De natuur bestaat niet
Op een buitensporig duidelijke dag,
zo'n dag waarop men zin heeft veel gewerkt te hebben
om daarop juist niet te werken,
zag ik een glimp, gelijk een weg tussen de bomen,
van wat wellicht het Grote Geheim is,
dat Grote Mysterie waarvan de onechte dichters spreken.
Ik zag dat er geen natuur is,
dat natuur niet bestaat,
dat er bergen zijn, valleien, vlakten,
dat er bomen zijn, bloemen en grassen,
dat er rivieren zijn en stenen
maar dat er geen geheel is waartoe dit behoort,
dat een ware en werkelijke samenhang
een ziekte van ons denken is.
De natuur is delen zonder een geheel,
dit is misschien dat zogenaamd mysterie waar ze over praten.
Dat is wat ik zonder denken of bij stilstaan
inzag dat de waarheid zijn moest, de waarheid
die iedereen uit vinden gaat zonder te vinden
en die ik alleen, omdat ik niet uit vinden ging,
gevonden heb.
Alberto Caeiro/ Fernando Pessoa,
De hoeder van kudden, Arbeiderspers, 2003,
Vertaling August Willemsen
Toen ik dit gedicht een jaar of drie geleden las, dacht ik ja, zo is het,
elk afzonderlijk deel waarnemen en denken dat er een geheel is waartoe
het behoort, is een ziekte van het denken. Het gaf me een schok, hij
heeft gelijk! het is de totale aandacht voor dat waar je naar kijkt. Ook
in de natuur. Ik dacht dat hij dat bedoelde.
De eerste drie regels vond en vind ik heel raak. Kan ik helemaal
meevoelen.
Het snijdende '...Grote Geheim en Grote Mysterie waarvan de onechte
dichters spreken', prikte de opgeblazen zwijmelballon van bepaalde
dichters definitief door. Prima, heel goed, vond ik.
Toevallig kwam ik het gedicht onlangs op internet tegen, maar nu voelde
ik twijfel, ja weerstand zelfs. Aandacht voor één ding tegelijk, ja mooi,
maar geldt dat ook voor de natuur? Wat is natuur? Natuur, dat wat niet
door mensen gemaakt is of gemaakt kan worden? Juist in de natuur, de
levende natuur, bestaat er toch een samenhang tussen de delen. Als ik
naar een appelbloem kijk, zie ik het wormpje dat er inzit en denk wat
zonde van de aangestoken appel die in augustus al veel te vroeg van de
boom zal vallen. En dan: Men moet niet denken. Denken zit toch in de
natuur van de mens? Is de mens geen natuur?
Of moet het gedicht anders geïnterpreteerd worden? Gaat het niet over
aandacht en natuur, maar over geloof in God? Waarom dan zo sarcastisch
doen over mensen die in de natuur 'God' zien? Juist in het kleine en
onaanzienlijke. Ik kom er niet uit. Biedt meer achtergrondinformatie
uitkomst? Weer naar het internet.
De website van Mayke Breukers
www.pessoa.nl
helpt me verder. Van deze site:
Alberto Caeiro is het eerste heteroniem van de Portugese dichter
Fernando Pessoa. Hij is maar korte tijd werkzaam geweest - in 1914 en
1915, het jaar waarin hij overlijdt - en werd door Ricardo Reis en
Alvaro de Campos, andere Heteroniemen die na hem kwamen, en door Pessoa
zelf als de Meester beschouwd. Caeiro heeft ongeveer 125 gedichten
geschreven, die een kijk op de wereld vertegenwoordigen waar Pessoa naar
verlangde. Zon, weide, bloemen en bomen zijn niets anders dan wat ze
zijn. Men moet niet denken, alleen maar zien en volkomen in het heden
leven. 'Ik wil niet de tijd in mijn systeem opnemen.' Caeiro ziet 'afwezigheid
van zin in alle dingen'; 'De dingen hebben geen betekenis: ze bestaan.'
Caeiro weigert elke vorm van metafysica, hij is materialist en atheist.
'God zij dank dat stenen slechts stenen zijn,
En rivieren niets dan rivieren,
En bloemen alleen maar bloemen.'
