Günter Grass: De rokken van de ui


Heel Duitsland stond op z'n kop vorig jaar toen 'het geweten van het vaderland', de auteur Günter Grass, bekende dat ook hij deel had uitgemaakt van 'het woord en de twee letters': De Waffen-SS. Iedereen wist dat hij als kind (16 jaar) deel had uitgemaakt van het Duitse leger, maar niet dat het bij de gehate afdeling met het woord en de twee letters was geweest. Iedereen viel over de man heen die Bekende Duitsers er bij de haren bijsleepte als het om hun daden tijdens de oorlog ging. Niemand ontkwam daar aan. Maar zeggen dat hij,  juist hij, deel had uitgemaakt van de meest gehate afdeling van het leger, dat had hij ook niet gedaan.

Naast het (mooi gebonden) boek is er ook een klein boekje verschenen met het interview dat de auteur gaf bij het verschijnen van dit boek, voorafgegaan door een toelichting van Antoine Verbij. Heel bijzonder om dit eerst te lezen. Het zet de zaken weer even op een rijtje en geeft een goed inzicht in de Duitse reactie.

De achterflap:

In De rokken van de ui vertelt de nestor van de Duitse literatuur wat er voorafging aan zijn schrijverschap. Grass beschrijft op weergaloze wijze zijn jeugdjaren; de grutterswinkel van zijn ouders in Dantzig, zijn heimelijke bioscoopbezoek, de benauwende omgeving van zijn ouderlijk huis en zijn rekrutering bij de Waffen-ss, een onthulling die tot een wereldwijde rel leidde. Het boek begint in 1939 bij het uitbreken van de Tweede Wereld oorlog en eindigt op het moment dat hij samen met zijn vrouw Anna, een balletdanseres, naar Parijs verhuist, waar hij zijn eerste roman, De blikken trommel, schrijft.

De rokken van de ui is niet alleen een ontroerende persoonlijke geschiedenis, het is ook een geschiedenis van Duitsland en van de wereld. Het is een aaneenschakeling van mooie en ook pijnlijke herinneringen en persoonlijke verhalen die samen een schitterend panorama vormen van de twee decennia tussen 1939 en 1959. Günter Grass bewijst er zijn status mee als een van de belangrijkste hedendaagse schrijvers.

Beginnend bij het begin, als hij twaalf jaar oud is en de Vrijstaat Dantzig, zijn woonplaats, door Hitler wordt geannexeerd, pelt de schrijver de ui van de herinnering. Als je in een uit snijdt moet je huilen, als je pelt vallen er wat minder tranen. En de kern van het graven in de herinnering is, 'had ik het kunnen weten dat het zo fout was'. Ik moet zeggen dat ik dat ten zeerste betwijfel. Het kind Grass dat met passie de plaatjes van sigarettenpakjes verzameld waarop zich afbeeldingen bevinden van de kunstwerken van de groten van Europa, dat zich op die manier al van jongst af aan kunstgeschiedenis bijbrengt en al heel jong weet dat ook hij kunstenaar wil worden, hoe had dit kind de retoriek en de wreedheid van Hitler moeten kunnen doorzien? Ik kan me voorstellen dat je terug wilt naar de kern, wilt begrijpen, schaamte wil wegwerken, maar een kind van 16 verantwoordelijk houden voor zoiets groots en onoverzichtbaars vanuit zijn jonge leven, nee dat geloof ik niet. De kindsoldaten in Liberia en Sierra Leone worden onder leiding van psychologen terug gebracht naar een 'normaal' leven. Ik denk dat zoiets ook had moeten gebeuren met de jonge jongens van toen die op het allerlaatste moment als kinderen in de meest verschrikkelijke situaties terecht komen aan het oostfront. Daar ingezet worden waar een heel leger van volwassenen eigenlijk niet eens meer weet wat ze doen. Grass ontsnapt ook dankzij geluk en niet dankzij kennis aan de dood.

Hij beschrijft het allemaal geweldig. Wel gaat de auteur er vanuit dat de lezer al zijn boeken gelezen heeft en verwijst regelmatig naar personages in eerdere boeken waarin hij doorleefde situaties al eerder verwerkt heeft. Dat is af en toe best even lastig lezen, maar het is een tocht door het leven die de moeite waard is om er rustig voor te gaan zitten. Om weer eens te zien hoe tijd, plaats en omgeving je leven bepalen. Hoe weinig mogelijkheden een kind heeft om te overzien, om te doorgronden, om altijd de juiste vragen te stellen. 'Waarom stelde je die vragen niet' vraagt Grass zich telkens af. Waarom vraag je niet waarom bepaalde mensen zo maar verdwijnen? Waarom accepteer je dat mensen ter plekke worden geëxecuteerd en ga je door met het leven van alle dag? Alleen die ene jongen, van wie de vader naar de BBC luisterde, die wist meer als de rest en ook hij verdween, niet voorgoed, Grass komt hem op latere leeftijd nog weer tegen, maar toch wel uit het beeld van zijn jeugd.

