Joke van Leeuwen: Binnen


Op zoek naar een woensdaggedicht lees ik bij Gerrit Komrij een paar
gedichten uit de bundel Vier manieren om op iemand te wachten (Amsterdam
2001) van Joke van Leeuwen. Speels taalgebruik, komt me bekend voor, waar
ken ik haar van? Van kinder- en jeugdboeken natuurlijk! Bij verder zoeken,
leve internet, vind ik nog meer, ook het onderstaande gedicht Binnen. Het
boeit me. Voor mijn verjaardag
krijg ik het boek van Marjoleine de Vos, Dichtersgesprekken. Het zijn voor
de NRC gevoerde
gesprekken met dichters over één van hun gedichten. Er staat ook een gesprek
in met Joke van Leeuwen over een van haar gedichten. Jawel, over het gedicht
Binnen. In grote lijnen had ik wel begrepen waar het gedicht over ging,
dacht ik. Het dichtersgesprek maakt het duidelijker en onduidelijker!

Binnen
Die wachtte was te goed in doodverzinnen.
Weghelften weg, begroeide grond verschoven,
meren gezwollen, als bij wie ver, met
tijdelijke namen, in de slaap verrast.

Die wachtte dacht een strand, had zich
in zand verpakt, nat zand dat plakte,
hoofd eruit, een hand om plat te slaan,
dat elke vouw beschreven in een mal.

Pak dit maar uit. Stel dit maar vraag.
Een mal? Maar alles druk met scheppen, innen,
spetten, mobiel bellen, nieuwer weer
voorspellen en daar was het al.

Die komen moest kwam lachend, natte voeten,
tas vol groeten, wakker en verwacht.
Ik ben het. Ben je boven?
Nam die verdampte vast.

Joke van Leeuwen, Vier manieren om op iemand te wachten, Querido, 2001

Lezend tot het ? denk ik dat het een luchtig
gedicht is. Overdreven zorgelijke gedachten van de thuisblijver, alles
voor niks natuurlijk, zometeen komt het helemaal goed. Lachen.

En dan de ontnuchtering: Nam die verdampte vast.
Maar die is (dus) niet meer wie hij/zij was, de achterblijver, piekeraar,
is verdampt. Veranderd. Leeg. Ik had de neiging om te lezen 'verdammt'.
Een triest gedicht eigenlijk. De leegte al aangekondigd door dat woord mal.
Een lege vorm, maar ook met de betekenis idioot/dwaas en ziekte. Was 'te'
goed in doodverzinnen.

Ik ben benieuwd wat jullie van dit gedicht vinden


Leidje
ps Joke is vandaag jarig, las ik gisteren op Dbnl, wordt 56.

 




geweldig gedicht!


 

> Ik ben benieuwd wat jullie van dit gedicht vinden

Ha, Joke van Leeuwen! Veelzijdig mens, ook een uitstekende performer - ik
zag haar in actie in de Nacht van de Poëzie 2007 en eerder al eens in het
Letterkundig Museum. Stadsdichter van Antwerpen is ze ook nog tegenwoordig.
Zus van Marieke van Leeuwen, dichteres en actrice in Dordrecht. Joke schreef
ook het volgende gedicht voor de a.s. Kinderboekenweek (ik ga het gebruiken
als ik volgende week gedichten ga schrijven met zesdegroepers in
Zoetermeer):

Soms kun je zinnenverzinzin hebben:
zin om de zinnen die zingen vanbinnen
naar buiten te spinnen als spinnen hun webben.
Zodra je begint is er al een begin,
een zinnenvanbinnenverzinzinzin.

Duidelijk iemand die verzot is op taal. Dat lees ik ook in het gedicht dat
jij uitkoos en dat ik een echt 'Joke-gedicht' vind met zijn compacte,
elliptische zinsbouw, woordenspel, neologisme, onverwachte wendingen.

Anders dan jij lees ik het ook vóór het tweede vraagteken niet als een
luchtig gedicht, al heeft het een nuchtere toon (dat is ook helemaal
'Joke' - die blijft nuchter schrijven, ook als ze het over ernstige zaken
heeft). Daarvoor zet de eerste strofe me te veel op het spoor van dood,
verlies en - vooral - angst. Het in zichzelf opgesloten zitten van 'Die
wachtte' kan 'Die komen moest' ook met lachen en tassen vol groeten niet
oplossen. De inhoudelijke omslag die jij ziet zie ik dus niet.

Dank voor je keuze! Leuk dat die net op haar verjaardag valt.


Ook ik heb haar oa zien 'optreden' in de
Rode Hoed, geweldige woordkunstenaar , ze speelt echt met taal.
Niet iedere dichter is een performer, zij is er éen met een Hoofdletter.-)


> Soms kun je zinnenverzinzin hebben:
> zin om de zinnen die zingen vanbinnen
> naar buiten te spinnen als spinnen hun webben.
> Zodra je begint is er al een begin,
> een zinnenvanbinnenverzinzinzin.

geweldig!


