Maria Jacques is een gerenomeerde Vlaamse auteur,
christelijk geïnspireerd, geboren in 1928. Over het algemeen ben ik niet vlug geneigd om
haar boeken te lezen, door mijn bevooroordeeldheid om haar christelijk moraliserende
achtergrond en haar leeftijd (kweetet tis niet mooi van mij, maar 't speelt een rol), maar
toch is elk boek van haar dat ik dan toch (toevallig!) heb gelezen, meegevallen.
Ze heeft een grote culturele bagage, is historisch zeer
onderlegd, schreef mooie reisverhalen over Provence en Bretagne. Dus ik liet mijn
vooringenomenheid niet spelen toen ik deze nieuwe titel in handen kreeg omdat het
onderwerp me wel interesseerde.
Deze roman speelt zich af in Leuven, geboortestad van de
schrijster, een stad die ikzelf ook tamelijk goed ken en waar ik regelmatig kom (er wonen
2 zusjes en een broer van mij). Uitgangspunt is het historische feit dat in 1543 o.a. 2
vrouwen, Katelijn en Antonia er veroordeeld werden 'tot den put' d.w.z. ze werden levend
begraven op de Grote Markt, dit om hun geloof in de nieuwe leer van Luther. Hun wrede dood
wordt snel vegeten. Gewist uit het collectieve geheugen van de stad.
Bedoeling van de auteur is dit feit weer bekend te maken en
aan de kaak te stellen hoe vrouwen behandeld worden en werden. Ze laat haar
hoofdpersonage, een vrouw van nu, dit historisch feit volledig uitspitten, achterhalen wie
die vrouwen waren, hoe hun leven was, tot hun wrede einde toe, als een soort detective.
Dit alles lijkt me historisch zeer goed onderbouwd, op een
duidelijke manier wordt het leven van de vrouwen in de 16e eeuw gereconstrueerd in een
vloeiend verhaal. Als een echte feministe laat de schrijfster geen enkele aanleiding
onbenut om de positie van de vrouw, toen en nu, aan te klagen.
Enkele stukjes :
"Uit de geschriften van Luther : "Mannen hebben
brede schouders en smalle heupen. Vandaar dat zij meer verstand hebben dan vrouwen, die
smalle schouders en brede heupen hebben en een groot achterste om thuis te zitten. Want
vrouwen horen thuis te zijn, het huishouden te doen, kinderen te baren en groot te
brengen. Ze moeten niet denken dat ze boven de mannen staan, maar ze moeten hen dienen en
onderworpen zijn."
******
"Elisabet was voorzichtig en gaf geen verklaring voor
haar terughoudendheid. Ze wist maar al te goed dat ze als vroedvrouw in de gaten werd
gehouden. Door de mannelijke geneesheren die haar als een concurrente zagen en haar
werkterrein wilden inpalmen. Door sommige geestelijken die beweerden dat vroedvrouwen een
verbond met de duivel hadden en hem ongeboren kinderen offerden. In de voorbije jaren
waren herhaaldelijk vroedvrouwen als heks veroordeeld tot de brandstapel. Er speelde
zoveel mee. De oerangst van de man voor de donkere vrouwengeheimen, die ze niet begrepen.
De grote kindersterfte, waarbij wantrouwige ouders de vroedvrouw als schuldige aanwezen.
De beschuldiging dat vroedvrouwen het bloed van ongedoopte kinderen afstonden aan heksen
die er hun toverbrouwsel mee samenstelden. Elisabet was voorzichtig. Over drie maanden zou
ze deze gekraakte vrouw een drankje geven dat haar een tijd onvruchtbaar maakte. Dat kon
niemand controleren."
******
'Ik wou ... dat de wereld alleeen uit vrouwen bestond', zei
ze plots heftig. Het ontsnapte haar. Antonia staarde haar aan. 'Ik soms ook. Maar zo is de
wereld niet geschapen.' 'Nee.' Ze mediteerden in stilte over de onbegrijpelijke wil van
God, die de mannen zo zwaar beproefde met hun vele tekortkomingen.
*****
Antonia was een geboren leidster. Maar de avonturier Joost
van Honsberghen manoeuvreerde tot hij het gezag van de hervromden van Loven in handen
kreeg. Dat hield hij een tijdlang vol. De talrijke gecultiveerde leden werden zijn wilde
optreden beu en zetten ham aan de deur. De vrouwen haalden gedeeltelijk hun slag thuis.
Antonia behield de taak die ze had : bijeenkomsten oragnisren in haar huis. Meer kansen
kreeg ze niet. Leidinggeven was en bleef een mannenzaak.
******
'Ik zie ook geen uitweg.' Katelijn staarde somber voor zich
uit. Er was inderdaad geen uitweg. Geen van de vier vrouwen was financieel onafhankelijk.
Hoe moesten ze zich weren in een wereld waar mannen de regels maakten? De vrouwengilden
die zich met het vervaardigen van wol en linnen bezighielden, werden door de mannengilden
verdrongen. Als een vrouw toch werk had, verdiende ze minder dan de helft van het loon van
een man.
******
Vrouw waar sta je? Je hebt een dienende taak. Waar dan ook.
Hoofd buigen en zwijgen. Je opdracht ligt in het gezin. Kinderen op de wereld zetten en je
man ter wille zijn. Als je geluk hebt, word je gerespecteerd. Of je wordt gebruikt.
Misbruikt. Heb je artistieke gaven? Dan mogen die aan bod komen binnen de vier muren van
je huis. Teken maar, Katelijn, en geef je gaven door aan je zonen. Zing maar, Antonia,
maar laat je mooie altstem nooit klinken buiten de muren van je woning of de kerk. Genees
je zieken, Elisabet, breng kinderen op de wereld, maar geef de moeders geen mysterieuze
kruiden om niet zwanger te worden.
*******
"...De twee vrouwen Van Roesmaele en Metsys worden
veroordeeld 'met den put', de wettelijke straf voor vrouwelijke ketters. Uit respect voor
de overleden echtgenoot van Van Roesmaele, zal haar lichaam niet in een massagraf maar op
een gewijd kerkhof begraven worden."
De rechters ! Ze hadden recht gesproken, toegevingen gedaan
en toch hun principes hooggehouden. Ze vonden het vanzelfsprekend dat de maatstaven voor
vrouwen strenger waren dan voor mannen."
*******
Karien Deforce