Wat een heerlijk boek om het jaar mee te beginnen, deze 'true tale of
love,
murder and survival in the Amazon'!
Door de ondertitel was ik weliswaar op het verkeerde been gezet: ik
dacht
dat 'true' figuurlijk bedoeld was, dacht dat het boek een roman was en
verwachtte dus een hele tijd dat het verhaal van liefde en moord nog zou
gaan beginnen in de historische context die Whitaker neerzet. Maar dat
was
niet zo: weliswaar is er moord, is er liefde en is er survival, maar
alles
is waar gebeurd, en dat is in dit geval helemaal geen teleurstelling.
Whitaker schrijft met veel enthousiasme en liefde over zijn onderwerp,
gebruikt toegankelijke taal, ook als het gaat over de wetenschappelijke
kant
van de expeditie die in het boek wordt beschreven, weet aansprekende
originele citaten te kiezen en deze naadloos in te passen. Verder
romantiseert hij nauwelijks en neemt hij met grote regelmaat letterlijk
zinsneden over uit de literatuur die hij heeft geraadpleegd, tussen
aanhalingstekens en onder verwijzing naar de vindplaats (die wordt per
hoofdstuk opgesomd achterin het boek, dus verstoort het lezen niet). Ook
geeft hij uitgebreid de historische context waarin de gebeurtenissen
zich
afspelen weer, zodat het goed mogelijk wordt je in te leven in de tijd
en de
personages. Kortom, een zeer aansprekend boek.
Het boek vertelt eigenlijk drie verhalen: een verhaal over een Franse
expeditie naar Zuid-Amerika, het verhaal van een van de deelnemers aan
die
expeditie (de mapmaker uit de titel), en het verhaal van dienst vrouw.
Hieronder vertel ik wat meer over de inhoud van het boek. Dat heeft
misschien iets verklapperigs maar aan de andere kant is dit geen boek
dat
draait om 'de plot' (en dat de aarde wat platter is aan de polen weten
we
tegenwoordig allemaal, toch?). Maar wie het leest, is gewaarschuwd.
Goed, waar gaat het boek over:
Het
eerste gaat over de Franse expeditie die in 1736 vertrok naar het
toenmalige 'viceroyalty' Peru, het hedendaagse Ecuador, om daar de
lengte van een breedtegraad op te meten. Deze meting moest plaatsvinden
op de
evenaar om de toenmalige wetenschappelijke discussie over de vorm van de
aarde te kunnen beslechten: de Cassini's meenden uit hun in Frankrijk
gedane metingen de conclusie te kunnen trekken dat Descartes gelijk had
met zijn stelling dat de aarde bij de polen uitgerekt was (dus een soort
eivorm had). Newton betoogde echter, niet op grond van metingen maar op
basis van zijn de theorie over de zwaartekracht, dat de aarde bij de
polen afgeplat was. Een
interessante internationale discussie in deze tijd van Verlichting. En
doel
van de expeditie, die bestond uit de wetenschappers Louis Godin, Pierre
Bouguer en Charles-Marie de La Condamine, een aantal (ook
wetenschappelijk
onderlegde) assistenten en een tweetal Spaanse marineofficieren die
moesten
bewaken dat de groep zich niet in verboden gebied begaf, was dus om te
achterhalen of een breedtegraad op de evenaar korter of langer was dan
een
breedtegraad in Frankrijk.
Dat was een hele onderneming, natuurlijk. De expeditie begon met een
lange
zeereis, onderbroken door een reis over land omdat het Panamakanaal nog
niet
bestond. En vervolgens moest een grote hoeveelheid metingen worden
verricht
in het gebied rondom de evenaar, in de omgeving van Quito, dus op grote
hoogte in het Andesgebergte. Daar moesten met behulp van
driehoeksmetingen
meridianen van meer dan 200 mijl worden gemeten waarna aan de hand van
de
stand van de sterren kon worden vastgesteld op welke breedtegraad men
zich
bevond (ik weet niet of dit duidelijk is; Whitaker legt het uiteraard
veel
beter uit dan ik ;-); volgens Whitaker is de methode van de
driekhoeksmeting
trouwens bedacht door een Nederlanse wiskundige, ene Gemma Frisius, p.
14).
De expeditieleden reizen dus (in twee groepen want er ontstaat al snel
onenigheid tussen Godin en La Condamine) door de Andes onder barre
omstandigheden. Omdat ze echte Verlichte wetenschappers zijn, maken ze
daarbij aantekeningen van alles wat ze tegenkomen: "They were also
unveiling
a continent. They were investigating its flora and fauna, with Jussieu
gathering bags full of seeds and plants to bring back to France. They
were
making observations on the social mores and customs of colonial
Spain.They
were newly curious about earthquakes and volcanoes (...) La Condamine
and
Bouguer had climbed to a height never before reached by Europeans, and
perhaps by no one on earth." Dus ondanks alle ontberingen "they could
appreciate that they had been set loose in a savant's playground" (p.
