Margriet de Moor: Kreutzersonate / Leo Tolstoy: Kreutzersonate

A.s. woensdag is weer de uitreiking van de Librisprijs. Grijp je kans en vul de poll in bij de Volkskrant en lees ook even het prachtige stuk van Arjan Peters (tja, ik ben bevooroordeeld), waar ons boek van de maand in één alinea wordt verklaard:

"Muziek is de hoogste der kunsten, volgens Rudolf Herter. Daarin bestaat helemaal geen wat, alleen hoe. En precies daarom is Kreutzersonate van Margriet de Moor, woord geworden muziek tenslotte, het meest kunstzinnige waagstuk van de Libris-selectie. Zelfverzekerd brengt De Moor een ode aan de 'Kreutzersonate' van Leos Janacek (en via hem aan de gelijknamige novelle van Tolstoj en de sonate van Beethoven). Kunst reageert op kunst, ze komt uit kunst voort, en kan de levens van personages binnendringen op een dwingende manier, zodat fatale explosies (in relaties, en in vliegtuigen) bijna noodzakelijk worden."
Arjan Peters, Volkskrant van 3 mei 2002

Prachtig verhaal van Peters. Zou de jury er al uit zijn? Anders ben ik toch achterdochtig en bevreesd dat ze nu expres weer wat anders kiezen ;-))

Wat een geweldige opsteker voor Margriet de Moor! Ben benieuwd of ze hem (de prijs) krijgt, ik zal voor haar duimen, want ook al heb ik "Kreutzersonate" nog niet gelezen, dat ze goed kan schrijven heeft ze voor mij met "De hertog van Egypte" bewezen. 

Grappig is wel dat hij (AP) het boek dat hij het beste vindt (MdM, Kreutzersonate), het kortste bespreekt. Als een soort van Deus ex machina komt voor mij de aanbeveling dat dit boek de prijs verdient.

Ik ben er overigens al een aardig eind in (in ons maandboek) en ik moet zeggen dat, zelfs voor een niet-zo-into-klassieke-muziek-grrl (pfff, wat een woord!), MdM mij nieuwsgierig maakt naar de Kreutzersonate. Ik had echt iets van de klok en de klepel: in mijn herinnering was dat een stuk van Beethoven, maar MdM zegt dat het van Janacek is (een voor mij Grote Onbekende, bloos, schaam). Gelukkig las ik in het stuk van AP dat er OOk een Kreutzersonate is van Beethoven. Pfjoe! (ik wis het zweet van mijn voorhoofd). Daarom durf ik het natuurlijk hier te melden. Over het boek meer als ik het uitheb.

"De Moor baseerde de structuur van haar verhaal op de structuur van het verhaal van Tolstoj. Tolstoj baseerde zijn verhaal op de Kreutzersonate (voor viool en piano) van Beethoven. Janacek baseerde zijn strijkkwartet - de Kreutzersonate - op het verhaal van Tolstoj. Margriet de Moor gebruikte Janaceks Kreutzersonate in haar verhaal."

Heerlijk he, die combinatie van muziek en literatuur? :-)

 

(Kijk hiervoor trouwens ook eens bij de afdeling Lezen en Muziek van de grrls of bezoek de Muziekgrrls)

 

Ik heb beide Kreutzersonates twee maanden geleden gelezen en ook de muziekstukken waarop ze gebaseerd zijn beluisterd. Ik denk dat Tolstoy een hele andere bedoeling had met zijn verhaal dan Magriet de Moor met het hare. Tolstoy was moralistisch en de Moor wilde over muziek schrijven.

Mijn (Engelse) uitgave van Tolstoy's Kreutzersonata heeft een voorwaard van de vertaler. Daar staat in dat Tolstoy (later in zijn level) in de tijd dat hij het schreef diep doordrongen was van het Christelijke begrip van goed en kwaad. Zelfs sex binnen het huwelijk wordt door hem veroordeeld. Alle levenslust uit "Oorlog en Vrede" en de wijsheid van "Anna Karenina" zijn verdween, en Tolstoy is een knorrige oude man geworden en de mensen in zijn boeken tobberige nietsnutten. Wel weet Tolstoy alles psychologisch heel aannemelijk te maken door het verhaal heel langzaam uit de doeken te doen. Er zijn prachtige poetische zinnen. Beethoven's Kreutzersonate wordt een keer in het verhaal genoemd en ik zie het verband tussen het boek en het muziekstuk niet. Ik kan me dan ook niet voorstellen, dat dit voor Margriet de Moor een inspiratie is geweest.

