In april 2003 lazen we als maandboek Sleuteloog, van
Hella Haasse.
Als voorbereiding daarop las één van de grrls 'Retour Grenoble, in gesprek met Hella Haasse': 'Anthony
Mertens is in gesprek met Hella Haasse tijdens een
treinreis en verblijf in Grenoble alwaar Hella Haasse is
uitgenodigd om voor te lezen uit haar in het frans
vertaalde werk. De aanzet is in eerste instantie het
bespreken van het voltooide manuscript
van Sleuteloog maar aangezien Anthony Mertens hier
maar weinig veranderingen in wil aanbrengen gaat het
gesprek al snel over andere zaken zoals de tijd dat
Hella Haasse een tijdje in Senlis woonde, haar andere
boeken, de personages in de andere boeken, haar
band met Indië. Het boek speelt zich af van 20 tot en
met 23 mei 2002.
De grrl die Sleuteloog voordroeg voor de leeslijst, gaf
het de volgende aanbeveling mee:
'Het verhaal: de emeritus-hoogleraar
Kunstgeschiedenis Herma Warner wordt door een
journalist benaderd omdat hij gehoord heeft dat zij
Mila Wychinska gekend zou hebben. Herma graaft in haar herinneringen voor de journalist en wij lezen mee.
Mila, geboren Adele (Dee) Mijers, is een
jeugdvriendinnetje van Herma uit Indonesië. Herma
moet in haar geheugen graven om de journalist te
kunnen helpen, de sleutel van de ebbenhouten kist
waarin ze haar memorabilia uit die tijd bewaart, is
namelijk kwijt. De herinneringen overspoelen de
inmiddels hoogbejaarde Herma compleet. Zonder
verklappers kan ik niet meer over het verhaal kwijt, helaas...
Het is een typisch Haasse-verhaal: vermenging van
Indonesië met Nederland, in prachtig beeldende
zinnen verteld. Het verhaal bevat vele open en
halfopen eindjes, en lijkt me uitermate geschikt om
met de boekgrrls te bediscussiëren, vandaar mijn
voordracht. Daarnaast is het niet zo'n pil, dus genoeg
tijd voor alle grrls om te lezen én mee te mailen'
En inderdaad werd er flink over gemaild. Hieronder
heeft uw samenvat-grrl getracht er enige lijn in te ontdekken/maken
Zo, in al die jaren dat ik bij de boekgrrlz ben heb ik nu
voor het eerst het Maandboek gelezen! Dat wilde ik
niet onvermeld laten.'
Over het gebruik van Maleise woorden:
--
'Trouwens nog een tip voor lezers zoals ik: achterin het
boekje zit een familiestamboom en vertaling van wat
indotermen. Kwam ik natuurlijk pas na het lezen achter.'
'En ja, ook ik vond het gebruik van indische woorden
behoorlijk storend: om de paar bladzijden sla je de
woordenlijst op, tevergeefs (en het gaat toch écht niet
om ingeburgerde woorden: wie weet nu wat tinka,
toetoep, djamoes of getjintjangd betekent, om maar
iets te noemen... jammer).'
'tja... dat woordenlijst achterin is wel handig, maar af
en toe staat er een woord in het boek die niet in de lijst
voorkomt. Misschien inmiddels zo ingeburgerd dat
iedere Nederlander weet wat het is? Alsnog vind ik
het raar dat ik na jaren in Nederland die woorden nooit
ben tegengekomen dan. Ik snap wel dat voor mensen
die in Indonesia gewoond hebben het allemaal
prachtig herkenningswoorden zijn, die beelden
oproepen die niet echt te vertalen zijn in 'gewoon'
nederlands woorden - net zoals ik soms kan grinikken
van herkenning
als ik zo'n beeldende oerSchots woord ergens
tegenkom in een boek - maar alsnog
vind ik Haasse's eindeloos gestrooi met Indische
termen vooral irritant.'
'Buitengewoon irritant vond ik, net als velen van jullie,
de hoeveelheid lang niet altijd functionele indische
woorden, die bovendien voor het merendeel zelfs niet
in de woordenlijst waren opgenomen. Iemand merkte
terecht op dat er niet meer als vanzelfsprekend vanuit
gegaan kan worden dat de meeste mensen die
woorden wel kennen. En in dit boek zijn er ook nog
eens veel te veel, naar mijn smaak. Onzorgvuldigheid
van Haasse of van de redactie?'
