Met een zucht heb ik zojuist de laatste pagina van het boek "Tijd van
onbehagen" van Ad Verbrugge omgeslagen. En ik weet niet of het een zucht
van opluchting is (eindelijk heb ik het boek uit) of een zucht van ellende
en onbestemde gevoelens.
Ik heb dit boek, wat bestaat uit 7 met elkaar
verband houdende doch apart te kunnen lezen- essays in 4 maanden gelezen
(tussen alle andere boeken door). Het is dus geen roman wat je even lekker
leest voor het slapen gaan of in de bus, althans ik zou dat niet kunnen.
Het vereist concentratie en zeer regelmatig zinnen herlezen en dan nog
liet ik vaak zinnen maar gaan, omdat de betekenis mij door de verdere
context van de tekst globaal wel duidelijk werd. Het is een boek wat een
2e, 3e maal herlezen verdient. Het laat mij echter met een beklemmend
gevoel en de gedachte "potverdorie: die Ad heeft toch op een aantal punten
wel gelijk", maar eigenlijk wil ik hem geen gelijk geven!
Ik heb het boek
gekocht tijdens de dag van de filosofie in Tilburg en in mijn mail van
17-04 jl. schreef ik het volgende:
"De discussie tussen Paul Cobben
(hoogleraar Filosofie Tilburg) en Ad Verbruggen ging m.n. over het boek
van Ad (Tijd van onbehagen) waarin de jaren '60 worden bekritiseerd als
een van de oorzaken van de huidige cultuur (die door menigeen als op drift
wordt ervaren). Paul (als "product" van de jaren '60) was het daar
duidelijk niet mee eens. Er is ook veel ophef over: of je bent het
helemaal eens met de schrijver (filosoof) of helemaal niet. Maar het kan
als een zwartgallig en pessimistisch boek worden gezien; ik ga het met een
leergierige en neutrale blik lezen. Voor degenen die ook geïnteresseerd
zijn hierbij al een korte samenvatting:
Aan het begin van het nieuwe
millennium zijn diverse maatschappelijke problemen zichtbaar geworden, die
niet langer kunnen worden begrepen vanuit de gangbare begrippen en
categorieën. Voorbeelden hiervan zijn het verschijnsel zinloos geweld en
de spanning tussen religie en cultuur. In een zevental nauw met elkaar
samenhangende essays maakt de filosoof Ad Verbrugge inzichtelijk dat de
problemen waarmee de postmoderne Westerse samenleving kampt, kunnen worden
begrepen als uitingen van een cultuur op drift. Steunend op filosofen uit
westerse traditie - onder wie Aristoteles en Hegel, Heidegger en Fukuyama
- kritiseert hij het discours dat de laatste decennia in politieke en
maatschappelijke discussies de overhand heeft. Zijn toon is nu eens
beschouwelijk en nuchter, dan weer heftig en betrokken, maar steeds tracht
hij de vele kanten van de onderwerpen toegankelijk en verhelderend voor
het voetlicht te brengen."
De essays gaan over:
1. Zinloos geweld
2. Grenzen van de markt
3. De spiegel van Irak
4. Oorlog en vrede
5. De vorming van Europa
6. De dood van God?
7. Wat is de Matrix
Het is erg lastig de 7 essays samen te vatten, maar de kern van
Verbruggen' betoog kwam er voor mij erop neer dat door het loslaten van
religie de culturen/samenlevingen (en de mensen die daarvan deel uit
maken) op drift zijn geraakt en dat men minder goed in staat zijn om de
bovenindividuele machten of sferische machten die elke men in/bij zich
heeft, te kunnen beheersen. Daardoor ontstaat een toename van zinloos
geweld en het werkelijk individualistisch denken ("maximum aan genot, een
minimum aan pijn"). Mensen kunnen zich niet vermaken en vervelen zich,
zien minder in het leven zelf de zin van het bestaan, maar zoeken naar
andere zinsvormen. Ik weet niet of Ad blij zou zijn met deze hele beknopte
samenvatting, ongetwijfeld zou hij er meer woorden voor nodig hebben. Het
boek heeft ook wel veel herhalingen in verschillende vormen in zich (op
zich fijn voor mij: dan beklijft het beter), maar wat minder vakjargon en
bombastische woorden had wel gemogen. Tenminste, als hij het voor een
breder publiek toegankelijk wil maken, maar misschien is dat niet zijn
bedoeling.
Ik weet niet of jullie nog deze mail aan het lezen zijn, ik zal proberen
met enkele citaten de kern van het boek weer te geven:
"Een samenleving die geen werkelijke deugd nastreeft en het eigen kwaad
niet onderkent, is een samenleving die zich ook niet kan verzoenen met het
geweld waaraan zij blootstaat. Geweld lokt in dat geval slechts meer
geweld uit en de woestenij groeit. Zo bezien is zinloos geweld precies wat
het is: het geweld dat in zijn zinloosheid de tendens of zin van de
moderne samenleving zelf aanduidt, namelijk zinloosheid. Het is deze
zinloosheid die zich in het zinloze geweld op zichzelf wreekt.
