|
|
Foucault, Michel: Discipline, toezicht en straf
|
|
Ik las onlangs van Foucault:
Discipline, toezicht en straf. De geboorte van de gevangenis (vert. van
Surveiller et punir), en was er zeer door gefascineerd. Foucault
beschrijft de 17e/18e eeuwse omslag in het straffen van een straf die
gericht is op het lichaam naar een straf die gericht is op de ziel (grof
gezegd: van lijfstraffen tot morele verbetering / heropvoeding), een
ontwikkeling die zich in een relatief kort tijdsbestek heeft afgespeeld
volgens Foucault.
Vervolgens laat hij zien hoe deze ontwikkeling
uiteindelijk leidt tot een minstens even grote onderwerping van het
menselijk lichaam, maar dan aan disciplinerende krachten, en veel minder
zichtbaar. Het lichaam wordt een dociel, onderworpen, genormaliseerd
iets,
niemand kan zich aan die onzichtbare macht onttrekken, en het
fascinerende
is dat mensen zich uit zichzelf aan de standaarden voor normaliteit van
de
maatschappij gaan aanpassen. Wie dat niet doet, wordt gekwalificeerd als
abnormaal, en uit de maatschappij verwijderd en opgesloten, hetzij in
gevange-nissen (zie de titel van het boek) hetzij in gestichten. Maar ook
scholen en ziekenhuizen zijn voor Foucault discipli-nerende instellingen.
Hier brengt Foucault zijn beroemde (en aan Jeremy Bentham ontleende)
metafoor van het panopticum in stelling: een architectonisch ontwerp
waarin het toezichthoudend oog vanuit een wachttoren in het midden
iedereen in de gaten kan houden, terwijl het zelf onzichtbaar is (vgl.
de
koepelgevangenissen). Gevolg: niemand weet wanneer hij in de gaten
gehouden wordt, en zal zich gedragen alsof hij constant gezien wordt.
Handig voor de maatschappij die voor haar voortbestaan afhankelijk is
van
burgers die zich naar de normen van de maatschappij gedragen. Toezicht
en
controle wordt dus het machts-instrument bij uitstek. Het interessante
(en
actuele!) van Foucaults beschrijving van de gevangenis is nu dat hij
aantoont hoe de gevangenis in feite vanaf het begin al voortdurend faalt
in haar heropvoedende taak (zie ook de huidige recidivecijfers), maar
niettemin in stand gehouden wordt, en zelfs gezien wordt als panacee
tegen
maatschappelijke problemen. (cellentekort!) De maatschappij heeft dus de
gevangenis nodig om een bepaalde, gecontroleerde vorm van delinquentie
in
stand te houden, om daartegen 'het normale' af te grenzen.
|
De Franse denker Paul-Michel Foucault is afkomstig uit een welgestelde
familie van medici. Zijn vader verwacht dan ook dat zijn zoon deze
traditie voortzet. De jonge Foucault is echter vastbesloten professeur
d’Histoire (geschiedenisleraar) te worden.
(Meer bij
Wikipedia)
Jeremy Bentham (IPA: (February 15, 1748 – June 6, 1832) was an
English gentleman, jurist, philosopher, and legal and social reformer.
He is best known as an early advocate of utilitarianism and animal
rights.
(Meer bij
Wikipedia)
|
Foucault´s stijl is heel beeldend, zijn beschrijving van de middeleeuwse
lijfstraffen deed me absoluut walgen.(vierendelen, jakkes..) Bovendien
is
zijn visie op geschiedenis als een soort bron waarmee je huidige
problemen
en machtsverhoudingen kunt analyseren zeer boeiend, en weet hij dat ook
heel overtuigend en meeslepend te beschrijven. Cornelis Verhoeven
schrijft
ergens over Foucault:
'... zijn overigens briljante interpretatie van de
historische gegevens -zo briljant dat het er soms op lijkt dat hij de
geschiedenis heeft uitgevonden om haar te kunnen interpreteren.'
|
Cornelis (Kees) Verhoeven (2 februari 1928 – 11 juni 2001) was filosoof,
essayist en leraar.
Hij werd geboren in Udenhout, Brabant. Na een afgebroken priesteropleiding
studeerde hij in Nijmegen klassieke talen, wijsbegeerte en
godsdienstwetenschap. Hij promoveerde in 1956 op ‘De symboliek van de voet’,
een proefschrift over godsdienstgeschiedenis. Van 1955 tot 1982 was hij
leraar klassieke talen in Den Bosch, laatstelijk verbonden aan het Jeroen
Bosch College; daarna hoogleraar wijsbegeerte in Amsterdam. Hij ging met
emeritaat in 1993. Verhoeven schreef vooral filosofische essays.