129).
Zelfs de Spaanse officieren maken een studie van hun begeleidingsreis:
zij
observeren vooral de Indianen en hun leefgewoonten. Uit het boek dat zij
daarover later publiceerden zijn veel interessante citaten en
aansprekende
illustraties in het boek opgenomen. Vooral door de barre omstandigheden
duurt de expeditie veel langer dan was voorzien, maar uiteindelijk heeft
men
succes: uit de metingen blijkt dat de aarde bij de polen afgeplat is.
Door het uitlopen van de expeditie is er echter te weinig geld, wat
meebrengt dat na de laatste metingen (in 1740) de groep uit elkaar valt
en
met name de assistenten geen geld hebben om terug te keren naar
Frankrijk.
Hiermee komen we bij het tweede verhaal, dat van Jean Godin. Deze neef
van
Godin, die als assistent is meegekomen, blijft achter in Quito, ontmoet
daar
Isabel Gramesón, en trouwt met haar. Jean's pogingen om geld te
verdienen
mislukken vervolgens echter voortdurend, zodat het niet mogelijk is
terug te
keren naar Frankrijk, waar ook Isabel graag naartoe zou willen. In 1748
ontvangt Jean echter een acht (!) jaar eerder verzonden brief uit
Frankrijk:
zijn vader is overleden en z'n familie wil dat hij terugkomt. Dat, en
het
feit dat de situatie in de kolonie steeds onrustiger wordt (de Indianen,
die
door de Spanjaarden flink worden uitgebuit, beginnen zich steeds heviger
te
verzetten), brengt Jean ertoe toch een poging te ondernemen naar zijn
vaderland terug te gaan. Hij wil daarbij het voorbeeld van La Condamine
volgen, die de Amazone is afgezakt naar het oosten van het continent
(tijdens die reis uiteraard ook weer alles vastleggend over flora,
fauna,
loop van de rivier enz.). Omdat dat een zeer zware reis is, besluit Jean
vooruit te gaan om de route te verkennen en, als de route veilig blijkt,
Isabel op te halen. Dit blijkt echter een enorme misrekening: omdat Jean
Fransman is en de Amazone in handen is van Portugal, moet hij
toestemming
hebben van de Portugese koning om terug te kunnen reizen naar Quito.
Omdat
het niet lukt deze toestemming te krijgen - uiteraard is de brief over
zijn
vader's overlijden niet de enige die er lang over doet en Jean's brieven
komen dus niet aan, of hij vindt geen gewillig oor - raken Jean en
Isabel
jarenlang gescheiden van elkaar. Na allerlei perikelen leidt dat ertoe
dat
Jean niet terugreist naar Isabel, maar dat Isabel (in 1768!) besluit
zelf de
reis over de Amazone te ondernemen om zich met Jean te kunnen herenigen.
En dat is dan het derde verhaal, dat over survival. Het is een verhaal
van
ongeluk en pech, maar uiteindelijk ook van geluk, van Isabel overleeft.
Het
verhaal over haar reis is bijzonder indrukwekkend en ook nog eens
spannend,
dus ik verklap er verder niet over, maar het is zeer lezenswaard en niet
een
geschiedenis om snel te vergeten.
monalisa
Wil je weten wat ik lees?
Kijk op
http://www.monalisa.web-log.nl
Zoek je zelf iets te lezen? Kijk op
http://www.bookcrossing.com/mybookshelf/monalisaa
>,
maar alles
> is waar gebeurd, en dat is in dit geval helemaal geen teleurstelling.
literaire non-fictie heet dat tegenwoordig geloof ik, en het is een
genre die mij steeds vaker trekt de laatste tijd. Valt In Europa hier
ook onder trouwens? (Ik heb de 2 delen meer dan een jaar in de kast
staan maar heb blijkbaar nog niet een 'braaf' genoeg moment - zoals
Jop het heel treffend laatst noemde - gevonden om er voor te gaan
zitten.)
Ik las toevallig een paar dagen geleden in de Volkskrant een lovende
stuk over de nieuwste van Simon Winchester - gaat ook over mapmaking
http://www.simonwinchester.com/books/mtcw_description.html
Ik heb zelf 2 boeken van Winchester gelezen en hij is _erg_ goed in
wat hij doet.