Rutger Kopland koos het voorgaande als motto voor een van zijn
bundels. In zijn Pessoa-bloemlezing van 1978 had August Willemsen
slechts 14 gedichten van Caeiro opgenomen, die waren voor velen, ook
dichters, de grote verrassing. Nu dan eindelijk de verzamelde Caeiro, in
de nooit genoeg te prijzen vertaling van Willemsen.
(Biblion recensie, T. van Deel) -
Het bestaan wordt zo 'plat' als er geen Mysterie zou mogen bestaan.
De natuur is in mijn ogen samenleven, sterven en weer leven. Of dat nu
tijd genoemd wordt of cirkelgang of weet ik wat, is voor mij niet
belangrijk. De 'dingen' , stenen, zand, bergen en woestijnen, zijn voor
mij meer achtergrondnatuur voor de échte natuur.
Ik vind het razend knap van Pessoa om als zichzelf en als drie andere
'personen' te schrijven en te dichten. En tegelijk diep tragisch.
 Leidje
Geweldig gedicht!
'De natuur is delen zonder een geheel / dit is misschien dat
zogenaamde mysterie waar ze over praten.'
Of iemand ineens het licht aan doet.
Ik vind het ook een ontzettend mooi gedicht. Ik denk dat Caeiro het
heeft
over God. Daar lijken de meeste van zijn teksten over te gaan. Misschien
bedoelt hij met de eerste drie regels dat door niet te zoeken hij meer
ziet.
Deze regels uit een ander gedicht van Pessoa lijken er op aan te sluiten:
Ik geloof niet in God omdat ik hem nooit heb gezien.
Als hij zou willen dat ik in hem geloofde,
Zou hij ongetwijfeld met mij komen praten
En mijn kamer binnenstappen
En mij zeggen, Hier ben ik!
En dat als God de bloemen en de bomen was en de bergen de zon en het
maanlicht dat hij dan in hem geloofde. Op ieder uur dat zijn leven een
gebed, een mis en een communie was met de ogen en de bergen.
Maar als God de bomen en de bloemen is
En de bergen en het maanlicht en de zon,
Waarom dan noem ik hem God?
De natuur bestaat niet vind ik ook een erg moeilijke zin, alsof je gaat
twijfelen aan alles om je heen. Wat als er daadwerkelijk geen geheel is
en
wij er een geheel van maken....
Het gedicht roept een hoop vragen op, misschien zo bedoeld.
Ik was ook even volledig in verwarring door het gedicht. Het begint
zoals jij zegt heel erg met herkenning in die eerste regels. En dan
die verwarring over de natuur die niet bestaat...
Tijdens het maken van jouw webpagina met dit gedicht zocht ik naar
achtergrond informatie en links.
Rutger Kopland zegt over Pessoa:
"Maar wat Pessoa ook zegt: die tuin hééft geen ziel. Die tuin heeft
geen binnenkant. Die tuin heeft ook met jou niets te maken. Die tuin
is tegenover jou volledig onverschillig. Die produceert geen appels
omdat ik die zo lekker vind, en die laat geen vogels zien omdat ik
het zo leuk vind om ze daar te zien scharrelen. Er komen reeën uit
het bos en die zie ik hier dan ook... Ja, ik kijk dan in een andere
wereld die de mijne niet is. En dat besef, dat het altijd iets is
buiten je en dat je nooit zult weten hoe het daar ís... Er staat ook in
één van de gedichten dat we allebei, de tuin en ik, naar hetzelfde woord
zoeken..."
En dan heeft Kopland het over luisteren en observeren. Hij zegt ook
in dat interview:
"Laten we alsjeblieft blijven beseffen dat er helemáál geen
geheimzinnige verbanden zijn (lacht) tussen ons en de zee, geen gedoe
tussen ons en de sterrenhemel of dat ons karakter bepaald wordt door de
planeten..."
Is dat wat Pessoa ook wil aangeven? Dat we meer zoeken dan dat we
zien. Dat het woord "natuur" misbruikt wordt omdat we er
tegelijkertijd meer in willen leggen dan wat het is. Onze gevoelens?
Hij begint ook met die nepdichters. Zijn wij zelf ook onechte
dichters als we naar de natuur kijken?
Mijn opmerkingen zijn nogal verward, maar ik was ook in verwarring
gebracht door de herontdekking van Pessoa, de enorme hoeveelheid
informatie die over je heen komt als je op internet begint te zoeken. Ik
heb nu wel de dichtbundel besteld, wil hem gewoon hébben.