(Meer bij
Wikipedia) |
Dat klopt
wel, hij is ongetwijfeld bezig historische gegevens naar zijn hand te
zetten. Het leuke vind ik dat ik, sinds ik dit boek (en fragmenten van
ander werk van hem) gelezen heb, steeds alert ben op hoe zo´n
disciplinerende, normaliserende macht kan werken, en ontzettend veel
voorbeelden tegenkom in het dagelijks leven. Zelfs in zo iets simpels
als
het boekenweekgeschenk kun je die processen al terug zien, maar wat
dachten jullie bijvoorbeeld van de Amerikaanse
Patriot Act, die wordt
gepresenteerd als onmisbare maatregel om de veiligheid van burgers te
waarborgen, maar intussen wel bijdraagt aan een grotere zichtbaarheid
van
de burgers voor de machthebbers, en tegelijk minder controle van de
burgers over hun eigen bestaan, wat mensen wel en niet van ze mogen
weten.
En zo zijn er legio actuele voorbeelden te verzinnen. Nou ja, het moge
duidelijk zijn dat ik erg enthousiast was over dit boek. Ik ga die roman
(Patricia Duncker: De Foucault Hallucinatie)
dus zeker ook lezen. Misschien hoef je inderdaad daar de filosoof niet
voor te kennen, maar ik geloof vast dat het een meerwaarde geeft...
Groetjes,
Hanne
|
De USA PATRIOT Act (Public Law 107-56) of voluit de Uniting and
Strengthening America by Providing Appropriate Tools Required to Intercept
and Obstruct Terrorism Act of 2001 is een Amerikaans wetsvoorstel (H.R.3162)
dat in 2003 door het Amerikaans Congres met een meerderheid is aangenomen.
De wet heeft als doel meer mogelijkheden te geven aan de Amerikaanse
overheid om informatie te vergaren over en op te treden in geval van
mogelijk terrorisme. Het is een directe reactie op de aanslagen van 11
september 2001, en is een middel in de Amerikaanse oorlog tegen het
terrorisme.
(Meer bij
Wikipedia)
Boekgrrls over Patricia Dunckers
'De Foucault Hallucinatie':
|
Hanne schreef:
> Ik las onlangs van Foucault: Discipline, toezicht en straf. De
geboorte
> van de gevangenis (vert. van Surveiller et punir), en was er zeer door
> gefascineerd.
En toen volgde een prachtig verslag. Ik heb indertijd stukken uit dit
boek
en andere van Foucault moeten lezen voor m'n rechtenstudie, en vond ze
af
en toe knap moeilijk. Dus heb er bewondering voor dat je zijn theorie
over
straf en disciplinering zo helder en kernachtig samenvat. Vind het
daarnaast leuk om te merken dat ik er indertijd kennelijk toch wel iets
van heb opgestoken: ik herken wat je schrijft, en herken ook dat ik bij
sommige ontwikkelingen in de maatschappij kritisch ben over het
disciplinerings- en bewakingsaspect, wat dus is terug te voeren op zijn
ideeën. Bedankt!
|
|
Ook ik werd ooit (andragologie, die studie bestond toen nog)
geconfronteerd met Foucault-teksten. Vond ze knarstandend lastig en zeer
ontoegankelijk. Zij het wel intrigrerend.
>Dus heb er bewondering voor dat je zijn theorie
over straf en
disciplinering zo helder en kernachtig samenvat.>
Idem dito. M'n complimenten.
Hartelijk
welkom op onze lijst Hanne, ik heb met interesse je bijdragen tot nu toe
gelezen. Ben benieuwd of jij in Hallucinating Foucault meer verwijzingen
naar Foucault kunt ontdekken dan wij die tot nu toe van dit boek genoten
hebben zonder al te veel kennis van Foucaults theorieën. Het is een
fraai verhaal waarover ik graag nog meer hoor.
|
Andragogie is een specialisme binnen de sociale wetenschappen en stelt zich
tot doel de volwassen mens bij te staan in de ontwikkeling tot mondigheid,
autonomie, humaniteit en verantwoordelijkheid.
(Meer bij
Wikipedia)
|
Laatste keer bijgewerkt:
07/04/06
Eisjen
|
|