Margriet de Moor werd geinspireerd door de muziek van Janacek. Haar gegeven is opzich veel interesseanter : de muziek van Janacek is alles behalve saai en een blinde muziekcriticus die zijn mooie ziende vrouw van ontrouw verdenkt gaat er altijd goed in bij het grote publiek. En natuurlijk is seks geen taboe. Maar de Moor probeert er een beetje teveel een thriller van te maken, daardoor wordt het verhaal oppervlakkig en de personages een beetje stereotype. Gezellig om te lezen, maar ik houd er weinig aan over.

Gisteren heb ik het maandboek De Kreutzersonate uitgelezen. Over het einde van het boek ben ik mijn hoofd nog aan het breken, zo eigenaardig vond ik dat! Morgen, heen en terug in de trein naar Utrecht, lees ik de novelle van Tostoi. De sonate van Beethoven heb ik al weer -tig keer beluisterd, zo mooi, en vrijdag ben ik van plan de cd van Janacek te kopen met het strijkkwartet. Ik vind het altijd leuk als boeken je op het spoor zetten of kennis laten krijgen van prachtige dingen buiten het boek zelf waar je nog geen weet van had.

Ik heb daarover wat dingen op papier gezet, die ik alvast wil laten weten.

Er zijn twee vertellers. De eerste is de ik-figuur en vanuit zijn perspectief ontrolt zich het verhaal. De tweede is de persoon die aan de eerste zijn levensverhaal vertelt, en dit gebeurt voornamelijk in wachtruimtes op vliegvelden en in vliegtuigen. Zij ontmoeten elkaar alleen toevallig, op weg naar of terug van altijd muzikale evenementen, maar er is een zekere wederkerige aantrekkingskracht, waardoor zij dan tijdelijk met elkaar optrekken.

De rode draad door het boek zijn drie Kreutzersonates: die van Beethoven, Opus 47 uit 1802 voor piano en viool, die van Tolstoi, zijn novelle uit 1890, en die van Janacek, zijn Eerste strijkkwartet uit 1924. De laatste twee spelen de voornaamste rollen in het boek van MdM. In beide gaat het om de verbeelding, in taal en muziek, van een mislukt en dramatisch eindigend huwelijk. Het boek van MdM sluit als vierde de reeks Kreutzersonates!

De 'vliegtuigbewegingen'  vind ik aardig gevonden. Minder geslaagd vind ik de manier van vertellen. De ik-figuur is, volgens mij, meestal de hoofdpersoon in zijn eigen verhaal, maar hier niet. Hij blijft passief en is meer toehoorder, heel soms de helpende hand, van de muziekcriticus Marius van Vloten. Hij krijgt zelfs, als ik het mij goed herinner, nergens een naam. Hij fungeert als doorgeefluik. De hoofdpersoon, voor mij Marius van Vloten, had het ook van begin tot eind zelf kunnen vertellen. Dat moet een functie hebben. Maar welke? Daar denk ik nog over na.

De structuur van het verhaal vind ik knap uitgedacht, maar daarbinnen blijft het een wat bloedeloos geheel. Het was of ik toneelstuk las in 3 of 4 aktes, maar ik werd niet echt meegesleept. De geschiedenis van Marius van Vloten is dramatisch genoeg, gaat over liefde, passie en haat, maar die dingen spetteren niet van de bladzijden.

Haar taalgebruik vind ik als altijd mooi, maar hier en daar ook gekunsteld en wat cryptisch. Ik heb daar wel voorbeelden van genoteerd. Ik vind het zeker niet haar beste boek. 'Eerst grijs dan wit dan blauw' blijft bovenaan mijn waarderingslijstje staan. Ook van 'De virtuoos' heb ik meer genoten dan van dit boek.

