Het
overlijden van J.D Salinger in januari 2010 was voor een grrl de
aanleiding om zijn meest bekende en controversiele roman The Catcher in the Rye / De vanger in het graan te nomineren. De Boekgrrls lazen het in augustus 2010, oogstmaand.
Het verhaal
"Als
je het echt allemaal wilt horen, dan wil je waarschijnlijk eerst weten
waar ik geboren ben en wat een waardeloze jeugd ik heb gehad en wat
mijn ouders allemaal gedaan hebben voordat ze mij kregen en meer van
dat soort sentimentele gelul, maar eerlijk gezegd heb ik geen zin om
het daarover te hebben."
Dit is de eerste zin het verhaal
waarmee de zestienjarige Holden Caulfield zichzelf introduceert.
Duidelijk een 'angry young man'. De vertaling is gedaan door Johan Hos
en eerlijk gezegd vind ik de Engelse introductie sterker:
'If you
really want to hear about it, the first thing you'll probably want to
know is where I was born, and what my lousy childhood was like, and how
my parents were occupied and all before they had me, and all that David
Copperfield kind of crap, but I don't feel like going into it.'
Het
verhaal beslaat drie dagen uit het leven van Holden, een verwarde
tiener die achtereenvolgens van drie scholen is verwijderd. Via
regelmatige flashbacks vernemen we meer over details die eerder in zijn
leven hebben plaatsgevonden.
Holden vertelt zijn verhaal enkele
maanden na de gebeurtenissen in het verhaal, vanuit het ziekenhuis waar
hij verblijft om te herstellen van zijn nervous breakdown, oftewel zijn
zenuwinzinking.
Enerzijds zet Holden zich af tegen de wereld van de
volwassenen, anderzijds beklaagt hij zichzelf omdat hij door diezelfde
volwassenen niet voor vol wordt aangezien.
De structuur
Het
verhaal is een raamvertelling (zoals bijv The Canterbury Tales) in vier
afzonderlijke delen. Elk deel wordt afgesloten met een climax. De
structuur van het boek is als een cirkel:aan het eind zijn we weer
terug bij het begin.
In het eerste deel lezen we over Holden's
verblijf op kostschool Pencey tot aan zijn vroegtijdige vertrek, na een
1 op 1 gevecht met zijn kamergenoot. Zeer herkenbaar vond ik zijn
gedrag, een typische adolescent: dat is het niet kunnen overzien van de
consequenties van zijn daden.
Het
tweede deel vertelt over Holden's aankomst in New York en zijn verblijf
in het Edmond hotel.De climax is de confrontatie met Sunny en Maurice,
het hoertje en de portier.
Het derde deel betreft Holden en stemmen
uit het verleden: hij maakt een afspraakje met Sally Hayes,komt de twee
nonnen tegen, spreekt af met een vriend, Carl,denkt aan Jane...
In
hoofdstuk 20 bedrinkt hij zich, hij belt Sally in het holst van de
nacht, laat de plaat voor Phoebe aan scherven vallen, loopt met een
natte kop het Central Park in en is diep ongelukkig. Hij denkt aan zijn
broertje Allie op het kerkhof, heeft begrafenis fantasieen, moet huilen.
Holden
is nu op zijn dieptepunt, blut, dronken, koud en bang. Hij raakt meer
en meer depressief; besluit naar huis te gaan om met Phoebe te praten.
Het
laatste deel beslaat zijn hereniging met Phoebe en Holden deelt
zijn inzichten met de lezer wanneer hij kijkt hoe Phoebe
ronddraait in carrousel. Het verhaal heeft een open einde.
Achtergrondinformatie
The Catcher in the Rye
werd voor het eerst gepubliceerd in Amerika als een feuilleton in
1945-46, en als een boek in 1951. Het boek was ook controversieel omdat
men meende dat Holden Caulfield een slecht voorbeeld was voor jongeren.
In die dagen, vlak na de oorlog, werd Amerika een 'superpower' vanwege
de belangrijke rol die het land had gespeeld tijdens WOII. Het land was
welvarend en zeer conservatief. Men was argwanend ten opzichte van
ieder die
er andere ideeen op nahield, denk bijvoorbeeld aan het communisme. Het was tevens het begin van de Koude Oorlog.
In the Catcher
rebelleert Holden tegen sommige van de gekoesterde sociale waarden.
