> het afgelopen weekend was ik bij een bijeenkomst waar
gesproken werd over Iris Murdoch: de schrijfster als filosoof, de filosoof als
schrijfster. Bijzonder en interessant, met hartstikke goeie sprekers/sters. Kortom
genieten als je van de (26) romans en/of de filosofische geschriften van Murdoch houdt.
Daar hoorde ik ook dat Bayley's 'Elegie voor Iris' verfilmd wordt. Het kostte iedereen
moeite daar een beeld van te krijgen. Waarom wel een film over een aftakelingsproces (Judy
Damish ???? zou Iris spelen) en niet een film van een van haar boeken. Alleen 'A severed
head' schijnt verfilmd te zijn. Volgens de hooggeleerde sprekers en spreeksters waren
Murdochs toppers The black Prince en The sea, the sea. Ik schrijf nu wat hak-en-takkerig
maar ik ben tamelijk vol van dat weekend en wil zo snel mogelijk alles weer herlezen. Het
beste is maar een uiterst saaie cruise te boeken met al die geschriften in mijn koffer,
misschien lukt het dan.
> en The Green Knight... The Philosophers Pupil...
> één van die boeken, die ik niet alleen léés, maar
waar ik tijdelijk mijn intrek in neem. Verrassend: het eerlijke, nietsontziende beeld dat
Bayley van zichzelf, zijn vrouw en hun relatie geeft. Ontroerend: de vrijwel
onvoorwaardelijke liefde van Bayley voor Murdoch. Het maakt (uiteindelijk) niet uit hoe
die liefde eruit ziet, als zij er maar is.
> "Voor liefhebbers van Murdoch, eigenlijk
verplichte kost... mooi geschreven verhaal van haar leven met Bayley. Wat hield die man
veel van haar - het straalt van de
paginas af, en dat allemaal zonder enige zoetigheid. Ik heb gelachen en gehuild - soms
tegelijk, maar toch, het is een ... one-sided story. Eigenlijk kom je niet zo héél veel
over Iris te weten. Meer over wat hij van haar vond. (Hij vond haar gewoon geweldig.
Punt ;-) (En hij had natuurlijk gelijk, denk ik dan...) En ook een beetje over de
moeilijkheden van het leven met een Alzheimers patient. Maar zelfs dat was met
liefde beschreven.
Maar er komt nog een definitieve biography van haar leven.
(Kan de naam niet meer vinden van de schrijver, maar hij is er mee bezig.) Want Bayley
heeft haar pas leren kennen toen ze al 34 was, dus over haar jeugd is er niet veel in zijn
boek."
> Ik heb wel alles van haar gelezen en inderdaad
veel overna gedacht over haar gebruik van kunst en filosofie in haar romans. Zoals Bayley
op een gegeven moment zegt tegen Murdoch "You are the only novelist I know who can
make the whole world of art come into your novels without being laborious about it or
making it seem fancy."
> Het meest boeiende vond ik het korte tweede deel, als
Iris definitief in de greep van Alzheimer is. Het is, of Bayley dan voor het eerst uit de
schaduw van zijn beroemde vrouw durft te komen. Hij beschrijft aangrijpend hoe hun relatie
verandert, hoe hij worstelt in zijn onmogelijke positie, hoe ze soms met z'n tweeën op
een andere manier toch dezelfde onschuldige kinderen zijn die ze samen altijd zijn
geweest.
"Overal in huis liggen losse schoenen, alsof ze door een springvloed zijn
aangespoeld. Nooit hele paren. Op de raarste plekken liggen oude kranten en bestofte
flessen. Uitgedroogde pennen zonder dop kraken onder je voeten. Op de vloer van haar
vroegere werkkamer ligt een berg kleren met bovenop een stuk papier van jaren geleden
waarop in haar handschrift "Dear Penny" staat. Rommel krijgt iets ontspannends
als je besloten hebt het met rust te laten. Het zal onze tijd wel duren. Ik denk in de
herfst in het gedicht "Hyperion" van Keats: 'Waar het dode blad viel, daar
rustte het.' Vreemde parallel tussen de rommel op de grond en de woorden die de hele dag
door het huis vliegen. Woorden die het equivalent zijn van een schoen."
