Guiseppe Tomasi, de laatste prins van Lampedusa (1896-1957) heeft
slechts één boek geschreven. Deze klassieker van de Itliaanse
literatuur, nu in een nieuwe vertaling bij Atheneum - Polak & van
Gennep uitgegeven.
Een schitterende historische roman die zich
afspeelt op Sicilië als er in 1860 een eind komt aan de macht van het Huis
van Bourbon en de burgerij onder aanvoering van Garibaldi
de macht overneemt.
Politiek van meer dan honderd jaar oud, maar
vandaag direct toepasbaar. Wat te denken van Tancredi, de neef van de
prins van Salina die de situatie naar zijn hand zet. Een intelligente
jongeman met:
(...) het vermogen zich snel aan te passen, de mondaine
scherpzinnigheid, de aangeboren kunst van het nuanceren, die hem in
staat stelde om de demagogische taal te spreken die in de mode was en
tegelijkertijd toch tegenover ingewijden te laten doorschemeren dat
het om een tijdverdrijf ging....(...)
Wanneer deze geboren politicus en getogen edelman de prins
laat weten dat hij zich bij de republikeinen aan wil sluiten en de prins
vindt dat zij aan de kant van de koning horen te staan, dan antwoord
deze opportunist:
"Als wij er niet bij zijn, zorgen zij voor
een republiek. Als we willen dat alles blijft zoals het is, moet alles
anders worden".
Dat past toch bij elke politicus? Doe net alsof je
vooraan op de barricaden staat voor de meest revolutionaire
veranderingen (een eind aan de regentenpolitiek) en zit je eenmaal in je
torentje, of achter het gewenste ministersbureau dan worden de tijden
weer als vanouds.
De prins van Salina ziet aan het eind van zijn
leven het verleden en de toekomst als volgt:
"De rijkdom was in de vele eeuwen van haar
bestaan omgezet in ornament, weelde, genoegens: louter hierin. De
afschaffing van de feodale rechten had niet alleen aan de priviliges
een eind gemaakt, maar tegelijk ook aan de plichten. De rijkdom had,
als oude wijn, onderin het vat de droesem achtergelaten van de
hebzucht, van de goede zorgen, van de voorzichtigheid ook, zodat
alleen de gloed en de kleur bewaard waren gebleven. En op deze manier
hief ze tenslotte zichzelf op: deze rijkdom, die haar bestemming had
bereikt, bestond nog slechts uit etherische oliën, en net als
ethirische oliën vervluchtigde zij in hoog tempo."
Hij is zich bewust van wat is en van wat gaat
verdwijnen. Bewust ook dat je geld nodig hebt om de revolutie naar je
hand te zetten om te zorgen dat alles blijft zoals het is. En als dat
geld vervluchtigd is, dan is er slechts één oplossing. Je geeft je
neef toestemming om te trouwen met de bloedmooie dochter van de
steenrijke, maar hoogst onbeschaafde burgemeester. Daarbij ga je
volkomen voorbij aan het geluk van je dochter, die smoorverliefd is op
haar neef. Die neef vindt overigens het naïve kind wel elegant en
uiterst beschaafd, maar heeft veel liever primitief vuur in zijn handen.
Een vuur dat ook nog eens voor "boekhoudkundige opwinding" kan
zorgen.
Als de huis-jezuïet en privé biechtvader
voorzichtig probeert aan te geven dat hiermee misschien een verkeerd pad
wordt ingeslagen reageert de prins met:
"We zijn niet blind, beste pater, we zijn
slechts mensen. We leven in een werkelijkheid die in beweging is en
waaaraan wij ons proberen aan te passen zoals algen meebuigen met de
stromingen van de zee."
Van een gewoon mens zou gezegd worden "die
waait met elke wind mee", maar in deze bewoordingen wordt en blijft
het allemaal een nobele zaak. En als je je dan met het steenrijke, maar
onbeschaafde volk inlaat dan kom je o.a. in de volgende, banale, maar
uiterst wezenlijke conflict situatie. De prins denkt dat hij zich aan het volk
moet aanpassen en de burgerman denkt zich aan te kunnen passen
aan de adel. Voor de eerste maaltijd met de vader van de bruid heeft de
prins, 'om de gast niet in verlegenheid te brengen', zich niet in
avondkleding gestoken. De vader van de bruid heeft echter zijn beste
beentje voor gezet.
"Maar nu, gevoelig als hij was voor
symbolen en voortekenen, ontwaarde hij in die witte das en die twee
zwarte panden die de trap van zijn huis opkwamen de revolutie zelf.
Hij, de prins, was niet langer de rijkste grondbezitter van
Donnafugata, en daar kwam nu nog eens bij dat hij zich gedwongen zag
een gast die zich op goede gronden in avondkledij had gestoken, te
ontvangen in tenue de ville."
Prachtig in alle banaliteit. Een dergelijke
eenvoudige scene beschrijft een omwenteling. Toevoer van vers bloed in
oude geslachten om via 'nivellering van de standen' te komen tot nieuwe
rijken en oude machtigen. Via "kortstondig vleselijk geluk"
financiële zekerheid.
Niet alleen weet Di Lampedusa dergelijke sociale
en politieke situaties in fantastische beschrijvingen weer te geven, ook
Sicilië gaat voor je ogen leven alsof je naar een schitterende
natuur-documentaire zit te kijken. Anthonie Kee, die het boek vertaalde,
weet een mediterraan Nederlands te creëren dat je niet voor mogelijk
had gehouden.
Een boek dat in geen enkele koffer richting
Italië mag ontbreken. Ten eerste om het land en de mensen nader te
komen, maar ook om te beseffen dat tijden misschien veranderen, maar
drijfveren altijd en overal het zelfde blijven.