Bijvoorbeeld, hij draagt een rode pet, en het liefst achterstevoren.
Met deze pet wil Holden laten zien dat hij anders is, uniek. Maar ja,
rood is ook de kleur die geassocieerd wordt met het communisme...
Het
boek kan eveneens gezien worden als een uiting van het opkomende
teenager protest. De film 'Rebel without a Cause', met James Dean, was
erg populair. Of Marlon Brando in 'The Wild Ones'. Rock & Roll kwam
op...
Eerste of hernieuwde kennismaking
Ik denk dat ik dit nu met heel andere ogen lees dan in mijn pubertijd.
Ik
ben in dit boek, gedurende mijn hele leven, al een paar keer begonnen..
Iedere keer hield ik er al snel weer mee op. Ik was vergeten waarom dit
was. Maar na een paar bladzijden, wist ik het weer. De toon in dit boek
bevalt me dus absoluut niet.. Niet het grove taal gebruik, nee echt de
toon.
En toch...had ik het idee, dat ik het deze keer wel uit ga
lezen. Want na 20 bladzijden, vergeet ik die toon al een beetje. Zou
het deze keer wel lukken? Wordt vervolgd ;-)
Mijn editie heeft geen voor- of nawoord, van goedbedoelende Professoren in de Letterkunde etc. Dus ik begin met een open mind.
Jullie
willen vast weten wat ik er nu van vind. Ik denk dat ik het in mijn
eigen adolescentie heb geprobeerd te lezen. Dat ik nog erg van de Jane
Austen en de Jane Eyre was. Verder was ik een erg braaf meisje! Nooit
boos, wel verdrietig, en erg van Grote Schuldgevoelens en wegcijferen.
Dat laatste is lastig, als ze steeds maar beweren dat je niet kunt
rekenen;-).
Hoe dan ook. Ik ben op leeftijd en heb veel geleerd.
Mijn hart gaat uit naar Holden.Je zou hem op willen pakken en hem een
grote knuffel willen geven. Die grove taal, zal ook wel stoerdoenerij
zijn. Ik begrijp dat het voor Roth, Updike etc.een enorm voorbeeld was.
Maar wat is er ondertussen met het Amerikaanse volk gebeurd? Misschien
zouden ze het met z'n allen nog maar eens moeten lezen. Ze zijn
drukdoende weer zéér conservatief te worden.
Dit
boek had ik in 1976 ooit gelezen, ik was toen 24. Het boek dat ik me
van toen herinner, heb ik nu niet gelezen. Ik herinnerde me wel dat het
over een puber ging die bijna alles 'phony' vond. Ik herinner me ook
dat zijn zusje
Phoebe daarop een uitzondering vormde. En zelfs
herinner ik me de draaimolen. Verder herinnerde ik me nauwelijks iets.
Ik dacht dat Holden een opstandige puber was. Dat is hij helemaal niet.
Hij is eigenlijk verschrikkelijk lief.
Over zijn ouders hoor je hem
geen kwaad woord zeggen. En als hij dan afscheid van een leraar neemt,
is alles wat hij over hem zegt misschien een beetje cru, maar beslist
met mededogen. Zo ook met de moeder van een schoolgenoot in de trein.
Hij vertelt haar zelfs allemaal positieve dingen over haar zoon,
terwijl hij die zoon als een pure bullebak ziet. Aan de twee nonnen in
een ontbijtcafé geeft hij zelfs meer geld dan hij feitelijk kan missen.
Op
kinderen is hij ook duidelijk dol. Zijn opstandigheid is eigenlijk
voornamelijk gericht op zijn leeftijdgenoten. En zelfs tegen hen
gedraagt hij zich niet kwaadaardig. Hij doet en zegt gekke dingen - het
lijkt erop dat ie dat niet kan helpen - maar er zit niks gemeens in.
Zoals
ik het nu lees, is hij erg eenzaam. Aangeslagen door de dood van zijn
broertje Allie, teleurgesteld in zijn oudere broer D.B., die ook nog
eens ver weg is, en hij mist zijn zusje Phoebe erg. Het ontbreekt hem
totaal aan motivatie, een levenswil, een doel. Phoebe weet daar
haarscherp haar vinger op te leggen als ze hem vraagt één ding te
noemen waaraan hij plezier beleeft. Hij kan haar geen antwoord geven.
