 90 253 6291 5

Levensbeschrijving van Hadrianus

Keizer Hadrianus-beeldverhaal

Een reis langs de Hadrianus wal in Groot Brittanië

schrijver: 

boektitel: 

Herinneringen van Hadrianus

isbn: 

9789025362911

genre: