Ad Verbrugge: Tijd van onbehagen
Filosofische essays over een cultuur op drift


Met een zucht heb ik zojuist de laatste pagina van het boek "Tijd van onbehagen" van Ad Verbrugge omgeslagen. En ik weet niet of het een zucht van opluchting is (eindelijk heb ik het boek uit) of een zucht van ellende en onbestemde gevoelens. 

Ik heb dit boek, wat bestaat uit 7 met elkaar verband houdende doch apart te kunnen lezen- essays in 4 maanden gelezen (tussen alle andere boeken door). Het is dus geen roman wat je even lekker leest voor het slapen gaan of in de bus, althans ik zou dat niet kunnen. Het vereist concentratie en zeer regelmatig zinnen herlezen en dan nog liet ik vaak zinnen maar gaan, omdat de betekenis mij door de verdere context van de tekst globaal wel duidelijk werd. Het is een boek wat een 2e, 3e maal herlezen verdient. Het laat mij echter met een beklemmend gevoel en de gedachte "potverdorie: die Ad heeft toch op een aantal punten wel gelijk", maar eigenlijk wil ik hem geen gelijk geven! 

Ik heb het boek gekocht tijdens de dag van de filosofie in Tilburg en in mijn mail van 17-04 jl. schreef ik het volgende: 

"De discussie tussen Paul Cobben (hoogleraar Filosofie Tilburg) en Ad Verbruggen ging m.n. over het boek van Ad (Tijd van onbehagen) waarin de jaren '60 worden bekritiseerd als een van de oorzaken van de huidige cultuur (die door menigeen als op drift wordt ervaren). Paul (als "product" van de jaren '60) was het daar duidelijk niet mee eens. Er is ook veel ophef over: of je bent het helemaal eens met de schrijver (filosoof) of helemaal niet. Maar het kan als een zwartgallig en pessimistisch boek worden gezien; ik ga het met een leergierige en neutrale blik lezen. Voor degenen die ook geïnteresseerd zijn hierbij al een korte samenvatting: 

Aan het begin van het nieuwe millennium zijn diverse maatschappelijke problemen zichtbaar geworden, die niet langer kunnen worden begrepen vanuit de gangbare begrippen en categorieën. Voorbeelden hiervan zijn het verschijnsel zinloos geweld en de spanning tussen religie en cultuur. In een zevental nauw met elkaar samenhangende essays maakt de filosoof Ad Verbrugge inzichtelijk dat de problemen waarmee de postmoderne Westerse samenleving kampt, kunnen worden begrepen als uitingen van een cultuur op drift. Steunend op filosofen uit westerse traditie - onder wie Aristoteles en Hegel, Heidegger en Fukuyama - kritiseert hij het discours dat de laatste decennia in politieke en maatschappelijke discussies de overhand heeft. Zijn toon is nu eens beschouwelijk en nuchter, dan weer heftig en betrokken, maar steeds tracht hij de vele kanten van de onderwerpen toegankelijk en verhelderend voor het voetlicht te brengen."

De essays gaan over:
1. Zinloos geweld
2. Grenzen van de markt
3. De spiegel van Irak
4. Oorlog en vrede
5. De vorming van Europa
6. De dood van God?
7. Wat is de Matrix

Het is erg lastig de 7 essays samen te vatten, maar de kern van Verbruggen' betoog kwam er voor mij erop neer dat door het loslaten van religie de culturen/samenlevingen (en de mensen die daarvan deel uit maken) op drift zijn geraakt en dat men minder goed in staat zijn om de bovenindividuele machten of sferische machten die elke men in/bij zich heeft, te kunnen beheersen. Daardoor ontstaat een toename van zinloos geweld en het werkelijk individualistisch denken ("maximum aan genot, een minimum aan pijn"). Mensen kunnen zich niet vermaken en vervelen zich, zien minder in het leven zelf de zin van het bestaan, maar zoeken naar andere zinsvormen. Ik weet niet of Ad blij zou zijn met deze hele beknopte samenvatting, ongetwijfeld zou hij er meer woorden voor nodig hebben. Het boek heeft ook wel veel herhalingen in verschillende vormen in zich (op zich fijn voor mij: dan beklijft het beter), maar wat minder vakjargon en bombastische woorden had wel gemogen. Tenminste, als hij het voor een breder publiek toegankelijk wil maken, maar misschien is dat niet zijn bedoeling.

Ik weet niet of jullie nog deze mail aan het lezen zijn, ik zal proberen met enkele citaten de kern van het boek weer te geven:

"Een samenleving die geen werkelijke deugd nastreeft en het eigen kwaad niet onderkent, is een samenleving die zich ook niet kan verzoenen met het geweld waaraan zij blootstaat. Geweld lokt in dat geval slechts meer geweld uit en de woestenij groeit. Zo bezien is zinloos geweld precies wat het is: het geweld dat in zijn zinloosheid de tendens of zin van de moderne samenleving zelf aanduidt, namelijk zinloosheid. Het is deze zinloosheid die zich in het zinloze geweld op zichzelf wreekt.