> Soms kun je zinnenverzinzin hebben:
> zin om de zinnen die zingen vanbinnen
> naar buiten te spinnen als spinnen hun webben.
> Zodra je begint is er al een begin,
> een zinnenvanbinnenverzinzinzin

Smaken verschillen, want ik vind dit gedichtje verschrikkelijk. Gekunsteld
en overdreven. Om met een diepe zucht van opluchting op de deleteknop te
drukken.


> Smaken verschillen, want ik vind dit gedichtje verschrikkelijk. Gekunsteld
> en overdreven. Om met een diepe zucht van opluchting op de deleteknop te
> drukken.

Heb je diezelfde mening ook over Binnen?


Ik ben allergisch voor alles wat Joke van Leeuwen dicht , dus ik heb het
gedicht - misschien ten onrechte- na een korte blik gedelete. En nu is het
weg.


Ik kan me bij jouw allergie wel iets voorstellen! Het was al een hele tijd
geleden voor mij dat ik een paar kindergedichtjes van haar las en nu
herkende ik haar stijl in Vier manieren enz. bij Komrij, maar ik zal beslist
geen bundel van haar kopen. Het gedicht Binnen vond ik verrassend, het kwam
door de inhoud recht bij me binnen, maar een hele bundel van die
zinsconstructies zou me te veel zijn.


> Ik kan me bij jouw allergie wel iets voorstellen! Het was al een hele tijd
> geleden voor mij dat ik een paar kindergedichtjes van haar las en nu
> herkende ik haar stijl in Vier manieren enz. bij Komrij, maar ik zal
> beslist
> geen bundel van haar kopen. Het gedicht Binnen vond ik verrassend, het
> kwam
> door de inhoud recht bij me binnen, maar een hele bundel van die
> zinsconstructies zou me te veel zijn.

Ik heb Vier manieren alleen nog losjes doorgebladerd, maar krijg niet de
indruk dat het helemaal bol staat van ellipsen en andere ingewikkeldheden.
De stijl is wel vrijwel overal ingehouden, quasi-zakelijk en staccato, maar
daar houd ik wel van.


> Ik kan me bij jouw allergie wel iets voorstellen! Het was al een
> hele tijd
> geleden voor mij dat ik een paar kindergedichtjes van haar las en nu
> herkende ik haar stijl in Vier manieren enz. bij Komrij, maar ik
> zal beslist
> geen bundel van haar kopen. Het gedicht Binnen vond ik verrassend,
> het kwam
> door de inhoud recht bij me binnen, maar een hele bundel van die
> zinsconstructies zou me te veel zijn.

ik denk dat het gaat om vormvaste poëzie tegenover 'vrije' verzen'
bij vormvaste poëzie, zoals ik de stijl van joke van leeuwen ook zou
omschrijven, 'hoor' je als lezerster veel meer dan bij vrije verzen.
ik stel me zo voor dat er mensen zijn die het ene genre veel mooier
vinden dan het andere.
ik persoonlijk houd wel van vormvast, al was het maar dat ik weet hoe
moeilijk het is om het zo te maken
(probeer eerst maar eens zelf een sonnet te schrijven, een klassiek
italiaans sonnet, dan snap je wat ik bedoel)


heel erg bedankt voor dit gedicht dat bij mij in omgeploegde aarde
viel. :-)
ik herken het zooo, dat nagelbijtende wachten. ik ben er ooit bijna
kapot aan gegaan.
gelukkig tijdig de brokken bij elkaar kunnen vegen en weer terug de
mal in gepropt indertijd
en de mal op een betere plek geborgen, maar dit terzijde ;-)
mijn moeder was ook zo'n wachterd
ik moest haar altijd bellen als ik veilig thuis was gekomen (met de
trein en de bus notabene en ik was toen zelf al de veertig gepasseerd
en zij over de zeventig.) maar zij had ooit een kind verloren. (mijn
broertje, een baby, die stierf voor ik geboren werd)
ik begreep dat pas toen ik zelf nachten wakker lag omdat de kinderen
eraan toe waren om een nachtje weg te blijven.
in die tijd waren er nog geen mobieltjes om even tijdig mee te
bellen: 'mam ik blijf bij vriendinnetje slapen'.
ik hoefde niet eens te weten of het waar was, en welk vriendinnetje,
alleen dat het goed ging met ze en ze morgen weer thuis zouden zijn
en niet die nacht in een bevroren greppel zouden liggen naast hun
brommer. (bij voorbeeld)
want er moest toch iets vreselijks gebeurd zijn anders konden ze wel
even bellen toch?

> Die wachtte was te goed in doodverzinnen.

precies
en hoe kom je zo als mens?
angst heeft dat gedaan :-(

ik begreep het pas toen ik zelf op een dierbare (mijn ex) wachtte
die niet tijdig vertelde waarom het zoveel later werd
(in het ene geval een paar uur
en later een keer een hele dag, terwijl hij wist dat ik zat te wachten
iemand laten wachten is macht uitoefenen
ook dat begreep ik pas later
ik ben er nu nog boos en verdrietig van
ik heb me voorgenomen nOOit meer in een situatie terecht te komen
dat ik afhankelijk ben van een ander die me kan laten wachten
ik heb altijd genoeg geld/middelen bij me om zelfstandig thuis te
kunnen komen en eenmaal veilig thuis en die komen moest ontvangen
nagedacht over het waarom van dat wachten
als dan mijn grenzen ruw overschreden bleken
einde huwelijk
einde vriendschap
maar een kind heb je voor het leven. zucht.
en een moeder die zeurt is vervelend
dus maak ik maar geen afspraken met ze dat ze me even moeten bellen
als ze weer veilig thuis zijn. ;-)

nogmaals dank leidje :-)
mijn dag is goed vandaag!