'Ik deel de mening dat er indische woorden in staan
die niet in de woordenlijst achterin staan. Maar ik stoor
me daar niet zo aan, althans, het aantal van die
woorden was niet zo groot dat ik me eraan moest
storen, zonder begrip van die woorden begreep ik het
verhaal ook wel. Maar goed, als je dan toch een
woordenlijst maakt, doe het dan volledig! Dus alleen in
die zin stoort het me wel. En, nee, het zijn geen
woorden die gemeengoed zijn.'
Moest je iets weten van de 'Indonesische toestand' om
het verhaal te begrijpen of te kunnen waarderen?
'Hoewel ik het boek met plezier heb gelezen, heb ik er
de indruk aan over dat het misschien veel meer te
bieden heeft aan lezers die wél ingevoerd zijn in de
Indische cultuur en geschiedenis.'
'Hieraan voorafgaand heb ik ³Oeroeg² herlezen. Ik was
benieuwd of ik verschillen in schrijfstijl zou ontdekken.
Tussen beide boeken ligt 55 jaar! De overeenkomst
zit, behalve natuurlijk in de onderwerpkeuze, in de
sfeertekening. In beide boeken beschrijft Haasse even
prachtig de Indonesische natuur, de politieke
veranderingen (tot waar ze binnen het
tijdsbestek in Oeroeg parallel lopen) en de
zieleroerselen van één persoon, de verteller c.q.
vertelster. Ook de methode is opvallend gelijk: toen
twee jeugdvrienden, nu twee jeugdvriendinnen, die uit
elkaar groeien door nationaalpolitieke sympathieen en
identiteitscrisis. Maar de verschillen zijn groot, en
daarmee ook mijn kritiek, vrees ik.
Ik vond de taal makkelijker en vlakker; de zinnen
minder mooi ³gebeeldhouwd², het verhaal babbelend
en kabbelend, zonder dat ik dramatische hoogte- en
dieptepunten haast lijfelijk kon ervaren, zoals ik van
Haasse gewend was. Haar stijl is ook in ³Sleuteloog²
traag en
zorgvuldig, dat wel, en ik hou daarvan, maar op de
een of andere manier miste ik de geladenheid, die ze
vroeger in haar zinnen wist te brengen.'
'Uiteraard gaat het boek weer over 'ons indië'. dat
vereist tegenwoordig al heel wat meer omschrijving
dan de lezer wordt aangereikt. ik ben dol op de tropen,
maar hier gaat het louter over de verbleekte sepia foto
van voor de onafhankelijkheid. lang geleden vonden
wij, publiek, dat spannend en mysterieus;
tegenwoordig vinden we het gebrek aan uitleg
gemakzuchtig, vaag en vreemd. Af en toe wordt er
voor het effectbejag wat tante-liendialect geroepen.
Volkomen ad hoc en voor de sfeertekening nauwelijks
behulpzaam, zeker ook omdat het heel inconsequent
wordt toegepast.'
'Wanneer is Indië nou eindelijk eens uitgemolken?
Eens in de twee jaar stink ik er weer in en grijp naar
een zwaar aangeraden boek uit de Nederlandse
literatuur dat zich in 'ons' Indië afspeelt. En of het nou
Van Dis is, of Ruebsamen of deze Haasse, ik vind het
allemaal zo hetzelfde. Dat eindeloze gedoe over
halfbloeden, wel of niet helemaal Nederlands zijn, dat
gekokketteer met al die Indische termen. Zo irritant, ja!
Maar als het verhaal maar boeiend of spannend
genoeg is stap ik daar nog wel overheen
(Porseleinboom van Olaf J. de Landell, Max Havelaar,
beetje Couperus). In Sleuteloog gebeurde weinig tot
niks dat me beroerde. Wanneer begint het nou?,
vroeg ik me keer op keer af. Maar plots was het boek
uit. Geen enkele verhaallijn boeide me. Het zal wel
aan mij liggen. Ik ben heel benieuwd naar jullie
reacties op het boek. En verheug me erop.'
'ik moet het ook niet meer doen eigenlijk - ik hEb er
gewoon niets mee.'
'Haasse verstaat haar vak, het onderwerp mag haar
verleiden tot oude dingen die voorbij zijn, maar hóe zij
schrijft en haar werk inelkaar steekt is in orde.'
'Met betrekking tot wat over Dee werd verhaald had ik
trouwens de indruk dat ik wel meer 'pointes' miste,
omdat ik niet goed op de hoogte ben van de
geschiedenis van Indië/Indonesië.'
'ook als de schrijfstyle iets speciaals heeft wil ik best
wel een boek lezen over iets dat me eigenlijk niet zo
interesseert. Reve bijvoorbeeld - ik nam De Avonden
ter handen met een zucht van 'Mwah, ik kan me niet
voorstellen dat zo'n jaren 50 oerhollands spruitjeslucht
boek wat voor mij is, maar wegens het aanvullen van
mijn repertoire Nederlands klassiekers wil ik het wel
proberen...' Vanaf de eerste pagina wist ik dat ik in
handen van een meester
schrijver was (vraag me aub niet waarOm ik dat wist -
sommige dingen wEEt je nou gewoon! ;-0) Zo'n
gevoel krijg ik absoluut niet met Haasse.'
'Ondanks dat ik niet al te enthousiast ben over al die
Indie-beschrijvingen, zijn ze in 'Sleuteloog' niet
vervelend. Integendeel zelfs - sfeerrijk, tot de
verbeelding sprekend en functioneel - waar vind je
zulke beschrijvingen nog? Nou ja, bij Hella Haasse dus...'
'ik ben halverwege (tis minder dan 200 pagina's in
totaal) en vraag me inderdaad hetzelfde af - ik heb de
grrls mails hierover geraadpleegd om te kijken of er
wat tussen zat dat me aan zou kunnen moedigen. (Ik
heb ze uit de trash moeten vissen - ik was eigenlijk
niet van plan om mee te lezen met het maandboek
deze keer, maar toen er een grrl het zomaar mee gaf
dan heb ik besloten om het toch te proberen.) Ik heb
zelfs de verklappers gelezen om te kijken of dat me
zou helpen met door willen lezen, maar zelfs toen ik
die gelezen had dacht ik verveeld : 'nou EN?' Ik vind
het een soort re-run van Oeroeg, maar dan deze keer
met een meisjesvriendschap ipv die 2 jongens.
Precies hetzelfde traject - in de kindertijd beste
maatjes en dan in de puberteit wordt de (deels)
Indische helft van de vriendschap bewust dat hij/zij
anders is... blah blah blah...'
'Ik heb afgelopen weekend (jouw gebookcircelde)
Sleuteloog gelezen en het kon mij ook niet boeien. ik
had het gevoel dat de verhaallijnen niet uitgewerkt
waren en het einde was erg gekunsteld en ik begreep
het ook niet goed. het onderwerp boeide me niet en
de stijl van brieven afgewisseld met verhaal maakte
het erg "droog". Indonesië heeft mij nooit zo geboeid
en door boeken als dit wordt dat niet anders.'
'Echt een prachtboek, zoals eerder te lezen in mails.
De taal, door de beschrijvingen waande ik me soms
weer heerlijk terug, het plot. Het boek sprak me ook
erg aan vanwege mijn oma, 'officieel' was ze niet
Indisch maar zag er blijkbaar voldoende donker (er zat
wel Indisch bloed in de familie maar nu werd het pas
opportuun om te erkennen!) uit om tijdens de oorlog
de papieren te kunnen vervalsen en zo met haar
kinderen buiten het kamp te blijven. Alleen wordt ik
direct verbeterd door vader of anderen als ik zeg dat ik
een Indische oma had... Nee, hoor ze was een
belanda! Grappig is dat we door het boek er tijdens
het eten over kwamen te praten en dat mijn kinderen
(5 en 8) ademloos hebben geluisterd naar de
jeugdverhalen uit Indië van opa en erg onder de
indruk waren van de oorlog, hongerlijden en de
kampen. Hoe zo'n zwaar onderwerp opeens de
kinderwereld binnenkomt.'
'Het jammere vind ik dat ik zelf te weinig af weet van
de "Indonesische toestand", zodat ik het gevoel heb
dat ik het een en ander gemist heb. Toch herlees ik
het voorlopig niet. Mooie zinnen, mooie sfeer, maar
een beetje zweverig. Als ik dat vergelijk met
"Familieziek" van Van Dis, dan geef mij die laatste
maar. Dezelfde sfeer, maar recht door zee. Korte
duidelijke situaties in korte en duidelijke zinnen.'