Margriet de Moor ­ Kreutzersonate: een tussenstand. 
Voor de tweede keer ben ik begonnen aan de Kreutzersonate. Nu ben ik een eind over de helft en ga ik het ook zeker uitlezen. De eerste keer hield ik op omdat die andere Kreutzersonate nog zo in mijn hoofd zat en ik maar steeds op zoek was naar vergelijkingen/afwijkingen. Ondanks mijn voornemen

De Moors boek als een op zichzelfstaande roman te zien, is me dat de tweede keer ook niet gelukt. Althans, nog niet en ik ben ver over de helft. Ik weet niet of het door Tolstoj komt, maar het boek van Margriet boeit me maar matig. En niet omdat niet van haar houd. Ik heb met veel plezier onder meer 'Eerst wit, dan grijs, dan blauw' (vertelprocede wel afgekeken van Menuet, dacht ik) gelezen. Misschien dan toch door Tolstoj?

Het begint er al mee dat de ikfiguur en Van Vlooten elkaar op het vliegveld tegenkomen. Bij Tolstoj zitten ze in de trein. De ikfiguur zegt eigenlijk liever met de trein te reizen. Wanneer het verhaal zoals bij Tolstoj helemaal verteld zou worden door Van Vlooten aan de ik, zou de trein meer voor de hand liggen. Bij De Moor zit er tijd tussen de samenspraak en dan is het vliegtuig en een gedeelde interesse handiger (anders zouden die ontmoetingen op het vliegveld wel erg toevallig zijn).

Maar het gevoel van een kunstgreep blijft bij mij bestaan. En dat gevoel wordt dan nog versterkt wanneer de ikfiguur van alles over de relatie Suzanne/Marius weet te vertellen op basis van wat hij terloops heeft opgevangen van vrienden en omstanders. Voor mij loopt het daarom niet, het leest niet lekker. Al meteen in het begin doet Van Vlooten heel erg aan die man bij Tolstoj denken in zijn mening, nee niet mening, in de toon waarop hij over het huwelijk spreekt: "ten slotte trouwen jullie er eentje na voor jezelf logisch en goed beargumenteerd uiteengezet te hebben waarom zij de ware is, en wordt er een hypotheek op beider naam afgesloten. Ik zou u willen vragen: wat richt dit alles in godsnaam uit?: En verder zitten de overeenkomsten in veel details: het milieu waaruit van Vlooten afkomstig is, de manier waarop zijn gezichtsuitdrukkingen door de ik beschreven worden, tussenwerpsels in het gesprek als "U weet zeker dat u het wilt horen?" En ook al wordt er bij Tolstoj heel sterke thee gedronken en hier whisky, door de nadruk lijkt het toch hetzelfde. En vergelijk: "Een vrouw ging in die tijd niet zo gauw met een man naar bed. De vrouwen waren trotser en dierljker. Zich aan een man geven, zo noemde zelfs de meest lichtzinnige onder hen haar liefdesgunsten, en zelfs de meest lichtzinnige erkende de in haar wezen verborgen wet die zegt dat elk organisme er in de eerste plaats op uit is zijn eigenschappen voort te zetten en te verfijnen, ze kon, kortom, zwanger worden." Met "Het gaat hier niet om zich iets toe te staan, doch door de handelingen van de man buitenshuis wordt een gezin niet vermeerderd. Maar een vrouw ­ dat is geen waterdicht vat."

En natuurlijk zijn er veel verschillen. In de eerste helft van het boek zijn er behoorlijk wat verschillen in het verhaal. Bij Tolstoj wordt er 1 relatie met een vrouw beschreven en hier gaat het om twee relaties. Hoewel die eerste relatie lijkt eigenlijk meer in het hoofd van  Van Vlooten te hebben bestaan, maar de gevolgen zijn er niet minder om. Ik denk dat het het voorwerk is voor wat nog gaat komen, maar zo ver ben ik nog niet. Het lijkt er vanaf hoofdstuk 9 op dat de verhalen van Tolstoj en De Moor inhoudelijk meer op elkaar gaan lijken.

Dan heb ik het ook nog helemaal niet over de muziek gehad. Dat is ook een vrij onbekend terrein voor mij. Wat ik eruit begrijp is dat het bij Tolstoj om de Kreutzersonate van Beethoven gaat en bij De Moor om het kwartet van Janacek met dezelfde naam. Ik ken (helaas) geen van beide muziekstukken. Het zou natuurlijk leuk zijn om te kijken naar hoe die twee zich tot elkaar verhouden en dat te vergelijken met de verhouding die tussen de beide boeken bestaat. Maar goed, dat is niet voor mij weggelegd.