> ik herken het zooo, dat nagelbijtende wachten. ik ben er ooit bijna kapot
> aan gegaan.

Wat gek, ik heb helemaal niet aan dat soort wachten gedacht, terwijl ik er
in mijn tijd toch ook heel goed in ben geweest. Het kan daar zeker over
gaan, maar ik dacht - vooral ook door de tweede strofe - aan iemand die in
een depressie thuis zit, wachtend op iemand die op bezoek komt in de hoop de
thuiszittende op te vrolijken, wat niet lukt.


> Wat gek, ik heb helemaal niet aan dat soort wachten gedacht,
> terwijl ik er in mijn tijd toch ook heel goed in ben geweest.

grin. ;-)

> Het kan daar zeker over gaan, maar ik dacht - vooral ook door de
> tweede strofe - aan iemand die in een depressie thuis zit, wachtend
> op iemand die op bezoek komt in de hoop de thuiszittende op te
> vrolijken, wat niet lukt.

ik analyseer even strofe één zoals ik het lees:

> Die wachtte was te goed in doodverzinnen.

de angst dat de dierbare dood is

> Weghelften weg,

de motorfiets of auto in een ravijn

> begroeide grond verschoven,

of bedolven onder een aardverschuiving

> meren gezwollen,

verdronken

> als bij wie ver, met
> tijdelijke namen,

niets biedt zekerheid meer

> in de slaap verrast.

angstdromen

en strofe twee:

> Die wachtte dacht een strand, had zich
> in zand verpakt,

leuk strandspelletje. maar als je het te goed doet kan je niet meer opstaan.
mooie metafoor voor dat verlamde gevoel

> nat zand dat plakte,
> hoofd eruit, een hand om plat te slaan,

wiens hand eigenlijk?



>> Die wachtte was te goed in doodverzinnen.

> de angst dat de dierbare dood is

enz.

Kan heel goed hoor! Had het zelf alleen net iets anders gelezen. Niet per se
iemand die angstig wacht op een ander die daarna vrolijk binnenkomt, maar
meer iemand die in het algemeen verlamd is van angst en daar door de ander
niet uit te halen is. Meer straatvrees dan angst om (het verlies van) de
ander. Maar op jouw lezing lijkt me niets aan te merken.


Er zijn veel mensen die zich van alles in het hoofd halen als hun dierbaren
de boze buitenwereld in moeten. Dat je daaraan te gronde gaat zou wel heel
erg zijn. Het ligt ook aan de omstandigheden. Bij houden van ben je extra
kwetsbaar.
Dat jij door iemand op jou te laten wachten macht uitoefent, zet me aan het
denken over mijn eigen leven.


>> vouw

> Ik vatte het zelf op als: gladgestreken en
> platgeslagen, in een
> mal geperst, door anderen. De dichter zegt zelf: een vouw heeft
> ook de
> associatie met geleefd hebben, rimpels hebben die een verhaal
> vertellen.
> 'beschreven'

kan ook heel goed
het verschijnsel dat in Binnen verwoord wordt kan ook heel goed door
een man beleefd worden
maar ik denk wat minder vaak dan door een vrouw.


> stel dit maar vraag.

Wordt daar in het gesprek ook iets over gezegd?


Ja, MdeV vraagt: 'Is de vraag of dit een mal is?'
Joke: 'Ja, maar een vraag die niet beantwoord wordt. Deze strofe begint een
beetje kortaf, ook in 'Stel dit maar vraag' zonder 'een', en dan ineens
riebelrabbelrebbel, iets vlotterigs, kijk nou, huppakadee, alles is vol met
dingen en bezigheden. Het gaat me om die tegenstelling tussen dat stugge en
dat ongrijpbaar vlotte van: we hebben het toch goed, we hebben toch boeiende
bezigheden. '


> Ja, MdeV vraagt: 'Is de vraag of dit een mal is?'
> Joke: 'Ja, maar een vraag die niet beantwoord wordt. Deze strofe begint
> een
> beetje kortaf, ook in 'Stel dit maar vraag' zonder 'een', en dan ineens
> riebelrabbelrebbel, iets vlotterigs, kijk nou, huppakadee, alles is vol
> met
> dingen en bezigheden.

Dank je, duidelijk. Toch niet mijn favoriete regel, ook niet na de uitleg.
Te bedacht.

 

> vond ik juist zo poëtisch ;-)


'stel dit maar vraag' vond ik ook erg mooi

 


Boekgrrls

Laatste keer bijgewerkt: 01/10/08  Eisjen

 
Woensdag Gedichtdag