"Door de grenzeloze exploitatie van de consumptieve levenshouding vanuit
de illusoire suggestie van individuele vrijheid en de daarmee
samenhangende afbraak van kleinschalige verbanden ondermijnt ze
uiteindelijk zichzelf, zowel in biologische als in culturele zin. Dit
manifesteert zich in een toename van geweld, corruptie, juridificatie,
disciplineproblemen, gezinsproblemen enz."
De navolgende zin heeft mij behoorlijk gestoord:
"Hij die God dood heeft
verklaard, heeft wellicht de aard van zijn leven niet goed begrepen".
Deze
zin is de slotzin van een van de essays en in pagina's daaraan voorafgaand
legt Verbruggen uit hoe de religie een enorme invloed op ons leven nog
steeds uitoefent, zonder dat we ons daarvan bewust zijn. Dat begrijp ik
wel degelijk; veel van de algemeen geldende normen en waarden komen ook
uit het geloof, maar het druipt er toch een beetje vanaf dat als je geen
religie hebt omarmd je toch de zin van het leven minder goed kan vatten.
O.a. de enorme belangstelling voor filosofie, new-age e.d. zou daaruit
voort komen. Mensen zoek nu eenmaal naar de zin van het bestaan.
Het essay over de vorming van Europa is vreselijk interessant, wetende dat
Verbruggen de essay heeft geschreven obv een concept-tekst van de Europese
grondwet. Hij voorspelt min of meer wat nu is gebeurd: nee tegen de
grondwet!
Het boek is weliswaar in 2004 verschenen, maar veel van de essays dateren
van begin 2000, waardoor de door Verbruggen' ten toon gespreide inzichten
wat mij betreft vooruitziend zijn. De afgelopen 2 jaar is de mening van de
maatschappij aanzienlijk veranderd tov de onderwerpen die Verburggen'
behandeld. Ik kan me levendig voorstellen dat hij in 2000 op een aantal
onderdelen nog voor gek werd versleten
Ik houd er maar mee op. Ik moest dit even kwijt....Ik weet niet of ik een
goed inzicht in het boek heb kunnen geven! Ik ben er nog helemaal
ondersteboven van en nog steeds aan het nadenken waar ik het nu wel mee
eens ben en waarmee niet.
Marjan P.
Dank
je Marian, je hebt wel degelijk een goed inzicht in het boek kunnen
geven. Ik neig naar discussie, maar ik doe het niet, want ik vind dat
nogal arrogant van mezelf. :-) Ik weet ook niet of ik het zou kunnen
opbrengen om het boek te lezen. Ik doe je mail wel in het bewaarmapje.
Je weet maar nooit.
Eén
ding is zeker: de neergang van het onderwijs is in de jaren '60 en '70
begonnen. Ik was scholier, student en beginnend lerares in die jaren en
herinner me ze als in veel opzichten bevrijdend, maar ken van nabij ook
gevallen van mensen die zich niet staande hebben kunnen houden in een
tijd waarin alle waarden omver werden geblazen. Zelf ontdekte ik in die
dagen het agnosticisme als de levenshouding die het best bij mij paste
en dat is altijd zo gebleven. En het was -bijvoorbeeld- prettig om te
kunnen gaan samenwonen (i.p.v. trouwen) zonder dat dat ophef gaf. Maar
ik realiseer me - meer dan toen - ook dat ik als kind wel de solide
basis van de jaren
vijftig heb meegekregen.
|
ISBN9058751295
285 pagina's
Tegenlicht: filosoof Ad Verbrugge
'Bevangen in vrijheid', deel 1 van het drieluik "In het Gareel", Tegenlicht, VPRO, 2004.
VPRO
- zomergasten Bevangen in vrijheid
Gesprek met filosoof
Ad Verbrugge
VPRO
Ad Verbrugge hakt in zeven opeenvolgende essays ongenadig in op de nefaste gevolgen van het individualisme, het consumentisme, het liberale kapitalisme, het universalisme en zelfs de ganse Verlichting waarvan de huidige Westerse samenleving doordesemd is. Dat leidt de auteur af uit het stijgend aantal geweldsdelicten, de toenemende onverschilligheid, de groeiende onverantwoordelijkheid en de tendens naar solipsisme. De oorzaak is volgens Ad Verbrugge de ‘verabsolutering van de individuele vrijheid’ die tendeert naar calculerend consumentisme en een asociale
samenleving. (meer bij de VVD)
Wat is de Matrix?
Over techniek en de vraag naar een nieuwe innerlijkheid
Vrije
Universiteit Amsterdam
‘ZINLOOS’ GEWELD
Over misdaad en straf in een tijd van cultuurverlies
Vrije Universiteit
Amsterdam
Tijd is leven
Veel mensen hebben interesse in het onderwerp ‘time-management’ omdat ze verwachten te zullen leren om nóg meer te presteren in nóg minder tijd. Dat is echter niet aan de orde. Time Management gaat om het maken van bewuste keuzes, om prioriteiten stellen.
Vrije Universiteit
Amsterdam
|