"Het leven drijft ons niet meer, om met de teder dubbelzinnige woorden van de
dichter te spreken, 'dichter en dichter uiteen'. We komen elke dag dichter en dichter bij
elkaar. We zouden niet anders kunnen. Het is op een ironische manier vermakelijk dat we
meer dan veertig jaar het huwelijk als iets vanzelfsprekends hebben beschouwd en dat het
huwelijk nu heeft besloten dat het er genoeg van heeft en een vinger in de pap wil. Het
heft wordt ons doelbewust, hardnekkig en zonder dat wij er iets tegenin te brengen hebben,
uit handen genomen. Ons huwelijk leidt ergens toe. Het laat ons geen keus - en daar ben ik
blij om."
<
En dan komt er ineens de vraag:
> Is dit boek een ultime wraak of liefde.
> Goeie! Beide? De ultieme genoegdoening misschien
eerder, gebed in wat wel liefde moet zijn?
> Wat vind jij er zo wraakzuchtig aan? Hij beschrijft
haar toch heel liefdevol, staat zo centraal in zijn leven, heeft haar zo hoog zitten. Of
vind je hem wraakzuchig omdat hij minitieus beschrijft hoe Iris aftakelt door de
Alzheimer? Haar ontluistering zo publiekelijk bekend maakt door erover te schrijven? Dat
is het enige wat ik erbij kan verzinnen. Maar leg eens uit, misschien had je wel een heel
ander idee.
> Iris staat al een hele tijd op mijn nog te lezenlijst
en deze vraag is wel een aanbeveling! Heb je voorbeelden van wraak? Een tijdje terug
hoorde ik John Bayley bij de BBC in een uitgebreid interview en toen kon ik me toch niet
aan de indruk onttrekken dat hij erg genoot van zijn sudden fame: eindelijk uit de schaduw
van zijn beroemde vrouw. Als ik het me goed herinner zei hij ook min of meer dat hij zijn
carrière voor de hare had opgeofferd.
> Als dat laatste zo is dan vind ik Bayley een laffe
vent. In het boek geeft hij toe aan alles zoals Iris het het liefste heeft, en zonder
morren. Dat het in huis een bende is en de tuin binnen de korste keren verwilderd. Ach hij
laat dat allemaal gebeuren. Hij heeft in haar afwezigheid een keer een poging ondernomen
om het huis grondig op te ruimen wat na haar terugkeer weer in oude staat van rommel en
stof terugkeert en neemt daar ook weer snel genoegen mee. Geen woordenwisseling! Ik vind
het laf en van karakterzwakte spreken om na Iris dood opeens te zeggen: ik heb mijn
carrière voor haar opgeofferd. In het boek komt hij over als een erg volgzame man die
haar zeer bewonderd. Hij koestert zijn herinneringen aan de gezamelijke zwempartijen, het
samen genieten van kunst, hun kinderlijke manier van doen met elkaar, etc. Daar blijkt
niet echt uit dat hij zich heeft moeten opofferen. In het tweede deel komt voor het eerst
waarachtige ergernis naar boven bij hem. Toen ik het las dacht ik nog: je kunt merken dat
ze nooit kinderen hebben gehad of huisdieren die op de minst onmogelijke tijden om
aandacht vragen. Ze hebben al die tijd alleen voor de kunst en literatuur kunnen leven,
hun tijd zelf kunnen indelen. Liefde maakt blind? En is hij na haar dood opeens wakker
geworden?
> Voor je het weet zit je over een boek te kleppen dat
je helemaal niet gelezen hebt, maar zo'n beschrijving als hierboven doet mij toch een
beetje huiveren, echt gezond lijkt het me niet om je zo zonder morren maar overal bij neer
te leggen. Of wordt in het boek ook duidelijk of zij ook nog wel eens iets voor hem
naliet? En is er bij de grrls geen Murdochdeskundige die ons kan vertellen in hoeverre zij
(ik heb te weinig van haar gelezen om dat te kunnen beoordelen) over haar privéleven
schreef? Uit wat ik van haar gelezen heb is me dat in ieder geval niet bijgebleven. Of was
zij reeds aan haar huwelijksmemoires begonnen en heeft ze dat niet kunnen afmaken? Hoe
fascinerend soms ook om te lezen, ik heb toch moeite met boeken waarbij iemand zo openlijk
uit andermans/vrouws intieme leven klapt, nog afgezien van de verborgen motieven die
iemand kan hebben en nog afgezien van de status en roem die iemand dankzij een dode en
beroemde man/vrouw alsnog kan vergaren is er nog iets anders in het geding: zoals Lucinda
Williams haar ex-geliefde vraagt: 'All I ask: don't tell anybody the secrets that I told
you'. En of je nu dood of levend bent maakt daarbij eigenlijk niet uit.