Wat Kopland zegt 'En dat besef, dat het altijd iets is buiten je en dat
je
nooit zult weten hoe het daar ís... Er staat ook in één van de gedichten
dat we allebei, de tuin en ik, naar hetzelfde woord zoeken...' vind ik
heel mooi gezegd om het onmachtige gevoel ..je weet het niet...uit te
drukken.
Ik heb me aardig vertild aan de keuze van vandaag, vrees ik, en toch
vind
ik het ongelooflijk boeiend.
Met zeer veel interesse het gedicht van Pessoa 'De Natuur bestaat niet'
gelezen en jullie verslagen en opmerkingen. Verleden jaar heb ik heel
veel
moeten lezen en mij verdiepen in zijn gedichten, zijn leven, zijn
heteroniemen en alles wat met Pessoa te maken heeft. Hij heeft heel veel
geschreven. Wij Aldichters hebben een of twee keer per jaar een "Dode
Dichters Leven"-avond. In 2006 was dat Fernando Pessoa. Jullie weten
toch
ook dat Frank Boeijen een gedicht zingt van Pessoa "Wanneer de liefde
komt"
Een gedicht dat ervoor zorgt dat je in je woorden verdwaalt
als je wilt reageren en argumenten zoekt voor je reactie.
Ik bedacht dat er wel zoveel samenhang is dat in 'de natuur' het een
niet
kan bestaan zonder het ander. Maar met ons is het anders. Wij mogen dan
het sluitstuk zijn van het geheel, daardoor hebben wij de andere
elementen
uit de natuur hard nodig maar zijn wij zelf wel te missen. Wat een
zielige
positie eigenlijk. Als de mens niet meer zou bestaan, bestond 'de natuur'
nog wel.
Ik was verrast dat R. een gedicht gevonden bleek te hebben waaruit bleek
dat Pessoa uitkwam op de constatering 'de werkelijkheid heeft mij niet
nodig', waar ik met mijn denkgeploeter net aan toe was. Alleen maakt het
hem tevreden, terwijl ik het een zielige positie noemde. Ik herinner me
overigens, dat het ook als troost kan werken dat de bomen niet anders
zijn
op de dagen van verdriet.
> Wanneer de lente komt
> Wanneer de lente komt
> En als ik er dan niet meer ben
> Zullen de bloemen net zo bloeien
> En de bomen zullen niet minder groen zijn
> Dan het vorig voorjaar
> De werkelijkheid heeft mij niet nodig
Je kan er ook erg boos om worden dat de wereld niet verandert terwijl
voor
jou niets hetzelfde is...
> Als de mens niet meer zou bestaan, bestond 'de natuur' nog wel.
Maar de mens 'bestaat' toch niet? Er bestaan mensen.
Ja, wij het sluitstuk. Op dit moment tenminste nog... Het kan in de
natuur gemist worden, die gaat gewoon door. Maar wel veranderd, zoals ze
al zo vaak veranderd is, en constant verandert. Hoeveel soorten zijn er
definitief verdwenen, verdwijnen nu en komen er bij? Het gaat maar door.
Daarom kunnen wij net zo goed gemist worden als de 'sluitstukken' die
ons
voorgingen.
> Ik bedacht dat er wel zoveel samenhang is dat in 'de natuur' het een
> niet: kan bestaan zonder het ander.
ik vind het knap dat Pessoa een persoon verzon die die vooronderstelde
samenhang, en het bijbehorende sentiment, verloochenen kan. (beetje
zoals
in de nouveau roman? uitsluitend waarnemen), en daar uiteraard tevreden,
voldaan mee is.
> Maar met ons is het anders. Wij mogen dan het sluitstuk zijn van het
> geheel,
sluitstuk? zullen wij als laatsten vergaan? ik denk dat wij de
sluitsteen dragen en ik heb daarom ook heel weinig vertrouwen in de
toekomst
> Als de mens niet meer zou bestaan, bestond 'de natuur' nog wel.
dat is alleen wanneer wij afblijven van die natuur en dat vinden we
nog steeds niet in ons eigenbelang. er zijn natuurlijke 'sluitstenen'
die
door ons zelfzuchtig verpozen verdrukt worden en die bij verdwijning
radicaal andere 'stenen' ook wissen. (cacti, vleermuis)
> Het gaat maar door.
dat optimisme deel ik niet.