'Het is een schokkend boek, en laat een heel andere
kant van die tijd in Indonesië zien. Al wil ik best
geloven dat de doorsnee Nederlands-Indiër, die naar
ons land kwam niet heeft geweten wat er allemaal speelde.'
'Zij hebben recht op het romanticeren van hun
verleden.
'Dit heeft niets te maken met romanticeren, maar is
hUn realiteit. Haase en Van Dis waren ook doorsnee
Nederlanders, tot ze er over ( het leven in toen
Nederlands Indie) gingen schrijven. Lees b.v. 'Zwanen
schieten' en 'Een Handvol Achtergrond' van Hella Haasse.'
'Wat ik mooi, wat omsluierd verteld vond, is hoe je
herinnering je parten speelt als je terug denkt aan
vroeger. Je hebt zelf je eigen "film" van hoe dingen
vroeger waren. Hoe jij was, hoe je in vriendschappen
stond, welke dingen jij wist dat er op de achtergrond
speelden, maar waar je het niet over had etc. etc. Als
je het dan soms met andere mensen die je van toen
kende over diezelfde tijd hebt, dan blijken zij soms een
heel andere film te hebben. Dat laatste staat niet in
Haasses verhaal, maar ze verwijst er wel telkens naar.
Als ze schrijft hoe Dee van Herma vervreemde, of dat
Non niet meer over Dee praatte. Andere kijk op de
gang van zaken. Doordat Haasse alleen maar het
beeld vanuit Herma verwoord blijft een "objectief"
beeld achterwege. Dat geeft je zelf de ruimte om te filosoferen....
Haasse vat het zelf samen als: 'Ik besta in wat ik
schrijf'
--
Over het verhaal:
'Het verhaal bevat vele open en halfopen eindjes, en
lijkt me uitermate geschikt om met de boekgrrls te
bediscussiëren, vandaar mijn voordracht.'
--
'Hier ben ik het deels mee eens. Inderdaad open
eindjes, zowel gedurende het verhaal als aan het
einde. Rode draad in het verhaal is de verhouding in
Indonesie tussen de creolen en de belanda-toktoks
(Indo-Europeanen). Stap voor stap wordt je in het
verhaal dichter bij het nu gebracht en vallen veel
eindjes bij elkaar.'
'Het gegeven van de ebbenhouten kist en de brieven
van Bart Moorland als rode draad vond ik erg goed
gevonden. Maar de invulling weer te vaag en te
suggestief. De opbouw naar de ontdekking van Herma
van de verhouding tussen haar man Taco en haar
vriendin Dee, jaren na hun beider dood, vond ik weer
mooi en ook geloofwaardig. Daar kende ik haar [Haasse] weer!'
'En het verhaal zelf, het teut maar door! het zal best
wezen dat het de herinneringen van een oude vrouw
moeten verbeelden. maar lieve mevrouw haasse,
hoeveel van uw beoogde lezertjes kunnen het geduld
opbrengen voor dat gekabbel? Er is namelijk geen plot
en geen spanningsboog. er zijn in dit vertelsel vroeger
vreemde dingen gebeurd - tenminste, dat is de
suggestie. de niet eens erg oplettende lezer ziet de
handelingen van mijlen ver aankomen. het ergste is
nog dat de gebeurtenissen op zich totaal
oninteressant zijn. soo hee, er zijn mensen vreemd
gegaan! nee maar, dat tref je nergens anders. De
vertelster heeft door haar achtergrond het gevoel
nergens echt thuis te zijn! verrassing! er is een
hoofdpersoon aan wier leven wij de hele indische
geschiedenis kunnen aflezen! nou nou, dat is een niet
eerder vertoond huzarenstukje.'
'Ik kan nou niet echt zeggen dat het verhaal mij
emotioneel raakte. Daarvoor houdt Herma ook teveel
haar emoties in bedwang en blijft ze tot het laatst toe
zaken ontkennen. OK ze denkt wel dat Dee en Taco
een verhouding hebben gehad, maar joe zit het nou
met die Japanner, de zoon van Dee? Wie is de vader?
En welke rol had Dee nou in de ontvoering van Taco?
En heeft Taco gewoon welbewust de sleutel zo hoog
weggeborgen nadat hij de kist had leeggemaakt? Je
had er bij wijze van spreke een spannende thriller van
kunnen maken. Nu blijft het wat voortkabbelen.'