Daarnaast heeft hij natuurlijk last van zijn 16-jarige hormonen. Hij
kan het nauwelijks aan dat zijn kamergenoot Stradlater uitgaat met
jeugdvriendinnetje Jean Gallagher. Dat blijft maar door zijn hoofd
malen. Maar ook in dat opzicht is hij een lieve jongen. Pagina 97: Als
een meisje -nee- zegt, is dat voor hem -nee-, wat anderen daar dan ook
over zeggen.
Een ander verschil: mijn jongere ik las dit boek
destijds ademloos. Ik kon me duidelijk wél met Holden identificeren.
Degeen die ik nu ben, moest het na 2 of 3 hoofdstukjes wegleggen. Ik
werd zélf bijna depressief. Wat me vooral opviel: wat duurden die paar
dagen verschrikkelijk lang! Eén avond duurde voor mijn gevoel drie
dagen, doodmoe werd ik ervan.
Het taalgebruik verraste me niet. Het
gaat te ver om te zeggen dat ik me het herinnerde, buiten het woord
-phony- dan. Een uitdrukkingen als -it killed me- kwam niet als een
verrassing. En de vraag wat er gebeurt met de eenden in de vijver als
het vriest, herinnerde ik me met een glimlach.
Gisteren,
werkend in de tuin, liet ik voor het eerst mijn gedachten gaan over dit
boek. Het boek pakt me niet. Wel voel ik voor Holden. De pubertijd is
voor de meesten toch niet echt de mooiste tijd van hun leven. Maar als
puber/adolescent kon het me niet bekoren. En nu, met al mijn doorstane
ups en downs en huidige inzichten, kom ik niet verder dan; arme Holden.
Wat maakt nou dat decennia lang, mensen juichend dit boek lazen? Het
irriteert me, van mezelf dat ik daarin niet in mee kan gaan. Aan de
andere kant, blij dat het niet meer hoeft. Met de meute mee, bedoel ik.
Misschien las ik het boek, in de verkeerde fases van mijn leven. Als
puber, de woede niet begrijpend, want ik was van de Hogere Gevoelens,
en vooral de Diepe Dalen. En nu zit ik zo lekker in mijn vel, en heb
zelf drie kinderen deze fases doorgesluisd, dat ik denk: Get a grip,
hier een knuffel, en ga iets leuks doen. Ik kan er niet in mee gaan,
denk ik. Dus, waarom die cultboek status? Is het Salinger zelf, met
zijn verborgen bestaan? Ik denk soms van wel. Ik vind het proza ook
niet eens zó goed. Het is natuurlijk vanuit een puberaal standpunt,
maar toch geschreven door een volwassen man.. Dus nee...wel ben ik blij
dat ik het uitgelezen heb. Dan is mijn mening in ieder geval gefundeerd.
Ik
heb het ook ooit gelezen met vooral een 'so what?' reactie.
Het is niet 'mijn' boek. Te Amerikaans? Te mannelijk? In ieder
geval het deed me niets en ik ga het niet nog een keer lezen.
Iemand
vroeg of het nu nog een goed boek was. Daar heb ik over lopen
denken, maar je kan toch een boek dat ooit goed geschreven is bevonden
niet ineens afkeuren? Ik bedoel: goed geschreven blijft goed
geschreven. Iets wat honderd jaar geleden goed was is nog steeds goed,
al beoordelen we het anders. Dus wat vinden we er nu van?
Dat lijkt me al heel duidelijk uit de verschillende meningen: velen
vinden het gedateerd. Maar gaat dat niet vooral om het taalgebruik en
de 'activiteiten' van Holden? In wezen blijft een opgroeiende
puber een opgroeiende puber. Zijn manier van uitdrukken verandert met
de tijd mee, maar het proces blijft hetzelfde. Ik zeg: Ja, ik vind het
in alle opzichten nog steeds een goed boek. En ik heb bij deze mening
niets te maken met de reacties van de Amerikaanse lezers. Het vertelt
over de innerlijke belevingswereld van een tienerjongen, op een manier
waar ik in mee kan gaan. Zelfs al is het een jongen, en een Amerikaan
Deze
klassieker bleek ik, o foei!, nooit eerder gelezen te hebben. Op de een
of andere manier dacht ik altijd dat ik dat wel had gedaan. Gelukkig
heb ik de schade meer dan goed kunnen maken! Het is zo'n boekje om een
heleboel keer te herlezen.