> Daarom kunnen wij net zo goed gemist worden als de 'sluitstukken' die
> ons voorgingen.
dat lijkt me zeker, maar is het niet beter voor wat er dan nog rest
van de 'natuur' dat wij niet langer talmen met ons vertrek van deze
onverdiende aarde?
> Maar de mens 'bestaat' toch niet? Er bestaan mensen.
Als er geen mensen meer zouden zijn. Snapte je toch wel, dat ik dat
bedoelde.
> Ja, wij het sluitstuk. Op dit moment tenminste nog.... Het kan in de
> natuur gemist worden, die gaat gewoon door. Maar wel veranderd, zoals
ze
> al zo vaak veranderd is, en constant verandert. Hoeveel soorten zijn
er
> definitief verdwenen, verdwijnen nu en komen er bij? Het gaat maar
door.
> Daarom kunnen wij net zo goed gemist worden als de 'sluitstukken' die
> ons voorgingen.
Ik dacht bij 'sluitstuk' aan het ontstaansmoment. Het (voorlopig)
'eindproduct' dat zich verbeeldt de kroon op de schepping te zijn,
terwijl
die kroon gemist kan worden wat het voortbestaan van de natuur betreft.
> Als er geen mensen meer zouden zijn. Snapte je toch wel, dat ik dat
> bedoelde.
Nee, sorry, dat snapte ik niet. Voor mij is het gedicht zo mooi omdat de
dichter concepten als maskers van de werkelijkheid trekt (ik schreef
eerst: 'ontmaskert', toen dacht ik: het concept is het masker). Ik moest
bij het lezen denken aan een zin van Gorter n.a.v. de filosofie van
Spinoza 'God is geheel en wij zijn zijne delen' Het grote Mysterie, onze
metafysica, helemaal niks: niet denken, niet zoeken, dan vind je wat er
is. En dat hoef je niet mooier of gewichtiger te maken. Zoals zo'n dag
waarop men zin heeft veel gewerkt te hebben
een buitensporig duidelijke dag is, ook als men niet werkt.
Het is niet van onze perceptie afhankelijk. Het is er allemaal ook
zonder
ons. Om alvast maar een inleiding op het tweede gedicht te denken.
|
www.pessoa.nl
Ricardo Reis heeft nooit geleefd, maar bestaan heeft
hij wel. Net als Alberto Cairo trouwens. Zij ontsproten aan de geest van
de grote Portugese dichter Fernando Pessoa (1888-1935). Bij leven
publiceerde deze kantoorklerk uit Lissabon slechts enkele werken. Na
zijn dood werd op zijn huurkamer een kist aangetroffen met 27 duizend
volgekrabbelde velletjes. Uit die chaos kon een kolossaal oeuvre worden
samengesteld. Niet dat van één dichter, maar van zo'n 25 'heteroniemen'
- afzonderlijke 'schrijverspersoonlijkheden' met elk een eigen stijl en
woordkeus. Pessoa had al deze dichters, van wie Alberto Cairo, Ricardo
Reis en de 'scheepsbouwkundige' Álvaro de Campos de belangrijkste waren,
voorzien van een biografie, en vaak een horoscoop.
Lees verder bij
de Volkskrant
Pessoa door
Biratan, een
"letter-caricatuur"
VPRO Marathoninterview:
August Willemsen
Interview met Willemsen in
Meander
Het verschil tussen pseudoniem en heteroniem wordt wel
zo samengevat: een pseudoniem is een andere naam voor
het eigen ik; een heteroniem is een eigen naam voor een
ander ik.
Wikipedia
Maar wat Pessoa ook zegt: die tuin hééft geen ziel. Die tuin heeft geen
binnenkant. Die tuin heeft ook met jou niets te maken. Die tuin is
tegenover jou volledig onverschillig. Die produceert geen appels omdat
ik die zo lekker vindt, en die laat geen vogels zien omdat ik het zo
leuk vind om ze daar te zien scharrelen. Er komen reeën uit het bos en
die zie ik hier dan ook… Ja, ik kijk dan in een andere wereld die de
mijne niet is. En dat besef, dat het altijd iets is buiten je en dat je
nooit zult weten hoe het daar ís… Er staat ook in één van de gedichten
dat we allebei, de tuin en ik, naar hetzelfde woord zoeken…
Rutger Kopland bij
The Ledge |