Ik ben ook niet helemaal negatief over dit boek. Voor mij begint nu juist de vergelijking tussen beide boeken spannend te worden, waar het me eerder juist stoorde. Ook staan er wel een paar mooie beschrijving in. Zoals die van de schoonheid van een vrouw die een geheime liefde koestert: levendig, grillig, gekweld, terughoudend, stil, apathisch, smekend, klagend, buitensporig, onvermoeibaar, onbezorgd, roekeloos, gepassioneerd, uitzinnig als een melodie op de g-snaar en paniekerig als de tremolo op de kam, dat ze, kortom, zo mooi was als de noten waarmee ze nu al dagenlang in haar hoofd rondliep." Of beschrijvingen die te maken hebben met de blindheid van Van Vlooten: bomen zijn alleen bomen zolang het waait, huizen zijn op stille maandagochtenden met rijen tegelijk van de aardbodem weggevaagd totdat er iemand een raam opengooit,"

Nu maar eerst eens uitlezen, hopelijk in het zonnetje En dan ben ik natuurlijk heel benieuwd naar reacties van grrls die juist eerst De Moor hebben gelezen en daarna Tolstoj. 

 

MdM heb ik uit, Tolstoy/i (gek toch altijd met van die namen/woorden vertaald uit een taal met een ander schrift, goed, iedereen weet wie ik bedoel) ligt klaar (ga ik zo in beginnen). Ik kan dus (nog) niets zeggen over eventuele parallellen tussen beide boeken. En nog een handicap: ik ben ook niet zo thuis in de klassieke muziek. Dus ik beoordeel MdM's Kreutzersonate op zichzelf.

Ik vond het een mooi boek. Er zijn 4 fases in de relatie tussen Suzanna Flier en Marius van Vlooten te herkennen: voordat het wat werd (Marius' zelfmoordpoging), toen het wat werd (Bordeaux), hun huwelijksjaren en na de scheiding (?). Inderdaad eigenaardig dat de naam van de ik-persoon nooit genoemd wordt. Aan de andere kant maakt dat voor het verhaal niets uit, dus waarom een naam verzinnen die er niet toe doet?

Wat me het meest opviel aan het boek waren de stukken over de tweede, derde en vierde fase in hun relatie. Het eerste deel trok me niet zo. Dat verhaal over de 1e vriendin van Marius, haar 'verraad' en zijn zelfmoordpoging. Ach ja, ik dacht toen: dit boek is het niet voor mij. Maar toen begon het eigenlijk pas echt. Over de tweede fase: 'Maar één ding staast voor mij achteraf vast: de twintig minuten gedurende welke Marius van Vlooten het liefdesmotief opnieuw, maar met eigen, heel moeilijk te sturen krachten, in zijn leven toeliet, zijn de twintig minuten geweest waarin het Schulhoff Kwartet een Kreutzersonate speelde waar de stukken vanaf zijn gevlogen.' Wat ik hier ook heel mooi beschreven vond was dat de ik-persoon aan Marius beschrijft hoe Suzanna eruit ziet en dat hij (Marius) telkens maar moet denken aan een schilderij dat hij ooit in Berlijn zag (ik kan me nu niet zo goed meer herinneren of ze datzelfde doek later ook nog samen zien hangen in dat museum met die fontein). Dat hij later beschrijft dat beelden vervagen (ook dat van Suzanna), omdat hij dat niet kan 'verversen'. 

Over de derde fase: 

E

R

K

L

A

P

P

E

R

De subtiele manier waarop ze elkaar pesten: zij door meubels net even IEts te verplaatsen, hij door haar opgesloten te laten in (was het het stookhok?). Prachtig beschreven. Dat dat uitmondt in een moordpoging zie je van veraf aankomen, maar vond ik in ieder geval wel heel spannend: nadat ze in het tweede deel al bijna te pletter gevallen was, zou dit een mooi 'ronde' verhaallijn zijn geweest. Heel mooi vond ik hier ook de passage die begint op p. 91, als hij verduisteringsgordijnen heeft laten ophangen omdat zij 'gezegd had dat ze 's nachts eigenlijk alleen echt lekker, echt diep kon slapen in het pikkedonker'. HIJ merkt het verschil natuurlijk niet, zij is totaal onthand als ze de kamer binnenkomt: 'dat zij op dit ogenblik op de intiemste plek van haar woning als een beschonkene stond te wankelen en tegen de meubels opbotste.

