Ook ik heb eindelijk tijd genomen op Waar was je nou van
K. Schippers te
lezen, het juniboek van de boekgrrls. Snel zoekend in mijn mailbox vind
ik daarover 16 mailtjes. Geeft me een goed uitgangspunt om mijn eigen
gedachten op een rijtje te zetten. Mooi meegenomen: is er gelijk een
samenvatting (die heb ik nog niet langs zien komen) :-)
Ondanks de enthousiaste aanbeveling, op basis van de nominatie voor de
Libris-prijs en ook na het winnen daarvan, waarover een van de grrls
schreef: "Vond de tv-uitzending via NOVA toch wel een beetje een
aanfluiting. Het moet spannend zijn, maar op de een of andere manier
zijn literatuurprijzen en rechtstreeks tv-uitzendingen niet echt een
gelukkig huwelijk. Is er nou geen regisseur die daar iets van kan maken?"
bleef het nog lang stil over dit boek. Kennelijk was het toch niet een
echt juni boek, ondanks het prachtige plaatje op de voorkant van een
vliegerend jongetje in de duinen, met als achtergrond een zeer dreigende
wolkenhemel.
Waar gaat dit boek over? Een van de grrls omschreef het als volgt:
"De foto van tante Gré met haar twee kinderen op het zandpad ligt recht
voor me. De rand is gekarteld. Dat zie je nergens meer. Ik strijk met
een vingertop over het zand, hoor het geluid van de branding, zonder
pieken, strijk over de lucht, zo diep daar, steek mijn hand in de van
hitte zinderende ruimte."
Hier beginnen de vreemde ervaringen die Ruud heeft als hij bezig is met
het opruimen van de foto's van zijn moeder. Hij is zelf ook fotograaf,
heeft de hobby van zijn moeder overgenomen. Zijn vorige vriendin, Slim,
is bij hem weggegaan omdat ze vond dat hij te weinig van zijn leven
maakte. Hij kon zulke kunstzinnige foto's maken, maar hij bleef maar
hangen in zijn fotozaak.
Bij het begin van dit verhaal is ze weer opgedoken, en hij is er zodanig
door van slag dat hij, als hij de deur uitgaat om een ontbijtje voor hen
beiden te halen, zijn sleutel vergeet. Als hij terugkomt is Slim weg en
kan Ruud zijn eigen huis niet meer in.
Hij gaat dan maar naar het huis van zijn moeder dat hij sinds haar dood
samen met zus Trudy aan het opruimen is. Als hij bezig is met de foto's
verandert de tijd. Hij is terug in de tijd van de foto.
"Het ontwerp van een voorval, daar ben ik in terechtgekomen, de
grondslagen van een voorval"
Als hij op een van de foto's de broche met de vlinder ziet, ziet Ruud
zijn kans. Die broche is voor het symbool van een mooie herinnering,
maar hoe hij ook zocht, in het huis van zijn moeder heeft hij het ding
niet meer aangetroffen. Als hij die mee terug neemt uit het verleden
bewijst hij meteen dat hij als het ware reist in de tijd.
Hij 'duikt' in de foto's, maakt contact met twee illusionisten, en laat
de broche vervalsen. Nu heeft hij er twee, eentje voor het verleden,
eentje voor het heden. Maar teruggaan in het verleden biedt verleidingen:
hij zou er ook kunnen blijven..
Intussen zien zijn zus, zijn vriendin en zijn werkneemster in het heden,
hem steeds zonder dat ze contact met hem hebben, en ze verbazen zich:
wat spookt hij toch uit?
En wie is die Celia die zowel in heden als verleden opduikt?"
Wat vonden de grrls ervan?
Een van de grrls was zeer onder de indruk. Ze schreef:
"Ik vind het een
bijzonder boek. Korte, fragmentarische zinnen, die heel goed de sfeer
van het boek weergeven. Ik laat het wel weten als ik het uit heb, maar
tot dusver boeit het me. Het is een schrijfstijl die ik nog met niets
kan vergelijken..."
Andere grrls sloten zich daar snel bij aan:
"Je hebt niets teveel gezegd..
Ik was er vandaag tijdens een treinreis in begonnen. Dat is niet altijd
even aandachtig lezen wat ik dan doe, je moet er tenslotte wel uit bij
het juiste station! Maar ik ben zodanig geboeid, dat ik, eenmaal thuis,
gewoon weer van voor af aan ben begonnen. Nu al vallen veel dingen op
zijn plek en ik begrijp de mensen niet die tegen mij zeiden dat ze er
niets aan vonden. Dat magische, heerlijk!! Een moderne Lampo..."
En toen deze grrl het uithad werd haar enthousiasme zeker niet minder:
"Ik heb genoten van dit boek. Ik houd van het magisch-realisme, het
spelen met de tijd en met herinneringen. Het is geen kant-en-klaar boek,
het stimuleert je fantasie, heerlijk.
Het thema is : "het is er, maar eigenlijk is het er niet". Die
dubbelheid, letterlijk en figuurlijk komt in veel dingen terug. De foto
is echt, maar geen werkelijkheid. Een afspiegeling. De dubbele broche.
Danny Kaye die een tweeling speelt, waarvan de een het leven van de
ander moet leven. De bril met het achteruitkijkspiegeltje, "in een
spiegel kijk je altijd achteruit". Claudio die zich snel verkleedt als
steeds weer een ander.
En een andere grrl deelde die mening:
"Waar was je nou is al eerder leesboek van de maand geweest. Ik heb al
die mails niet bewaard, maar wat is blijven hangen dat de meningen wel
wat verdeeld waren en toch wel een redelijk groot aantal teleurstellende
reacties.
Ik heb dit boek zojuist uit en vind het echt schitterend. Zoals Ruud via
de foto's in zijn verleden stapt, zo slaagt Schippers erin mij in
figuurlijke zin in het boek te krijgen. Ik had het idee op de schouder
van Ruud te zitten en las ademloos. Het verhaal is uiteraard niet
realistisch en ook het einde kwam wat te abrupt voor me. Ik zat even een
paar seconden na de laatste zin te staren en had niet door dat het echt
het einde was. Zo moest ik mezelf even wakker schudden. Ik vind het
prachtig zoals Ruud na het overlijden van zijn moeder herinneringen
ophaalt en m.n. aan Chris, de vriendin van zijn moeder die blijkbaar een
grote stempel op zijn leven heeft gedrukt. Nu hij de kans krijgt om bij
haar te blijven, grijpt hij die kans aan. Heden en verleden worden door
Schippers mooi verweven. In de schijnbaar eenvoudige zinnen, schuilen
mooie doordenkertjes. Persoonlijk kan ik me wel voorstellen dat dit boek
de winnaar is van de Librisprijs 2006."
Veel grrls moesten wel even wennen aan de schrijfstijl:
"Ik ben nog maar net begonnen, maar het kost me me wel moeite om in het
verhaal te komen - het begint nog maar net een verhaal te worden.
Als die staccato zinnen, en het springen van derder persoons verteller
naar eerste persoons. Niet erg toegankelijk.
Pas nu de hoofdpersoon Ruud "in de foto" lijkt te zijn geweest terwijl
zijn zus en ex-vriendin in de buurt waren, begin ik enigszins
nieuwsgierig te worden. Toch maar doorlezen, blijkbaar (twijfelde even)"
Het boek bleek voor somigge grrls een teleurstelling:
"Naast Waar was je nou, heb ik al eerder
Poeder en Wind van K. Schippers
gelezen. Met dat boek (wat ik ook, net als jij, fantastisch vond) in
gedachten, ben ik aan Waar was je nou begonnen. De titel sprak me erg
aan. Helaas viel het boek me toch een beetje tegen. Het heeft niet dat
zinderende van Poeder en Wind. Het surrealisme lijkt idd (zoals een
andere grrl opmerkte) op Lampo, maar dan vind ik Hubert Lampo veel beter.