"Door de grenzeloze exploitatie van de consumptieve levenshouding vanuit de illusoire suggestie van individuele vrijheid en de daarmee samenhangende afbraak van kleinschalige verbanden ondermijnt ze uiteindelijk zichzelf, zowel in biologische als in culturele zin. Dit manifesteert zich in een toename van geweld, corruptie, juridificatie, disciplineproblemen, gezinsproblemen enz."

De navolgende zin heeft mij behoorlijk gestoord: 

"Hij die God dood heeft verklaard, heeft wellicht de aard van zijn leven niet goed begrepen". 

Deze zin is de slotzin van een van de essays en in pagina's daaraan voorafgaand legt Verbruggen uit hoe de religie een enorme invloed op ons leven nog steeds uitoefent, zonder dat we ons daarvan bewust zijn. Dat begrijp ik wel degelijk; veel van de algemeen geldende normen en waarden komen ook uit het geloof, maar het druipt er toch een beetje vanaf dat als je geen religie hebt omarmd je toch de zin van het leven minder goed kan vatten. O.a. de enorme belangstelling voor filosofie, new-age e.d. zou daaruit voort komen. Mensen zoek nu eenmaal naar de zin van het bestaan.

Het essay over de vorming van Europa is vreselijk interessant, wetende dat Verbruggen de essay heeft geschreven obv een concept-tekst van de Europese grondwet. Hij voorspelt min of meer wat nu is gebeurd: nee tegen de grondwet!

Het boek is weliswaar in 2004 verschenen, maar veel van de essays dateren van begin 2000, waardoor de door Verbruggen' ten toon gespreide inzichten wat mij betreft vooruitziend zijn. De afgelopen 2 jaar is de mening van de maatschappij aanzienlijk veranderd tov de onderwerpen die Verburggen' behandeld. Ik kan me levendig voorstellen dat hij in 2000 op een aantal onderdelen nog voor gek werd versleten

Ik houd er maar mee op. Ik moest dit even kwijt....Ik weet niet of ik een goed inzicht in het boek heb kunnen geven! Ik ben er nog helemaal ondersteboven van en nog steeds aan het nadenken waar ik het nu wel mee eens ben en waarmee niet.

Marjan P.

Dank je Marian, je hebt wel degelijk een goed inzicht in het boek kunnen geven. Ik neig naar discussie, maar ik doe het niet, want ik vind dat nogal arrogant van mezelf. :-) Ik weet ook niet of ik het zou kunnen opbrengen om het boek te lezen. Ik doe je mail wel in het bewaarmapje. Je weet maar nooit.

Eén ding is zeker: de neergang van het onderwijs is in de jaren '60 en '70 begonnen. Ik was scholier, student en beginnend lerares in die jaren en herinner me ze als in veel opzichten bevrijdend, maar ken van nabij ook gevallen van mensen die zich niet staande hebben kunnen houden in een tijd waarin alle waarden omver werden geblazen. Zelf ontdekte ik in die dagen het agnosticisme als de levenshouding die het best bij mij paste en dat is altijd zo gebleven. En het was -bijvoorbeeld- prettig om te kunnen gaan samenwonen (i.p.v. trouwen) zonder dat dat ophef gaf. Maar ik realiseer me - meer dan toen - ook dat ik als kind wel de solide basis van de jaren vijftig heb meegekregen.








ISBN9058751295
285 pagina's

Tegenlicht: filosoof Ad Verbrugge
'Bevangen in vrijheid', deel 1 van het drieluik "In het Gareel", Tegenlicht, VPRO, 2004.
VPRO - zomergasten

Bevangen in vrijheid
Gesprek met filosoof 
Ad Verbrugge
VPRO

Ad Verbrugge hakt in zeven opeenvolgende essays ongenadig in op de nefaste gevolgen van het individualisme, het consumentisme, het liberale kapitalisme, het universalisme en zelfs de ganse Verlichting waarvan de huidige Westerse samenleving doordesemd is. Dat leidt de auteur af uit het stijgend aantal geweldsdelicten, de toenemende onverschilligheid, de groeiende onverantwoordelijkheid en de tendens naar solipsisme. De oorzaak is volgens Ad Verbrugge de ‘verabsolutering van de individuele vrijheid’ die tendeert naar calculerend consumentisme en een asociale samenleving. (meer bij de VVD)

Wat is de Matrix?
Over techniek en de vraag naar een nieuwe innerlijkheid
Vrije Universiteit Amsterdam

‘ZINLOOS’ GEWELD
Over misdaad en straf in een tijd van cultuurverlies
Vrije Universiteit Amsterdam

Tijd is leven
Veel mensen hebben interesse in het onderwerp ‘time-management’ omdat ze verwachten te zullen leren om nóg meer te presteren in nóg minder tijd. Dat is echter niet aan de orde. Time Management gaat om het maken van bewuste keuzes, om prioriteiten stellen. 
Vrije Universiteit Amsterdam

Boekgrrls

Laatste keer bijgewerkt: 02/08/05  Eisjen

Terug naar top pagina