Uitgave en taalgebruik
Ik
lees Engelse uitgave en heb het bijna uit. Ik betrapte me er net op dat
ik dacht "hij zou nu #^#*%@* toch wel eens wat minder mogen vloeken"
Eerder was dat nog "Goh hij kan werkelijk geen zin zeggen zonder een
vloek of schuttingtaal, zo zie je maar het werkt aanstekelijk :-) Maar
eerlijk gezegd had ik het me veel erger voorgesteld omdat een vriendin
het boek erg afgekraakt had. Ik had van haar begrepen dat
Holden een zeer ongepaste nare vervelende jongeman moest zijn,
maar dat vind ik dus helemaal niet. Goed hij is een 'angry young man'
maar in de toon en uitingen herken ik de puber die zich niet goed raad
weet met zichzelf en de wereld om hem heen. Ik ben wat aan het speuren
geweest op internet en gezien de eerste zin vond ik deze korte recensie wel grappig.Ik vond zelfs een quiz. De titel is, zo heb ik inmiddels van Phoebe begrepen ontleend aan het gedicht 'Comin Thro the Rye' van Robert Burns.
Mensen
die dit menen, hebben het boek naar mijn idee te snel weggelegd. Er
zijn verschillende redenen aan te wijzen voor zijn onaangepast gedrag.
Zo is zijn jongere broertje Allie overleden aan een ongeneeslijke
ziekte, voor Holden een cruciale gebeurtenis; verder heeft hij moeite
met het leggen van van contacten; begrijpt niets van meisjes en
seksualiteit Dit alles maakt hem depressief en nogal moeilijk in de
omgang.
Katholieke en
christelijke tijdschriften spraken verontwaardigd over het taalgebruik.
Vulgair. Obsceen. Zeven maanden lang heeft De vanger
op de bestsellerlijst gestaan van de New York Times.Daarna werd het
boek gekozen als boek van de maand van een populaire boekenclub. De vanger
is betekenisvol geweest voor generaties Amerikanen. Overigens citeerde
Holden het gedicht van Burns verkeerd. In plaats van Comin dacht
hij dat er Catching stond.
Ik
heb 3/4 gelezen, en kom t.z.t. met mijn eind conclusie. Veel
herhalingen vind ik wel, "and all ", komt veel voor tussen het vloeken
door. Maar ja het is een adolescent, met stopwoorden. Echt storen doet
het niet.
ik vind het erg leuk, die taal, maar ben zelf nog een beetje puberaal deep down
Ik
heb ook een Engelse uitgave gelezen: een Penguin uit 1974. Misschien is
mijn vloekdrempel een stuk hoger, maar ik hoor Holden nergens vloeken.
Sterker nog, als hij op de school van Phoebe ergens op een muur '-you'
ziet staan (en zo wordt het ook steeds geschreven) probeert hij dat weg
te halen. Het ergert hem enorm dat er overal '-you' staat: If you had a million years to do it, you couldn't rub out even half the '-you' signs in the world. It's impossible.
(p. 208) Mensen die hem niet bevallen, noemt hij 'phonies', over dingen
die hem juist wel bevallen zegt hij 'it killed me'. Maar vloeken hoor
ik hem niet, of, nogmaals, ik ben er te zeer aan gewend.
Nu ik een
paar strepen in de kantlijn heb teruggelezen, viel me inderdaad op dat
er vaak sprake is van -goddam- of -for God's sake-. Maar de
schrijfwijze -you vind ik helemaal passen in de context. Het lijkt me
zelfs een 'hypercorrectie' om dat in latere versies voluit te schrijven.
Aan
de andere kant heb ik wel twijfels over mijn exemplaar. Er wordt hier
gesproken over 4 delen. Mijn uitgave heeft geen delen. Ik ben wel erg
benieuwd waar die delen die eindigen met een climax dan liggen. Ik zou
er zelf drie delen van hebben gemaakt: afscheid van Pencey,
rondlummelen in New York, samenzijn met Phoebe.
In Engeland werd The Catcher
eveneens in 1951 uitgegeven maar gekuisd en aangepast: de Amerikaanse
spelling werd veranderd in Engels; de door de schrijver schuingedrukte
woorden werden 'onschuin' (recht?) gedrukt; woorden zoals 'goddam' en
'fuck' werden verwijderd omdat men meende dat zulk taalgebruik
onacceptabel was. Pas in 1994 publiceerden de uitgeverijen Hamish
Hamilton en Penguin de originele, Amerikaanse versie.