> Ik denk dat je inderdaad beter eerst het boek kunt
lezen, want de beschrijving die jij aanhaalt, is b.v. niet zoals het boek op mij
overgekomen is. Ik vond het een boeiend boek over een bijzonder huwelijk. En wat is
gezond? Zowel Iris Murdoch als John Bayley lijken mij mensen die zich meer interesseren
voor literatuur en kunst dan voor het huishouden. Dat Bayley misschien meer orde in hun
dagelijks leven wilde, maar uiteindelijk de strijd maar opgaf, is dat zo erg? Als twee
mensen huis en leven delen, zal er altijd water in de wijn gedaan moeten worden. Ik geloof
niet dat je jezelf persé schaadt als je je naar een ander richt, zolang er maar wat
tegenover staat. Nou, dat was in hun geval volgens mij (als ik het boek mag geloven
natuurlijk, het blijft een boek) zeker zo. Een citaat uit het boek: "Plotseling leek
dat me het meest kenmerkende van onze liefde en ons huwelijk. We waren samen omdat we
getroost en gerustgesteld werden door de eenzaamheid die wij bij elkaar herkenden."
<
Het wraakidee was gebaseerd op de volgende gedachte:
> Het is een mooi boek, maar wat zou Iris er van
gevonden hebben. Ze was toch zo'n private person? Ik blijf het gevoel houden van lekker
puh. Nou ben ik.
<
Maar er blijven Grrls Bayley verdedigen:
> de gedachte 'wraak' kwam helemaal niet in me op
tijdens het lezen - terwijl bij IM had ik konstant het gevoel - o meissie meissie, hoe had
je dit nou kunnen dOEn??!! (en ik geloof niet eens dat ze uit op wraak was - kwam gewoon
zo vreselijk krommetenentrekkend persoonlijk bij mij over)
> Nou en? Waarom mag dat niet? Ik vond het ook een mooi
boek, waarin naar mijn idee Iris met voldoende respect wordt beschreven. Bovendien, dat
hij haar tot haar dood toe heeft verzorgd en daar zelfs nog iets aardigs van heeft weten
te maken, vind ik een prestatie die ik bewonder. Stel dat hij nu denkt: "lekker puh,
nou ik" dan heeft Iris daar toch geen last meer van? (Ik geloof overigens dat hij dat
niet zo erg denkt.) Waarom van iemand 100% goedheid verwachten? De 90% van Bayley vind ik
al heel wat! Sorry...
> Eigenlijk kan ik het ook niet geloven dat Bayley
wraakzuchtig is als hij zoals hieronder over hun relatie en leven schrijft:
'Op dat moment in ons huwelijk was ik onze harmonieuze verstandhouding al als iets
vanzelfsprekends gaan beschouwen, zoals water en lucht. We zaten al in dat vreemde en
weldadige proces dat echtlieden "dichter en dichter uiteendrijft", in woorden
van de Australische dichter A.D. Hope. Als ieder zijn eigen gang gaat, kan dat onderdeel
zijn van de intimiteit, misschien is het er zelfs de bevestiging van; het kan alleen maar
als je elkaar volkomen begrijpt'
en er staat nog zoveel ander moois in dat boek. Weinig wraakzuchtigs in te vinden. Ik
denk dat als ik een lief had die zo over ons gezamelijk leven zou schrijven, ik heel
dankbaar zou zijn. En dan gun je het zo'n man toch om voluit in de schijnwerpers te staan.
Waarom niet?
> Geen spoor heb ik aangetroffen van de door
sommigen van ons gevonden'ik-heb-me-voor-haar-weggecijferd-toon'. Hij zet zijn Iris op een
voetstuk, zo hoog dat zij alleen in het gezelschap van engelen kan verkeren. Elke dag
verbaasd hij zich weer dat zo'n bijzonder vrouw zIJn vrouw mag zijn. Prachtig. En ik maak
me sterk dat als Iris Murdoch het boek 'John - a memoir of John Bayley -' had geschreven
zij dezelfde verbazing had verhaald. Want hij mag zich dan als een stuntel en een
geluksvogel-met-en-door-haar voordoen, het is natuurlijk zelf ook geen kleine jongen. Hier
en daar is hij onterecht bescheiden over zijn (literaire) prestaties.
<
Tot slot een citaat van Iris zelf:
"Writing is like getting married. One should never
commit oneself until one is amazed at one's luck"
(the Black Prince, 1973)
Eisjen