'Pas op de laatste pagina's worden de zwarte gaten in
Herma 's verleden doorgrond. Het geleidelijk onthullen
van het mysterie geeft Sleuteloog de benodigde vaart
en spanning. Want hoe beeldend Haasse het
Nederlands-Indië van weleer ook tot leven weet te
brengen, alleen met deze koloniale
sfeerbeschrijvingen had de roman geen tweehonderd
pagina's de
aandacht vast kunnen houden.
Deze aandacht wordt op het einde ruimschoots
beloond. Meesterlijk weet de schrijfster alle losse
eindjes die ze ogenschijnlijk in haar weefsel had laten
zitten, aan elkaar te knopen. In de uiteindelijke
ontsluiering van het raadsel waarvoor Herma zich
geplaatst zag, wordt op Haassiaanse wijze een grote
plaats ingeruimd voor de verbeeldingskracht. In
Zwanen schieten schreef Haasse al dat ze "zelfs van
het echt gebeurde" geen verslag kan
uitbrengen "zonder fabuleren". Een verleden wordt
uiteindelijk niet gevormd door kale feiten, maar door
de verbeelding die deze feiten tot leven brengt.
Sleuteloog vormt hiervan het schitterende bewijs.'
Het oordeel van de grrls:
'Klein boekje, beetje spanning, snel uit.'
'Het leest heel snel in ieder
geval.'
'mijn reactie is... bedankt voor het bevestigen van wat
ik zelf al half-voelde. Ik kap er nu mee. Er zijn zoveel
andere boeken die ik wel graag wil lezen. Ongetwijfeld
is de maandboek deze keer een boek dat vele grrls
met plezier zullen lezen, maar ik ben toevallig deze
keer niet een van die grrls.'
'Ik heb het in 1 ruk op een avond uitgelezen, dus dat
zegt wel wat: blijkbaar boeiend genoeg, en vlot
leesbaar. Vlot leesbaar ja, want nergens staat een rare
zin, die niet "loopt", geen lange moeilijke zinnen die je
nog eens over moet lezen. En boeiend omdat Haasse
het verhaal erg goed vertelt, doseert eigenlijk: elk
stukje laat een eindje liggen, dat verderop weer wordt
opgepakt, met wéér een eindje. Knap geschreven
dus. Na lezing had ik niet het gevoel dat ik mijn avond
beter anders had kunnen besteden. Tot zover het
plusverhaal.
Nu het minverhaal. Ik vond geen zinnen die zó mooi
zijn, of zó'n diepe waarheid bevatten, dat je ze nog
eens overleest, of dat je eventjes het boek opzij moet
leggen om over een mooie zin nog wat na te mijmeren
("naproeven" noem ik dat). Er is niets dat beklijft. Het
boek is al terug naar de bieb, maar er was geen
enkele passage waarvan ik dacht: "Wacht... dit is zó
mooi, of nieuw, of anders..."
De verschillende karakters zullen me ook niet
bijblijven. Met uitzondering van een: (graaf graaf in
geheugen, nee het komt niet, dan maar ff koekelen)
O ja Non, die vond ik het best uitgewerkt, de meest
kleurrijke figuur ook, in haar karakter schetst Haasse
zo'n beetje een halve eeuw de ontwikkeling van een
maatschappij, een sociale structuur, de ontwikkeling
van een ideeenwereld, de vorming van een mens
tegen de achtergrond van de maatschappelijke
ontwikkelingen (hier is 1 woord voor, maar ik kan er
niet op komen...). De andere karakters laten mij min of
meer koud. Niet tijdens het lezen, want dat is weer het
vakmanschap van Haasse, waarvoor petje af!
Maar de andere karakters beklijven niet. Ik heb geen
aandrang om ze te willen ontmoeten. Behalve Non dus.'
'Alle figuren blijven schimmen, niemand komt werkelijk
tot leven. Oeroeg revisited, maar er is té veel
gepasseerd tussen toen en nu. Ik vond en vind het
een mooi idee dat Haasse een nieuwe roman schreef
en publiceerde, maar deze is misschien toch niet
helemaal uit de verf gekomen.'
'Eigenlijk meer 'keurig' vond ik, maar dan op een
aantrekkelijke manier. Het verhaal kabbelde door,
zonder al te grote indruk te maken, maar dat liet ook
ruimte om van de vertelkunst van Haasse te genieten.