Grass vertelt zijn verhaal tot 1958. Zijn ontwikkeling na de oorlog komt ook ter sprake. Eerst in een Amerikaans gevangenenkamp waar het even duurt voordat hij overtuigd is van wat er allemaal werkelijk gebeurd is. Welke gruweldaden verricht zijn. En waar hij zich ook verbaast over het feit dat de blanke soldaat uit Virginia weigert rechtstreeks te spreken met zijn zwarte collega's en tegen anderen zegt "zeg even tegen die nikker dat .....". Zijn dobbelspel met Joseph (de huidige paus?). Vervolgens zijn terugkeer naar Düsseldorf en het werk als steenhouwer en daarna zijn verblijf in Berlijn en zijn studie aan de kunstacademie.

Interessant aan dat gedeelte van het boek is dat het een mooi inzicht geeft in de ontwikkelingen in de kunst in de periode na de tweede wereldoorlog. De conflicten die ontstonden tussen de aanhangers en de tegenstanders van de abstracte kunst.

Beslist een aanrader dit boek. En ik denk ook weer uiterst actueel. Want waarom liep een heel volk achter een cowboy uit Texas aan in een oorlog waarvan nu ook de meerderheid van de VS spijt heeft? Hoe lopen die Amerikaanse jongens in Irak rond na vier jaar? Willen zij ooit de waarheid weten waarom die oorlog werd begonnen? Krijgen wij ooit de kans de waarheid te vernemen waarom Balkende en cs achter die cowboy aanliep? Krijgen wij ooit de kans die ui te pellen? Denk het niet, volgens Grass moet je daarvoor volledig zijn overwonnen en totaal verslagen.  Balkende is weer premier met een nieuw regeringsakkoord en ook Bush werd ondertussen herkozen. Maar mocht Jan Peter de ui van zijn VOC-mentaliteit eens willen pellen dan raad ik hem dit boek aan. Grass doet het grondig en legt elke schil onder de microscoop in poëtische, hier en daar behoorlijk ingewikkelde, maar heel intrigerende taal en verliest daarbij de jongen die hij was geen moment uit het oog. Ontroerend.

Eisjen
april 2007

 

 

Yes Eisjen zet hem op. Niet alleen gaan er een hoop soldaten dood daar in Irak, maar er komen er ontzettend veel totaal verknipt van terug.Alle politici zouden meer van dit soort boeken moeten lezen!! Laat ik op houden ik kan zo nog uren door gaan. Ik heb het nog niet gelezen, maar dit klinkt zeer interessant.Mooie samenvatting.

 


Uitgeverij Meulenhoff
480 Blz.
ISBN: 978 90 290 788 8

Antoine Verbij 'Bij de rokken van de ui. De affaire-Grass'
ISBN 978 90 290 7897 9
 

Schrijver Günter Grass, ‘de leraar van Duitsland’, heeft een geheim opgebiecht.
Als tiener trad hij toe tot de Waffen SS. Waarom verzweeg hij zijn verleden? Duitsland staat op zijn kop.
Lees verder bij de NRC

De overeenkomsten tussen Günter Grass en paus Benedictus
Hebben Günter Grass en paus
Benedictus XVI in 1945 nou wel of niet met elkaar gedobbeld in een Amerikaans krijgsgevangenkamp?
In De rokken van de ui heeft Grass het alleen maar over een lotgenoot die Joseph heette. Dat zou een gelovige jongen zijn geweest, die grossierde in dogma’s, en in het spel veel veine had. ‘Hij gooide altijd beter dan ik’, lezen we, ‘en citeerde bij het dobbelen de heilige Augustinus alsof diens bekentenissen in het Latijn voor hem lagen.’
Lees verder bij de NRC
 

Gdansk (Pools: Gdańsk. Nederlands ook wel: Dantzig) is hoofdstad van Pommeren en een hanzestad in Polen. (...) De stad had de status van vrijstaat onder toezicht van de Volkenbond (Vrije Stad Danzig (1920-1939)). De bevolking was toen grotendeels Duits, maar de Poolse minderheid had recht op eigen instellingen, zoals scholen en postkantoren.
(Lees verder)
 

Günter Grass 'Trots zijn op je land is stompzinnig'
28-07-2001
door Yoeri Albrecht en Christian Stahl
Toen Günter Grass de Nobelprijs voor literatuur kreeg, zeiden sommigen dat hij de prijs niet waard was vanwege zijn gescheld op Duitsland. Dat kan Grass niets schelen, elk nationaal gevoel is hem vreemd. Een interview over de Duitse 'Leitkultur', euthanasie, rechts-extremisme en voetbal.
Lees verder bij VN

Duitslandweb met nog meer achtergrondinformatie bij de verschijning van dit boek

Boekgrrls over Mijn Eeuw, van Grass

Eveneens aanbevolen:
De verzetsvrouw en de SS'er

 

Boekgrrls

Laatste keer bijgewerkt: 03/04/07  Eisjen