Maria Jacques:
De schreeuw van Katelijn
(Leuven, Davidsfonds, 2001)


knipoogtrans.gif (7302 bytes)

Maria Jacques is een gerenomeerde Vlaamse auteur, christelijk geïnspireerd, geboren in 1928. Over het algemeen ben ik niet vlug geneigd om haar boeken te lezen, door mijn bevooroordeeldheid om haar christelijk moraliserende achtergrond en haar leeftijd (kweetet tis niet mooi van mij, maar 't speelt een rol), maar toch is elk boek van haar dat ik dan toch (toevallig!) heb gelezen, meegevallen.

Ze heeft een grote culturele bagage, is historisch zeer onderlegd, schreef mooie reisverhalen over Provence en Bretagne. Dus ik liet mijn vooringenomenheid niet spelen toen ik deze nieuwe titel in handen kreeg omdat het onderwerp me wel interesseerde.

Deze roman speelt zich af in Leuven, geboortestad van de schrijster, een stad die ikzelf ook tamelijk goed ken en waar ik regelmatig kom (er wonen 2 zusjes en een broer van mij). Uitgangspunt is het historische feit dat in 1543 o.a. 2 vrouwen, Katelijn en Antonia er veroordeeld werden 'tot den put' d.w.z. ze werden levend begraven op de Grote Markt, dit om hun geloof in de nieuwe leer van Luther. Hun wrede dood wordt snel vegeten. Gewist uit het collectieve geheugen van de stad.

Bedoeling van de auteur is dit feit weer bekend te maken en aan de kaak te stellen hoe vrouwen behandeld worden en werden. Ze laat haar hoofdpersonage, een vrouw van nu, dit historisch feit volledig uitspitten, achterhalen wie die vrouwen waren, hoe hun leven was, tot hun wrede einde toe, als een soort detective.

Dit alles lijkt me historisch zeer goed onderbouwd, op een duidelijke manier wordt het leven van de vrouwen in de 16e eeuw gereconstrueerd in een vloeiend verhaal. Als een echte feministe laat de schrijfster geen enkele aanleiding onbenut om de positie van de vrouw, toen en nu, aan te klagen.

Enkele stukjes :

"Uit de geschriften van Luther : "Mannen hebben brede schouders en smalle heupen. Vandaar dat zij meer verstand hebben dan vrouwen, die smalle schouders en brede heupen hebben en een groot achterste om thuis te zitten. Want vrouwen horen thuis te zijn, het huishouden te doen, kinderen te baren en groot te brengen. Ze moeten niet denken dat ze boven de mannen staan, maar ze moeten hen dienen en onderworpen zijn."

******

"Elisabet was voorzichtig en gaf geen verklaring voor haar terughoudendheid. Ze wist maar al te goed dat ze als vroedvrouw in de gaten werd gehouden. Door de mannelijke geneesheren die haar als een concurrente zagen en haar werkterrein wilden inpalmen. Door sommige geestelijken die beweerden dat vroedvrouwen een verbond met de duivel hadden en hem ongeboren kinderen offerden. In de voorbije jaren waren herhaaldelijk vroedvrouwen als heks veroordeeld tot de brandstapel. Er speelde zoveel mee. De oerangst van de man voor de donkere vrouwengeheimen, die ze niet begrepen. De grote kindersterfte, waarbij wantrouwige ouders de vroedvrouw als schuldige aanwezen. De beschuldiging dat vroedvrouwen het bloed van ongedoopte kinderen afstonden aan heksen die er hun toverbrouwsel mee samenstelden. Elisabet was voorzichtig. Over drie maanden zou ze deze gekraakte vrouw een drankje geven dat haar een tijd onvruchtbaar maakte. Dat kon niemand controleren."

******

'Ik wou ... dat de wereld alleeen uit vrouwen bestond', zei ze plots heftig. Het ontsnapte haar. Antonia staarde haar aan. 'Ik soms ook. Maar zo is de wereld niet geschapen.' 'Nee.' Ze mediteerden in stilte over de onbegrijpelijke wil van God, die de mannen zo zwaar beproefde met hun vele tekortkomingen.

*****

Antonia was een geboren leidster. Maar de avonturier Joost van Honsberghen manoeuvreerde tot hij het gezag van de hervromden van Loven in handen kreeg. Dat hield hij een tijdlang vol. De talrijke gecultiveerde leden werden zijn wilde optreden beu en zetten ham aan de deur. De vrouwen haalden gedeeltelijk hun slag thuis. Antonia behield de taak die ze had : bijeenkomsten oragnisren in haar huis. Meer kansen kreeg ze niet. Leidinggeven was en bleef een mannenzaak.

******

'Ik zie ook geen uitweg.' Katelijn staarde somber voor zich uit. Er was inderdaad geen uitweg. Geen van de vier vrouwen was financieel onafhankelijk. Hoe moesten ze zich weren in een wereld waar mannen de regels maakten? De vrouwengilden die zich met het vervaardigen van wol en linnen bezighielden, werden door de mannengilden verdrongen. Als een vrouw toch werk had, verdiende ze minder dan de helft van het loon van een man.

******

Vrouw waar sta je? Je hebt een dienende taak. Waar dan ook. Hoofd buigen en zwijgen. Je opdracht ligt in het gezin. Kinderen op de wereld zetten en je man ter wille zijn. Als je geluk hebt, word je gerespecteerd. Of je wordt gebruikt. Misbruikt. Heb je artistieke gaven? Dan mogen die aan bod komen binnen de vier muren van je huis. Teken maar, Katelijn, en geef je gaven door aan je zonen. Zing maar, Antonia, maar laat je mooie altstem nooit klinken buiten de muren van je woning of de kerk. Genees je zieken, Elisabet, breng kinderen op de wereld, maar geef de moeders geen mysterieuze kruiden om niet zwanger te worden.

*******

"...De twee vrouwen Van Roesmaele en Metsys worden veroordeeld 'met den put', de wettelijke straf voor vrouwelijke ketters. Uit respect voor de overleden echtgenoot van Van Roesmaele, zal haar lichaam niet in een massagraf maar op een gewijd kerkhof begraven worden."

De rechters ! Ze hadden recht gesproken, toegevingen gedaan en toch hun principes hooggehouden. Ze vonden het vanzelfsprekend dat de maatstaven voor vrouwen strenger waren dan voor mannen."

*******

transwurmli.GIF (2800 bytes) Karien Deforce

relevante links:

Boeken in de zelfde sfeer, periode,  en/of onderwerp, zijn:

  • Tanja Kinkel:
    "De poppenspeler"
    In 1484 geeft de paus opdracht tot de heksenvervolging. Midden in Duitsland moet een twaalfjarige jongen zien hoe zijn moeder op de brandstapel terecht komt.
    Interview met Tanje Kinkel (Engels)
  • Betsy Tobin:
    "Het bottenhuis"
    Het verhaal van twee vrouwen. De een een sensuele prostitué en de ander een dienstmeid in Engeland in de 17e eeuw.
    Een recensie van het boek in het Engels.
  • Rose Vincent (Arbeiderpers, 1988 Grote ABC 632) over de vervolging van de Hugenoten in Frankrijk.. De verhouding tussen de christenen en joden uit die tijd, de opkomende heksenprocessen etc. Het is een mooi   genuanceerd beeld.

 

(Meer relevante links toe te voegen, of commentaar? Laat me het even weten: eisjen@boekgrrls.nl)

Boekgrrls

Laatste keer bijgewerkt: 26/03/02  Eisjen

Terug naar top pagina