Ik
las een latere vertaling en inmiddels heb ik begrepen dat er eerder een
Engelse versie was die streepjes zette voor bepaalde woorden. In
die van mij staan de woorden voluit geschreven. Vandaar misschien het
verschil in beleving
van de veelheid aan aan vloek - en schutting
woorden. Overigens had ik dat alleen als ik een tijd achterelkaar las.
In kleine stukjes had ik er minder last van. En uiteindelijk past
het wel bij de puber Holden
Enkele vragen
In hoeverre zijn Holden en Sallinger hetzelfde?
Er
zijn vele overeenkomsten aan te wijzen tussen Salinger en zijn
hoofdpersoon Holden. Zo had ook Salinger moeite met school en is ook
hij meerdere malen van school verwijderd. Net als Holden is hij naar
een militaite school gestuurd.
Het milieu van Holden, well to do, komt overeen met Salinger's milieu.
In de biografie lees ik onder meer dat het voltooien van De vanger in het graan een katharsis voor Salinger betekende.
Holden
Caulfield was een karakter waar Salinger continu mee bezig is geweest.
Hij droeg hoofdstukken bij zich tijdens de oorlogsjaren in Europa: het
strand van Normandie, de straten van Parijs en de concentratiekampen
van Nazi Duitsland. Toen Salinger na de oorlog het verhaal eindelijk
voltooide, in Connecticut, was hij enorm opgelucht. Hij wass overtuigd
dat het boek succesvol zou zijn, maar dat het een bestseller zou
worden, dat had hij niet verwacht.
De meeste recensies waren lovend, maar niet alle.
Ik ben benieuwd waar hij volgens jullie zit als hij het verhaal schrijft/vertelt?
Hij
zit/ligt toch in die inrichting of hoe je dat in die tijd noemt. Hij
wordt behandeld voor zijn psychische problemen. Dat staat meteen op de
eerste pagina, het hele verhaal is een terugblik: 'zo is het gekomen'.
Ik
vroeg me dat in het begin ook af, of eigenlijk tegen wie
heeft hij het? Praat hij tegen iemand die tegenover hem zit of richt
hij zich tot de lezer? Het gevoel dat hij dat laatste deed werd steeds
groter. Later in het verhaal werd me duidelijk dat hij in
een "tussenperiode" zit. Tussen het weggestuurd zijn van de ene
school en wat hij over een paar weken? gaat doen. Als ik het goed
begrepen heb werd behandeld , maar ik weet niet meer of het in een
kliniek was. In mijn beeld past dat hij misschien wel van zijn
behandelaar de opdracht had gekregen om zijn verhaal op te schrijven.
ook
heel goed mogelijk imo. De schrijver laat het een beetje in het midden?
Holden wil niet meer kwijt dan hij aan DB heeft willen vertellen. mooi
hè?
Wanneer
Holden het verhaal vertelt, bevindt hij zich op een locatie waar hij
enkele maanden verblijft om te herstellen. Dat kan een ziekenhuis zijn
of een inrichting, het verhaal is daar niet
duidelijk over. Maar
kijk eens naar blz 12: 'Ik rende het hele stuk tot aan de poort en toen
bleef ik even staan om op adem te komen. Eerlijk gezegd heb ik totaal
geen conditie. In de eerste plaats rook ik behoorlijk veel - dat wil
zeggen, vroeger. Nu mag het niet meer. Bovendien ben ik vorig jaar
zestien centimeter gegroeid. Daarom ook kreeg ik praktisch tb en zit ik
nu hier voor al die kloteonderzoeken enzovoort. Maar ik ben behoorlijk
gezond.'
Tel hier bij op dat Holden aan het eind van het verhaal met
een natte kop een nacht in het Central Park doorbracht, in december...
Ja, dat hij geen longontsteking heeft gekregen. Lichamelijk een hele gezonde jongen dus
Ha!