Over de vierde fase ben ik in verwarring: de ik-persoon leest jaren later haar overlijdensadvertentie. En komt door de namen die daaronder staan tot de conclusie dat Marius en Suzanna weer samen zijn gekomen na de poging tot moord en zelfs, zo fantaseert hij, nog een tweeling hebben gekregen. Die conclusie deel ik niet 123. Voor mijn gevoel (en nu slaat mijn fantasie lekker op hol :-) ) had er ook iets kunnen zijn als: ex-man en zoontje staan eronder en daarnaast haar nieuwe liefde (lesbisch) en hun dochter? Of... nou ja, vul maar in. Ik kan me niet zo goed voorstellen dat ze weer samen zouden zijn gekomen. Namen eronder zeggen niets over de relatie die ze met hen zou kunnen hebben gehad. Ik vroeg me ook af hoe ze aan haar einde was gekomen: toch door een val? Enz. enz. Voldoende openeindjes om lekker over door te kunnen denken.

En nu Op naar Tolstoy/i

 

Reacties op bovenstaande:

 

> De subtiele manier waarop ze elkaar pesten: zij door meubels net even IEts te verplaatsen,

deed zij dat echt of was het niet dat hij dat dacht omdat hij paranoid was en steeds dacht dat zij een minnaar in hun huis ontving toen hij weg was? Ik vond het allemaal heel errug Othello-achtig zelf. Hij maar jaloers zonder dat er eigenlijk reden voor was, dus verzon hij maar redenen.

> maar vond ik in ieder geval wel heel spannend: nadat ze in het tweede deel al bijna te pletter gevallen was, zou dit een mooi 'ronde' verhaallijn zijn geweest.

ja, ok, ik geef toe, dat stukje was wel spannend (ook al was het een beetje vergezocht om speciaal een huis te kopen om je vrouw ervanaf te gooien, maar ach, rijke mensen doen wel vaker gekken dingen met hun geld)

> Voor mijn gevoel (en nu slaat mijn fantasie lekker op hol :-) ) had er ook iets kunnen zijn als: ex-man en zoontje  staan eronder en daarnaast haar nieuwe liefde (lesbisch) en hun dochter?

was er niet iets van een leeftijd erbij dat op het bestaan van een tweeling wees? Anders zou ik ook niet zo snel weten waarom hij op dat idee zou komen toch? (Boek al terug gegeven dus niet meer bij de hand om het te controleren) Maar desalniettemin - mooi bedacht van je ;-)

> Ik kan me niet zo goed voorstellen dat ze weer samen zouden zijn gekomen.

ik wel eigenlijk... euhh... gewoon, zo'n gevoel van, zij hield wel van hem en zijn jaloezie was een teken voor haar dat hij ook van haar hield - zoiets?

> Ik vroeg me ook af hoe ze aan haar einde was gekomen: toch door een val?

vliegtuig ongeluk toch? die beroemde net buiten New York van een paar jaar geleden? Daarom al dat continue gezever over vliegreizen in het boek - allemaal 'hints' naar de dramatische climax. (Gaaap... oeps, sorry).

 

Nog een opmerking bij het uitlezen van het boek.

Gisteren, inderdaad in het zonnetje, Kreutzersonate van De Moor uitgelezen. Ook nog weer een stuk teruggelezen. Nu veel meer waardering voor het boek. Juist terwijl ik dacht dat de parallellen met Tolstoj zouden toenemen vond ik ze juist afnemen. Het kan natuurlijk ook aan het zonnetje gelegen hebben, want het is misschien met boeken net als met muziek. Op pag. 65 staat geschreven: "Ook het luisterpubliek denkt trouwens niet aan de galop van een span paarden  maar laat de klanken als een fontein van vreemde emoties neerregenen op de emoties die al in hun hart aanwezig waren." Mijn emoties waren gisteren wellicht beter afgestemd op die regen van vreemde emoties. 

 


Samenvatting:
Eisjen

Nog meer over dit boek....: 

relevante links:

Portrait of the Writer Leo Tolstoy

Leo Tolstoy
Kramskoy, Ivan Nikolaevich (Russian, 1837-1887) CGFA-website

schrijver: 

boektitel: 

Kreutzersonate

isbn: 

9789023464846

genre: 

leeslijst: 

maand: