Hal Vaughan
In bed met de vijand
Oorspronkelijke titel: In Bed With the Enemy
Vertaling: Hanneke Bos en Liesbeth Hensbroek.
352 pagina's | Uitgeverij Contact | augustus 2011




Over de bekende Franse mode-ontwerpster Coco Chanel (1883-1971) zijn al verschillende biografieën geschreven en in de afgelopen jaren verschenen er eveneens twee films over haar leven: Coco Chanel & Igor Stravinski en Coco avant Chanel. Je zou je af kunnen vragen wat een nieuwe biografie daaraan nog zou kunnen toevoegen. Het eerste deel van In bed met de vijand levert geen spectaculaire nieuwe feiten op, het tweede deel echter geeft een heel ander beeld van Chanels levenswandel gedurende de Tweede Wereldoorlog dan tot nu toe bekend was.
Voor de oorlog
Coco Chanel werd geboren als Gabrielle Chanel in een kinderrijk, maar arm gezin uit Saumur. Haar moeder overleed toen Chanel 12 jaar oud was en haar vader stuurde haar samen met haar zusjes naar het weeshuis van een klooster ergens in Midden-Frankrijk. Op 20 jarige leeftijd ging Chanel aan de slag als naaister en haar vrije tijd zong ze in cafés, waar ze al gauw bekend stond als 'Coco', een naam afgeleid uit een liedje dat ze zong, of misschien ook wel de verkorte vorm van het Franse cocotte: een vrouw van lichte zeden. Chanel heeft in haar leven een hele stoet minnaars gehad (de laatste op de respectabele leeftijd van 72 jaar), die haar financieel enorm geholpen hebben en/of haar introduceerden in de artistieke en betere kringen van Parijs, de stad die in het begin van de 20ste eeuw het culturele middelpunt van de wereld was. Al gauw werd ze een een bekende verschijning en had ze had tal van vrienden met een interessant verleden. Ook onderhield ze contacten met enkele leden van de Britse adel en kende ze Winston Churchill persoonlijk, wiens hulp na de oorlog van groot belang bleek te zijn. In die begintijd ontwierp ze haar beroemde creaties en ontwikkelde een eigen parfum, dat ze Chanel no.5 noemde omdat vijf haar geluksgetal was. Later zou ze de exploitatierechten verkopen aan de joodse zakenman Werthheimer en tegenwoordig wordt wel gezegd dat er elke 30 seconde ergens op de wereld een flesje van dit beroemde parfum over de toonbank gaat. Waar ik nauwelijks van gehoord had was haar verslaving aan morfine, dat was voor mij de enige openbaring in dit deel van het boek.
En na de oorlog
Hoewel er al meer dan zestig jaar allerlei geruchten de ronde deden over Chanels leefstijl tijdens de Tweede Wereldoorlog werden die nooit nader onderzocht. Hal Vaughan deed dat wel en dook in verschillende Amerikaanse en Europese archieven. Hij onthult dat Chanel in de oorlogsjaren onder de code naam Agent F-7124 een spion voor nazi-Duitsland is geweest. Volgens hem had Chanel in die tijd een verhouding met de Duitse diplomaat Hans Günther von Dincklage, die een spionagenetwerk in Frankrijk leidde en dus niet de onschuldige tennissende playboy was zoals andere biografen hem vaak hadden omschreven. Door haar collaboratie kon Chanel tijdens de bezetting in redelijke luxe in het Hotel Ritz wonen terwijl de Parijse bevolking het steeds slechter kreeg. Vaughan beweerd ook dat Chanel haar nazi-relaties gebruikte om het eigendomsrecht van haar parfum terug te krijgen van de familie Werthheimer. Wat haar gedreven heeft om voor de nazi's te spioneren is niet helemaal duidelijk, maar Vaughan doet wel een poging het te verklaren. Dat zou al beginnen in haar jeugd, waar katholieke instituten in die tijd de jeugd indoctrineerden met hun afkeer van de joden, die zij verantwoordelijk achten voor de dood van Christus. Inderdaad staat Chanel bekend om haar vele antisemitische uitspraken. Maar misschien stemde ze ook wel toe om haar broer, die door de Duitsers gevangen genomen was, te bevrijden. Het heeft vast een rol gespeeld en volgens mij moet men ook niet vergeten dat de Franse regering zelf ook niet het goede voorbeeld gaf.
Hoe dan ook Chanel werd uiteindelijk verraden door een goede vriendin. Opvallend genoeg werd ze na de oorlog nooit veroordeeld terwijl haar bedenkelijke rol wel door het Franse gerechtshof werd onderzocht. Naar verluidt kwam dat mede door de invloed van de Britse premier Winston Churchill, die waarschijnlijk vreesde voor onthullingen die de collaboratie van de hertog en hertogin van Windsor en verschillende andere hooggeplaatsten in de Britse maatschappij aan het licht zouden brengen. Wel leefde ze negen jaar in ballingschap in Zwitserland, waar ze altijd vreesde dat nieuwe feiten haar goede naam zouden schaden. Vaughan stelt dat haar reputatie uiteindelijk gered werd door het omkopen van oorlogsmisdadiger Schellenberg en diens vrouw zodat haar naam niet genoemd werd in diens memoires. Op haar 70ste keerde Chanel terug naar Parijs, waar ze het modehuis Chanel opnieuw tot één van meest toonaangevende modehuizen wist op te bouwen. Ze stierf op 87 jarige leeftijd in haar appartement in het Ritz Hotel.

Dat Hal Vaughan degelijk onderzoek heeft gedaan moge duidelijk zijn uit de vele pagina's eindnoten en de uitgebreide bibliografie. Maar ook hij weet niet alle vragen afdoende te beantwoorden, zodat er altijd wel een mist zal blijven bestaan over wat er precies gebeurt is. De schrijfstijl is die van een onderzoeksjournalist, wat met zich mee brengt dat er veel namen en details worden beschreven. Dat had wat mij betreft wel wat minder gekund, het duizelde me nu soms en of het er allemaal toe deed? Ik weet het niet, het zijn toch vaak veronderstellingen die jaren later moeilijk te verifiëren zijn. Tijdens het lezen realiseerde ik me dat Chanel toen ik geboren werd al 76 jaar was en dat ik me haar nooit als een vrouw op leeftijd had voorgesteld. Een compliment ook voor de bedenker van de cover, simpel, maar het is meteen duidelijk over wie het gaat. Val Haughan heeft het is boek is opgedragen aan de mannen en vrouwen in Frankrijk die onder het juk van de nazi's weigerden te collaboreren. Die kan Chanel alsnog in haar zak steken.


Janneke




cover_inbedmetdevijand



CocoChanel

Coco Chanel
(ongedateerde foto)


korte biografie Coco Chanel

filmtrailer
Coco avant Chanel
(2009)


Boekgrrls

Laatste keer bijgewerkt: 21/10/2011 janneke