Dat je dan een zon klein en toch betekenisvol zinnetje over het hoofd
ziet! Dus het was niet een psychische instorting, maar een fysieke! Dat
verandert toch het beeld dat overblijft van de jongen
Informatie over de schrijver
Jerome
David Salinger is geboren op 1 januari 1919 en op 27 januari 2010
overleden. Hij was de zoon van een uit Litouwen afkomstige Joodse vader
en een Schot-Ierse moeder. Op de middelbare school boekte hij slechte
resultaten en daarom werd hij op zijn vijftiende naar een militaire
school gestuurd. Daar is hij twee jaar gebleven. Rond deze tijd begon
hij met het schrijven van verhalen. Na een snel afgebroken studie zond
zijn vader hem in 1937 naar Europa, naar Wenen, om daar bij familie in
de vleeshandel te worden ingewijd. Zijn vader had een succesvolle
handel in kaas en ham opgebouwd. (Best interessant, voor iemand van
Joodse afkomst, maar dit terzijde) In Wenen ervoer Salinger
van
dichtbij het antisemitisme van de Weners. In 1939 verbleef hij negen
maanden in Warschau, Polen.Hij heeft dus met zijn neus dichtbij op het
begin van de Tweede Wereldoorlog gezeten. In Warschau heeft men later
een standbeeld voor hem opgericht, hij is er nog steeds populair.
Vervogens
ging Salinger weer terug naar huis. In 1942 trad hij in militaire
dienst. Hij heeft deelgenomen in 1944 aan de Amerikaanse invasie in
Frankrijk, overleefde het Ardennenoffensief. Zijn divisie was een van
de eersten die in Duinkerken aan land gingen. Ook was Salinger een van
de eerste geallieerde soldaten die een bevrijd concentratiekamp betrad.
Na de oorlog kreeg hij last van post traumatische stress en moest in
psychotherapie.
Vanaf 1940 publiceerde Salinger zijn eerste verhalen, maar hij werd vooral beroemd door zijn enige werk van ruimere omvang, De Vanger in het Graan
(1951). Het boek werd in een aantal Engelstalige landen verboden, met
name vanwege 'ongepast taalgebruik' (veel vloeken) en de
openhartige behandeling van seks. Niettemin groeide het boek uit tot
een klassieker, waarin vooral jongeren zich herkenden. Vanaf 1965
leidde Salinger een sterk teruggetrokken leven. Hij was geen
'gemakkelijk' persoon, ook niet voor zijn naaste omgeving.
Teleurgesteld in de literaire wereld hield hij elk contact met de
buitenwereld af. Salinger heeft tijdens zijn leven slechts zo'n
vijfendertig verhalen gepubliceerd, maar niettemin geldt hij als een
van de meest gelezen en meest besproken Amerikaanse schrijvers van de
periode na de Tweede Wereldoorlog.De invloed van Salinger op veel
hedendaagse schrijvers is groot, denk aan Philip Roth, John Updike,
e.a. Mede door zijn zelfgekozen isolement nam zijn literaire talent
haast mythische vormen aan. Hij stierf dit jaar een natuurlijke dood in
het plaatsje Cornish, New Hampshire. Hij werd 91 jaar.
Veel informatie over Salinger valt te vinden in de biografie die onlangs is verschenen van Kenneth Slawenski, 'J.D.Salinger: A Life Raised High' (2010)
Is er een biografie? ik dacht dat Salinger daar niet aan wou meewerken? Maar mijn kennis is verouderd.
De biografie 'J.D.Salinger: A Life Raised High'
is geschreven zonder enige medewerking van de schrijver. Kenneth
Slawenski, de biograaf, is er negen jaar mee bezig geweest. In het
begin van 2010 was de biografie klaar en het is puur toeval dat
Salinger net overleden was. De biografie heeft positieve recensies
gekregen, onder andere omdat Slawenski erin geslaagd zou zijn (en ik
vertaal een beetje vrij) de jonge Salinger meer acceptabel neer te
zetten dan het beeld dat we hebben van een vijandige oude man waarvan
af en toe een glimp op valt te vangen in en rondom zijn kluizenaarshut
in Cornish, New Hampshire. Ook is Slawenski geslaagd in zijn
poging te laten zien dat Salinger veel van zijn eigen ervaringen
in The Catcher in the Rye heeft verwerkt, zonder er een psychodrama van te maken.
Dank, ik heb die van Ian Hamilton, de vertaling, ooit bij de Slegte gevonden uit 1988: 'Op zoek naar J.D.Salinger'
Samenvatting Janneke