Al liep die aan het eind - zoals veel andere grrls ook al
opmerkten - behoorlijk vast in een wel zeer gezocht einde.'
'Verder had ik aan het eind niet het idee dat alle
verhaallijnen goed werden uitgewerkt. Zo werd me
uiteindelijk de relatie tussen Dee en Taco niet
duidelijk. Misschien is het literair verantwoord om de
lezer hiernaar te laten raden, maar erg bevredigend
vond ik het toch niet.'
'Ik heb nog niet zoveel van Haasse gelezen, en ik
moet zeggen dat dit boek mij nou niet gelijk over de
streep trekt om acuut naar mijn bieb te rennen en de
voglende titel uit de kast te rukken. Eindoordeel, geen
slecht boek, maar ja...wat mij betreft ook geen topper.'
'Nou, wat vind ik er in één zin van? Onderhoudend
genoeg, maar zonder de diepgang en zonder de
boeiend uitgesponnen, dus niet zo gemakkelijke, dus
uitdagende zinnen die ik in Haasse¹s voorgaande werk
zo waardeer; dus ja, dit boek stelt me wat teleur.'
'zolang ik het las vond ik het best te pruimen, maar de
nasmaak was een beetje flauw.'
'Lieve
luitjes, zoveel gemiste kansen, weet je! ik
beschouw mezelf niet als een erg ongeduldige lezer,
maar ik dacht na de eerste dertig kruimelpagina's al: ik
zocht brood en krijg hier alleen wat afval. De restjes.'
Moet Haasse nu zo langzamerhand niet eens stoppen?
'Adoeh, lieve luitjes, laten wij meprouw haasse pragen
om gauw gauw haar mooie pen op te ruimen... want
haar doelgroep is uitstervend en haar pogingen zich
aan te passen aan de nieuwe tijd zijn
hartverscheurend. of ligt het aan mij dat ik die
moslimfundi's er met de haren bij gerukt vind? lieve
mevrouw haasse, doe dat uzelf en uw roem niet aan,
houd ermee op nu uw faam nog schier onaantastbaar
is...'
'Misschien toch te veel een boek van een heel oude
dame over een heel oude dame? Wat er in het
verleden ook gebeurd mag zijn, het is allemaal zó lang
geleden dat het er niet meer zo toe doet. All passion
spent, zoiets.'
'Je zou je kunnen afvragen, wat een van de grrls ook
al deed, of Haasse er goed aan zou doen om nu te
stoppen. Misschien zou het voor haar
schrijverscarriere goed zijn, maar voor haarzelf zeker
slecht. Zij heeft, denk ik, daarvoor nog te veel ideeen,
innerlijke drang en geestelijke gezondheid (te oordelen
naar een interview op televisie nog niet zo heel
lang geleden). Ik zou zo iemand geen halt durven
toeroepen. Dat haar scheppingen vanaf nu mogelijk
minder fantasierijk, minder gedurfd en minder
interessant zijn, wat uitgekauwd overkomen en in
herhalingen vallen, neem ik maar zoals het is. Wat uit
³Sleuteloog² in ieder geval toch ook weer blijkt: Hella
Haasse is en blijft een vakvrouw en schrijven zal ze
nooit verleren. Er staat bij mij voldoende op de plank
van haar dat herlezen en weer herlezen de moeite
waard maakt.'
'jeugdherinneringen zoals beschreven door beurskens
of hertmans zijn veel artistieker en zeer modern.
rosenboom is klassieker in zijn stijl. een moderne
schrijver. sleuteloog is teruggrijpen naar het beproefde
recept en heeft ons weinig te vertellen. toch ben ik
weer plezierig weggedroomd naar insulinde. het is
zeker niet haar beste boek. dat vindt haasse zelf ook.
de grand dame gaat zich nu toeleggen op het korte
verhaal, vertelde zij in een interview.'
--
Onder de volgende VERKLAPPER wordt nog wat over
het einde gediscussieerd:
V
E
R
K
L
A
P
P
E
R
'Wel kan ik zeggen dat je de recentie van de
volkskrant niet moet lezen voor je het
boek leest, het ding verklapt te veel (de url en mijn
visie erop zet ik in een verklapper).
