Hella Haasse: 
"Ik beschouw mijzelf tot op de dag van vandaag als een niet-Hollandse Nederlander!"

---

Op 17 november 2004  ontving de 86-jarige schrijfster Hella S. Haasse de Prijs der Nederlandse letteren. Het juryrapport prijst de schrijfster voor haar historisch, autobiografisch en feministisch werk. Haasse zegt zelf over de prijs: 

“Het is een mooie afronding van je leven als schrijver. Ik heb geschreven wat ik op mijn hart had. Als de omstandigheden het toelaten, zou ik nog wel graag een paar korte verhalen uitwerken”.

De uitreiking van deze prijs, het verschijnen van de bundel Het dieptelood van de herinnering met vier autobiografische teksten uit respectievelijk 1954, 1967, 1970 en 1993 alsook een uitgebreid interview in HP/De tijd zijn aanleiding om hier de persoon van Hella Haasse voor het voetlicht te brengen. Het heeft er bij mij in ieder geval toe geleid dat ik van plan ben om boeken van haar te gaan lezen die ik tot nu toe niet kende.

Veel prijzen en onderscheidingen: ze blijft bescheiden

Naast vele kleine prijzen heeft Hella Haasse de Constantijn Huygensprijs, de Annie-Romein-prijs en de P.C. Hooftprijs op haar naam staan. In 2003 werd zij bovendien door het Franse ministerie van Cultuur bevorderd van Officier tot Commandeur dans l’Ordre des Arts en des Lettres, de hoogste culturele Franse onderscheiding, die slechts aan zeer weinig buitenlandse schrijvers wordt toegekend. Vorige maand ontving Haasse de Prijs der Nederlandse Letteren uit handen van Koningin Beatrix. De Koningin is geen onbekende van de schrijfster. Ze kennen elkaar al meer dan 50 jaar. Eind 1955, kort voor de 18e verjaardag van Beatrix, bezocht Haasse de prinses in het kader van een te verschijnen boek met opstellen waarmee Beatrix’ meerderjarigheid gevierd zou worden. Later werd ze voor culturele ontmoetingen uitgenodigd op kasteel Drakensteyn. Hiervan werd een tv rapportage gemaakt.

Over haar historisch werk merkt Haasse op dat een historische roman valt of staat met de eigen verbeeldingskracht. Ondanks dit subjectieve karakter kreeg Haasse veel waardering uit de historische wereld. In 1988 werd haar een eredoctoraat aan de universiteit van Utrecht gegeven. Toch blijft Hella Haasse een bescheiden vrouw. Over haar succes zegt ze: 

“Ik prijs mezelf voornamelijk gelukkig dat ik lezers heb gevonden, daar ben ik nog steeds aangenaam door verrast. En als ik het werk van andere schrijvers lees, word ik vaak met gepaste bewondering vervuld, vooral als ik besef dat ze iets doen wat ik zelf niet kan”. 

De bundel met autobiografische teksten

In de bundel met de prachtige titel 'Het dieptelood van de herinnering' schrijft Haasse over haar drijfveren, de indrukken die zij opdeed als kind in Indie en later in Holland, de oorlogsjaren waarin zij studeerde, haar bestaan als echtgenoot en moeder en vooral haar grote ontdekking om in romanvorm weer te geven wat ze aan indrukken heeft opgedaan. Over Hella als moeder is niet veel bekend; daarom zijn de passages in het autobiografisch geschrift uit 1953 over de invloed van ouders en het verschil in beleving tussen ouders en kinderen zowel interessant als heel actueel: 

“Tussen de kinderen en ons is een scheidsmuur; de ondoordringbaarheid van die wal wordt niet, zoals men vaak denkt, bepaald door het aantal jaren of door de grotere hoeveelheid kennis en ervaring, maar door de mate waarin de volwassene zich aan het leven durft bloot te stellen; …onze eigen onmacht of onwil tot leven openbaart zich in het kind dat aan onze zorg is toevertrouwd…. Dit beeld van de opeenvolging der generaties: een reeks die zich in het duister van de tijd verliest, ouders, kinderen, kleinkinderen, tot in het oneindige bezig elkaar de last door te geven die ieder van de voorgangers heeft ontvangen, vermeerderd met eigen onlust, soms door individuele werkzaamheid in gewicht verminderd. Wij kunnen onze kinderen geen grotere dienst bewijzen dan door onze bagage op vodden en oud roest te sorteren”.