Het is nou ook weer niet zo dat ik het weggegooid geld vindt, dat ik
Waar was je nou gekocht heb, maar bijvoorbeeld Normale dagen van Esther
Gerritsen (die ik daarna gelezen heb) vond ik veel beter. Ik snap niet
waarom die niet op de shortlist kwam...."
"Door Marjo's enthousiasme was ik erg benieuwd naar dit verhaal maar
helaas ik kan haar enthousiasme niet delen.
Het boek begint met de zin:
'Is het schilderijtje wit met die twee vrouwen, daar in de verte?' Dat
roept onmiddellijk vragen op.
Wat bedoelt hij, wat is er met dat
schilderijtje, wie zijn die vrouwen? Maar om een heel boek je constant
af te vragen wat er nu eigenlijk aan de hand is, is minder. Schippers
verhaal is één lange gedachtestroom, in korte zinnen beschreven. In het
begin is het wel apart en ben je erdoor verrast maar gaandeweg het
verhaal begint het te irriteren.
Van het verhaal zelf ben ik ook niet onder de indruk. Op zich een leuk
idee. Maar door de manier van vertellen raak je de weg kwijt. Wanneer is
hij waar? Wat wil hij nou eigenlijk? Zijn zus, een tamelijk narrige
psychologe, gelooft hem niet en gaat zelfs mee, om het vervolgens nog
niet te geloven. Ruud zint op bewijs en fixeert zich op een broche die
zijn moeder graag droeg. Dat ding is zoek, als hij dát mee kan nemen uit
vroeger tijden dan heeft hij bewijs. Vervolgens gaat er van alles mis en
wordt het verhaal steeds warriger en schimmiger. Tussendoor rent er ook
een ex-vriendin van Ruud rond in het heden en een violist. Ook is daar
een Celia, die kennelijk een schakel is tussen heden en verleden.
Het begin van het boek is goed maar het verzandt in een soort vage
hersenschimmen van Ruud.
Vreemd vond ik ook dat Ruud in het begin opmerkt dat zijn zus zelden
op een foto staat om een eind verder te lezen dat zus zichzelf overal
vanaf had geknipt omdat zij zich altijd een buitenstaander voelde. Een
beroepsfotgraaf die niet ziet dat er delen van foto's afgeknipt zijn?
In mijn ogen waren er veel te veel personages die er eigenlijk niet
toe deden. Maar misschien was dat wel de opzet van Schippers om de
verwarring completer te maken.
Ik ken wel meer eigenzinnige schrijvers die me wél aanspreken.
Ik geloof dat het komt omdat bij beide schrijvers het taalgebruik zo
nadrukkelijk voorrang heeft. In mijn ogen gaat hier het taalgebruik
boven het verhaal, dat stoort me kennelijk.
Een van de grrls vond het gegeven niet origineel:
"Mijn boek was het niet, en er is ook al het een en ander over
geschreven, dus ik hou het kort. Dat Ruud via foto´s in het verleden zou
kunnen stappen vind ik al een vrij matig gegeven. Het doet me denken aan
een kinder/tv/serie die ik ooit zag, waarin door een foto te maken, of
een hoed op te zetten of een koffer te openen ofzo iets je ergens anders
belandde. Toen vond ik dat fantastisch, nu een beetje flauw. Ook de
poetische stijl is niks voor mij. Toch las het wel makkelijk uit, saai
vond ik het niet, eerder vervelend."
Hoe de ene grrl zich kan ergeren aan iets wat de ander niet stoort:
"Ik sta versteld.. bij sommige dingen heb ik waarschijnlijk inderdaad er
over heen gelezen, maar ik weet eigenlijk zeker (want ik heb dat deels
al gedaan!) dat het me ook bij een tweede keer lezen niet storen zal..