Arjan Peters zegt in zijn recentie onder andere:
"Aan het eind van het verhaal gaat de kist open. Die
blijkt leeg te zijn. Het zijn niet de feiten die de
samenhang bieden. Het is de verbeelding die de
geheimen ontraadselen wil, onderweg op wrange
waarheden stuit en uiteindelijk in kunst een soort
mystieke verzoening teweeg kan brengen. Van een
oud-collega krijgt Herma, die op het punt is aanbeland
dat de vragen levensgroot zijn geworden, een
catalogus van oosterse decoratieve kunst. Het is de
collectie van een Japanse industrieel die zich
verdiepte in bloem- en bladmotieven in sculptuur en
schilderkunst, precies het gebied waarop Warner zich
heeft toegelegd.
Nu én, kun je vier pagina's voor het eind nog denken.
Ieder zijn meug, maar dat een oude dame in
Overijssel, in het voorportaal van haar laatste woning,
begeesterd raakt door Chinees en Japans borduur- en
Balinees houtsnijwerk is nou niet direct een gegeven
waarvan de vonken moeiteloos overspringen op de
hedendaagse lezer.
Maar dan knoopt Haasse alle losse draadjes machtig
aan elkaar, zonder iets te kunnen bewijzen, maar met
de intuïtieve zekerheid dat Herma's jeugdvriendin haar
'via een verre omweg door tijd en ruimte' een signaal
heeft willen geven. Dee zou de moeder zijn van de
industrieel. De kunst die hij heeft verzameld, is geen
aardige hobby van iemand met te veel geld, maar een
hommage aan haar die kennelijk Herma ook iets heeft
willen vertellen. Decoratieve kunst is niet louter
versiering, maar kan een toeschouwer met
verbeeldingskracht tot in het diepst van de ziel beroeren."
'En precies dat einde is iets wat me niet lekker zat. Tot
ik 4 pagina's voor het einde was vond ik het een
prettig interessant boek, het zette me aan het denken,
bracht eigen herinneringen naar boven. Maar toen
ineens knoopte Haasse alle losse draadjes onmogelijk
aan elkaar, op een manier die te doorzichtig is. Net
zoals bij een film die continu dramatisch verloopt en
daardoor een kracht in zich heeft en waar dan in de
laatste minuut ineens alles op een onmogelijke manier
goedkomt. Ik vond het vergezocht die Warner die er
ineens bijgehaald is. Wat mij betreft had dit deel van
het verhaal achterwege gelaten kunnen worden. De
sleutel geven aan Moorland was genoeg geweest.
Sommige open einden zijn prettig, die wil je niet
gesloten hebben. Het leeg zijn van de kist kan ter
sprake komen, het was niet nodig, maar een
afsluitende brief van Moorland is op z'n plaats. Alleen
dat verhaal van die Warner
dus, ik weet niet, het sluit iets wat open had moeten
blijven naar mijn idee. Benieuwd hoe anderen hierover denken.'
'Het vennijn zit in de staart. Hoewel er elders in het
boek ook wel dingen gebeuren waarvan je denkt "nou
nou wat toevállig..." werd het op het eind toch wel heel
gortig. Die japanse professor, en al helemaal die kist...
dan denk ik, Hella had er opeens geen zin meer in, er
moesten wat eindjes aan elkaar geknoopt en er
moeten nog wat goocheltrucs in... totaal ongeloofwaardig, jammer.'
'Maar... het einde, het lezen over een
kunstverzamelaar, die Dee¹s zoon blijkt te zijn en die
zich ook nog eens heeft toegelegd op haar, Herma¹s,
specialiteit, waaruit voor haar blijkt dat Dee en zij altijd
toch ergens een eenheid geweest zijn, vind ik volstrekt
ongeloofwaardig en gezocht. Het lijkt op een
kunstgreep, die mij zelfs voor het verhaal nog
overbodig lijkt ook. Jammer. Dat de kist leeg blijkt te
zijn, vind ik minder erg. Waarom zou Taco
bijvoorbeeld niet, daar waar Herma veronderstelt, dat
hij nog eens zijn manuscript bekeken heeft en daarbij
later de sleutel te hoog heeft weggelegd, de inhoud
van die hele kist vernietigd kunnen hebben?
Misschien vanuit frustratie, of uit voorzorg vanwege
mogelijke verwijzingen in zaken naar zijn verhouding
met Dee, of vanuit depressiviteit, omdat hij nooit meer
de oude was na zijn gijzeling? Ik kan me daar wel het
een en ander bij voorstellen.'
Else