Haasse is zeer bekend om haar Indische boeken. Die achtergrond is van betekenis geweest voor haar ontwikkeling als schrijfster en haar fascinatie voor het bewustzijn. Ze schrijft hierover: 

“… aan het groen van Java ontkomt men nergens; heel die niet door seizoenen beheerste natuur, waar sterven en dood aspecten van welig, krioelend leven zijn: dat alles ligt onmiddellijk in het verlengde van de woonruimte, die in zijn oorsprong slechts afdak is. Er bestaat eigenlijk alleen maar buiten. Als er geen wezenlijk verschil ervaren wordt tussen de natuur buiten en het bestaan binnen, heeft dat geloof ik een ingrijpende invloed op het bewustzijn… Ook wanneer “Indie” of het “Indische” niet het onderwerp van het geschrevene is bepaalt die achtergrond de keuze en de benadering van het onderwerp…. Ik beschouw mijzelf tot op de dag van vandaag als een niet-Hollandse Nederlander”. 

Over de ontdekking van de roman als haar belangrijkste uitingsvorm schrijft zij: 

“Het gaat er niet om lichaam, stem en energie te lenen aan bestaande maskers en die tot personen te maken, maar het gaat erom die personen, dat wil zeggen die mogelijkheden van het eigen zelf te concipiëren, als enkelingen en als onderdelen van een groot geheel; hun rol en functie door het proces van onder woorden brengen duidelijk te maken, niet alleen voor de lezers, maar ook voor mezelf. Ik zet geen maskers op, ik pel maskers af”.

Voor haar is de relatie tussen schrijver en lezer essentieel. Dat illustreert zij door het scherpe onderscheid te maken tussen lectuur en literatuur:

“Het boek als lectuur heeft overal en altijd een taak als ontspanning, om feitenkennis te vergaren, als narcoticum, als middel om zowel door lezen als door schrijven onbewust af te reageren of compensaties te verkrijgen.Het boek als literatuur heeft alleen reden van bestaan in een wereld waar gedacht en bewust geleefd wordt. Het goede boek, om die veel misbruikte term hier nog tot slot toe te passen, schijnt mij dat boek dat, hoe dan ook, voor schrijver en lezer beiden een stimulans is bij die innerlijke rijping van passief tot bewust leven”. 

Is het overbodig te stellen dat de boeken van Hella Haasse- alle 70- zonder uitzondering onder die definitie van literatuur vallen?


Enkele belangrijke jaartallen en gebeurtenissen uit het leven van de schrijfster:

1918 Op 2 april werd Helene Serafia Haasse geboren in Jakarta.
1925 Hella verblijft in een kindertehuis vanwege het verblijf van haar moeder in het kuuroord  in Davos 
1938 Hella vertrekt naar Nederland en gaat in Amsterdam Scandinavische talen en letterkunde studeren
1941 Overstap naar de toneelschool 
1944 Hella treedt in het huwelijk met Jan van Lelyveld; haar eerste dochtertje wordt geboren, Dat twee jaar later overlijdt aan difterie
1947 Het boek Oeroeg verschijnt als boekenweekgeschenk: anoniem; de lezers mogen raden wie het heeft geschreven; 2e dochtertje wordt geboren en in 1951 haar 3e kind
1954 Zelfportret als legkaart wordt gepubliceerd: eerste aanzet tot een autobiografie
1966 Publicatie van Een nieuwer testament, haar favoriete boek
1981 Hella verhuist naar Frankrijk waar ze zal blijven tot 1991
1984 Uitreiking van de P.C. Hooftprijs
1992 Publicatie Heren van de thee, het grootste verkoopsucces (meer dan 300.000 exemplaren)
2004 Viering 60-jarig huwelijk; uitreiking Prijs der Nederlandse Letteren.

Enkele antwoorden op persoonlijke vragen: 

Waarmee schrijft u?
“Met een ballpoint. Op een computer kan ik niet denken, het is alleen maar een overschrijfmachine voor mij”.

Staat er muziek aan bij het schrijven?
“Ik vind het heerlijk om naar een klassieke zender te luisteren”. 

Hoe lang schrijft u per dag?
“Ik schrijf wanneer het mij uitkomt; ik neem er de tijd die er is”.

Hoe ontspant u zich?
“Met een goede, bloeddorstige thriller, bijvoorbeeld van Lee Child.

Heeft u spijt van iets dat u geschreven heeft?
“Ja, van Kleren maken de vrouw. Een meisjesboek, kort na de oorlog in opdracht geschreven om geld te verdienen”.

Hoe verliep uw integratie toen u in 1938 opnieuw naar Nederland ging?
“Ik ben hier nooit geïntegreerd. Ik beschouw mij tot op de dag van vandaag als een niet- Hollandse Nederlander”.

Wie is uw grootste voorbeeld (geweest)?
“Vroeger was dat Vergilius; door hem werd ik in vervoering gebracht.

Wat zouden uw laatste woorden kunnen zijn?
“Tot hier en niet verder”.




Lennie Haarsma

 

---

Laatste keer bijgewerkt: 04/03/05  Eisjen