En andere dingen vind ik gewoon wel leuk. Dit bijvoorbeeld: 'Hij rent
naar ze toe, natuurlijk, de kant van Inge en haar vader, hij stompt, de
bal scheert over het net, twee handen van Matti, geopend naast elkaar,
pats, nog hoger, bal naar het blauw, naar de hoogste lucht.'"
Een andere grrl concludeerde:
"Ik vond het begin sterk en het gegeven leuk. Maar eigenlijk verwachtte
(en hoopte) ook ik dat er meer achter zat. Het einde is wat
teleurstellend, er komt geen 'clou'. Dat hoeft ook niet altijd, maar dan
vond ik het toch niet overtuigend genoeg neergezet. Zo blijft het meer
een sprookje zonder diepgang, vind ik. Ik vind het wel goed geschreven
qua taal en stijl e.d."
Dit werd beaamd:
"Hier denk ik eigenlijk hetzelfde over, het bleef allemaal een beetje
hangen. Toch heb ik het wel met plezier gelezen, vond het een
intrigerend, maar tegelijkertijd ook enigszins irritant boek, juist door
die stijl. Ik heb dat wel vaker, zit waarschijnlijk gewoon in mijn aard,
want ik kan nooit kiezen ;-) "
Terecht werd opgemerkt:
"Het boek is genomineerd voor De Gouden Doerian (http://www.goudendoerian.nl/wasnotwas.html)
en heeft de
Libris-prijs gewonnen. Dat is tekenend voor de wisselende reacties die
het boek kennelijk oproept.
De stemming kon ook tijdens het lezen omslaan, zoals deze grrl overkwam:
"Begonnen in 'zie boven'. Zo'n 50 pag's geboeid gelezen. Eerste indruk:
dat doerian- verhaal lijkt me flauwekul. De leeshouding van iemand die
zich niet wenst te identificeren met 't oog van de schrijver. Maar goed,
ik lees verder.
Vond trouwens het vpro-gesprek van afgelopen vrijdag met de schrijver
zeer verhelderend. Het eerste uur was geheel gewijd aan dit boek. Ik
keek als 't ware met hem mee."
Want zij schreef later:
"Uit - dit juniboek van de grrlslijst. Hoewel 'k moet bekennen dat 'k de
laatste pagina's heb doorgeflodderd, was de draad inmiddels kwijtgeraakt.
Gemengde gevoelens dus.
De eerste helft boeide me zeer. Met name het 'spel' met de foto's
fascineerde. Door zo'n oud kiekje heen in die vroegere werkelijkheid
stappen. Deels wel herkenbaar, lijkt me. Want, ach, bestudeer maar es
zo'n oud, zwart/wit kinderkiekje. Je voelt die kokosmat weer kriebelen
onder je knieen, je wilt je kniekousen ophijsen, je ziet je moeder je
strikken strijken boven de stoom van de ketel etc etc. Inderdaad, een
mooi spel en een interessante variant op de gebruikelijke flasbacks en
zo.
Maar in de loop van het verhaal werd het heen-en-weer-gestap me wat al
te gortig. Op een gegegeven moment wandelden geloof ik drie Ruud's (de
hoofdpersoon) door diverse tijdlagen. En begon ik 't wel te bekijken.
Een beeetje geloofwaardig mag 't wat mij betreft wel blijven.
De flitstende, sterk visuele taal beviel me overigens uitstekend..
Minder was dat het geval met het wel buitengewoon flitsende verhaal."
Nu ik de reacties van de andere grrls zo heb samengevat merk ik dat ik
er niet heel veel meer aan toe te voegen heb. Ik weet dat ik verward was
over hoe Ruud terugging. Eerst als volwassene, later werd hij kennelijk
ineens weer een tiener. Dat is niet logisch. Maar het dient het magische
in het verhaal zeer. Want de verwarring moet ook steeds groter worden.
Het hier en nu en het daar en toen zijn niet zo gescheiden en dus ook
niet de hier en nu persoon van Ruud en de daar en toen. En niet alleen
van Ruud maar ook van de andere personen, mits zij ooit gekiekt waren.
Ik genoot en geniet nog na.